Czarna Wieś Kościelna

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Czarna Białostocka
Wysokość	144 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	638[2][3]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-020[4], 16-021[5]
Tablice rejestracyjne	BIA
SIMC	0025454[6]
Położenie na mapie gminy Czarna Białostocka Czarna Wieś Kościelna
Położenie na mapie Polski Czarna Wieś Kościelna
Położenie na mapie województwa podlaskiego Czarna Wieś Kościelna
Położenie na mapie powiatu białostockiego Czarna Wieś Kościelna
53°17′51″N 23°13′30″E/53,297500 23,225000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Czarna Wieś Kościelna – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Czarna Białostocka^[7][6].

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Czarna Wieś. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarna Wieś Kościelna. Do 1962 roku Czarna Wieś Kościelna rozwijała się jako jedna miejscowość z Czarną Białostocką.

Miejscowość leży na Wysoczyźnie Białostockiej, otoczone lasami Puszczy Knyszyńskiej.

Wieś została założona w XVIII wieku, osadzono ją w tej lokalizacji na prawie łowieckim pod nazwą Czarna. Od 1795 r. po III rozbiorze Polski i wcieleniu wsi Czarnej do Prus Nowowschodnich, administracja pruska zmieniła nazwę na Czarną Wieś. W 1807 roku wieś została przyłączona do Imperium Rosyjskiego. W XIX w. powstał w Czarnej Wsi duży ośrodek ludowego przemysłu domowego produkcji dachówki ceramicznej.

W roku 1912 erygowano katolicką parafię i w miejscu teraźniejszej wsi rozpoczęto budowę kościoła, jednak wybuch I wojny światowej zatrzymał prace. Budowę kościoła ukończono w 1920 roku. W 1921 Czarna Wieś Kościelna liczyła 458 mieszkańców.

W latach 1927–1938 miała miejsce komasacja gruntów i przy okazji utworzono dwie miejscowości: Czarna Wieś Kościelna i Czarna Wieś Stacja (późniejsza Czarna Białostocka). W 1932 roku wybudowano Dom Katolicki. W 1935 roku Czarna Wieś Kościelna liczyła 730 mieszkańców.

27 czerwca 1941 Czarna Wieś Kościelna zostaje zbombardowana przez lotnictwo niemieckie. 8 lipca 1945 miała miejsce pod Ogółami bitwa I Pułku Praskiego Wojska Polskiego ze zgrupowaniem Armii Krajowej.

• XIII wiek – Powstanie grodziska pod Niemczynem (osadnictwo mazowieckie).
• 1388 – Ustalenie granicy mazowiecko-litewskiej na rzece Czarnej, którą nazywano Małą Suchołdką (Maleysucholdi), a następnie Sokołdką i Sokołdką Lacką.
• XV wiek – Nad rzeką Czarną przed 1509 r. wybudowano stajnie królewskie z obejściami gospodarskimi, gdzie koszono i gromadzono siano, a także wyruszano na łowy.
• XVI wiek – Pojawienie się nazwy rzeka Czarna.
• 1509 – Zygmunt I Stary nadał Puszczę Knyszyńską do rzeki Czarnej wojewodzie trockiemu Mikołajowi Radziwiłłowi, który nad rzeką Czarną wybudował dwór i zagarnął po drugiej stronie rzeki część Puszczy Bielskiej urządzając tam łowiska. Wybudował także w 1510 roku trakt z Knyszyna do Sokółki przez most na rzece Czarnej zwany później Wielką Drogą Królewską.
• 1536 – Królowa Bona odebrała Radziwiłłom ziemie do rzeki Czarnej, przeszły one w ręce królewskie i w 1571 roku zostały przekazane Zygmuntowi II Augustowi. Puszczę Bielską po stronie litewskiej podzielono na mniejsze jednostki, też zwane puszczami. Przy rzece Czarnej zbiegały się granice puszcz: Malawickiej, Kryńskiej, Odelskiej i Kuźnickiej. Utworzono z nich leśnictwo sokólskie i na mocy konstytucji sejmu z 1589 roku weszły one w skład Ekonomii Grodzieńskiej jako królewskie dobra stołowe. Tereny te przeznaczono do wyłącznej dyspozycji królewskiej podlegającej ochronie jako terytoria łowieckie.
• XVII wiek – Intensywna eksploatacja puszcz – wyrób klepek i popiołu.
• 1639 – Ordynacja Królewskich Puszcz wymienia ostępy: Perekał (obecnie Pierekały – dzielnica Czarnej Białostockiej), Mochnacz (wieś Machnacz) oraz Niemczyna (wieś Niemczyn) i Oleszkowa.
• XVII wiek – Wybudowanie w ostępie Złotoria młyna i folwarku Ratowiec, później także dworu.
• XVIII wiek – Osadzenie wsi Czarna na prawie łowieckim.
• 1702 – Powstanie rudni do wytopu żelaza o nazwie Rzeczka (wieś Ruda Rzeczka).
• 1782 – Wybudowanie przez Golfryda Rybeka stacji pocztowej Buksztel, 25 kwietnia 1793 zatrzymuje się tutaj król Stanisław August Poniatowski.
• 1795 – Wcielenie wsi Czarnej do Prus Nowowschodnich po III rozbiorze Polski, administracja pruska zmienia nazwę na Czarną Wieś.
• 1798 – Wybudowanie tartaku wodnego w Rudni koło Czarnej Wsi.
• 1807 – Przyłączenie wsi do Imperium Rosyjskiego (zaboru rosyjskiego) wskutek postanowień traktatu tylżyckiego
• XIX wiek – Powstanie w Czarnej Wsi dużego ośrodka ludowego przemysłu domowego produkcji dachówki ceramicznej.
• 1862–1864 – Budowa kompleksu stacyjnego Czarna Wieś (dworzec, stacja pomp, wieża ciśnień i budynki mieszkalne), 15 grudnia 1862 uruchomienie Magistrali Petersbursko-Warszawskiej.
• 1 marca 1863 – Zwycięska potyczka oddziału powstańczego Walerego Parczewskiego z kozakami pod Czarną Wsią, 16 maja–1 czerwca 1863 powstańcy pod dowództwem Onufrego Duchińskiego i Walerego Wróblewskiego obozowali w ostępie Budzisk.
• 1864 – Ulokowanie w Czarnej Wsi urzędu gminnego a następnie rosyjskiej szkoły ludowej.
• 1869 – Przeprowadzenie uwłaszczenia Czarnej Wsi.
• 1908 – Utworzenie przy stacji wsi Zapieczki. Żydowski kupiec Dawid Pokrzywa wybudował w Wodokaczce pierwszy mechaniczny tartak parowy przy którym powstało małe osiedle robotnicze.
• 1912 – Czarna Wieś liczyła 440 mieszkańców, Wodokaczka – 200, Zapieczki – 70, Buksztel – 200 osób, okoliczne lasy w XIX wieku nazywano Puszczą Buksztelską.
• 1910 – Wybudowanie w Czarnej Wsi kaplicy rzymskokatolickiej.
• 1 kwietnia 1913 – Ksiądz Edward Szapel z mieszkańcami rozpoczyna budowę kościoła w Czarnej Wsi.
• 15 sierpnia 1915 – Wycofujący się Rosjanie podpalają Wodokaczkę, kompleks stacyjny i tartak, Czarną Wieś zajmują wojska niemieckie.
• 1916–1918 – Wybudowanie przy stacji tartaków, kolejek wąskotorowych, warsztatów mechanicznych i elektrowni przez Niemców, intensywna trzebież puszczy.
• 19 grudnia 1919 – Wojsko Polskie zajmuje Wodokaczkę, Zapieczki i Buksztel, Czarna Wieś odzyskuje niepodległość.
• 27 lipca 1920 – W czasie walk odwrotowych, został pochowany legionista Stanisław Szczęsny, zmarł w wyniku odniesionych ran podczas walki w okolicy Rozedranki.
• 1921 – Ukończono budowę kościoła parafialnego w Czarnej Wsi.
• 1921 – Czarna Wieś Kościelna liczyła 458 mieszkańców, Czarna Wieś Stacja – 614, Buksztel – 161 osób.
• 1923–1928 – Tartakami Państwowymi w Czarnej Wsi kierował dyrektor Jan Czajkowski, przedsiębiorstwo składało się z 2 tartaków: dużego 4-trakowego od 1930 r.; 5-trakowego i małego l-trakowego po przeciwnej stronie torów (w latach trzydziestych zamieniono go na skrzynkamię), kolejek leśnych, warsztatów mechanicznych i elektrowni.
• 1924–1926 – Pierwsza parcelacja kolonii Zapieczki i Perekał-Zawały, ta i późniejsze parcelacje stworzyły osiedla domków jednorodzinnych.
• 1927–1936 – Komasacja Czarnej Wsi Kościelnej.
• 1932 – Wybudowanie świetlicy międzyorganizacyjnej, boiska i toru ślizgawkowego w Czarnej Wsi Stacja oraz Domu Katolickiego w Czarnej Wsi Kościelnej.
• 1933 – Wybudowanie nowej szkoły im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Czarnej Wsi Stacja.
• 1934 – Wybudowanie murowanego budynku Spółdzielni „Samopomoc”, pomnika Żwirki i Wigury oraz wieży strażackiej w Czarnej Wsi Stacja, powstał kompleks rekreacyjno-sportowy zawierający także park z alejkami, „patelnię” z miejscem dla orkiestry oraz boiska i inne urządzenia sportowe. Mecenasami kultury byli Witold i Janina Wigurowie – kierownik tartaków z żoną. Działało także szereg organizacji społecznych -Ochotnicza Straż Ogniowa, a także Związek Strzelecki, Związek Rezerwistów i Związek Przysposobienia Wojskowego Kobiet (słynne „pewukaczki”).
• 1935 – Czarna Wieś Stacja liczyła 2 200 mieszkańców, Czarna Wieś Kościelna – 730, a Buksztel 450 osób.
• 1936 – Napad na plebanię, zabójstwo ks. proboszcza Olanickiego^[8].
• 1937–1939 – Wybudowanie Osiedla Tartacznego w Czarnej Wsi Stacji. Miejscowość nazywana była miasteczkiem, liczyła 200 domów mieszkalnych i 2 650 mieszkańców. Posiadała 22 ulice, 12 sklepów, 2 piekarnie i restaurację.
• 27 czerwca 1941 – Czarna Wieś Kościelna zostaje zbombardowana przez lotnictwo niemieckie.
• 29 lipca 1944 – Wycofujący się Niemcy niszczą tartak i kompleks stacyjny.
• 8 lipca 1945 – Bitwa I Pułku Praskiego Wojska Polskiego ze zgrupowaniem Armii Krajowej pod Ogółami.
• 1946 – Wybudowanie kaplicy rzymskokatolickiej w Czarnej Wsi Stacja.
• 20 października 1952 – Utworzenie Fabryki Maszyn Rolniczych „Biafamar” – Wytwórni Chemicznej nr 14 w Czarnej Wsi do produkcji o charakterze specjalnym. Budowę rozpoczęto już w 1952 roku i intensywnie kontrolowano w 1953–1954. Równolegle w Czarnej Wsi rozpoczęto budowę Zakładowego Osiedla Robotniczego (ZOR) i wkrótce powstały pierwsze bloki, nowe ulice, instalacja wodna i kanalizacyjna, kina, świetlice zakładowe, hala sportowa i stadion oraz targowica.
• 1 stycznia 1956 – Czarna Wieś Stacja otrzymuje prawa osiedlowe i nazwę Czarna Wieś Osiedle.
• 1956 – Fabryka zmienia nazwę na Wytwórnię Wyrobów Precyzyjnych i rozpoczyna produkcję jednoosiowych rozrzutników obornika RT I oraz innych produktów drewnianych i metalowych jak stolarka budowlana czy puszki narzędziowe do motocykli. W 1958 roku rozpoczęto produkcję domowej pralki elektrycznej, która po rozrzutniku staje się drugim podstawowym wyrobem. Na początku lat sześćdziesiątych po zaprzestaniu produkcji pralki zakład podejmuje wytwarzanie chłodziarki domowej „Szron”, a następnie lodówki „Szron Lux 125”.
• 1957 – Osiedlowa Rada Narodowa podjęła uchwałę o przemianowaniu się na miejską i zmiany nazwy osiedla na miasto Czarnolesie, ze względów historycznych nazwa ta została uchylona.
• 7 lipca 1962 – Z Czarnej Wsi wydzielono Czarną Wieś Osada, która otrzymuje prawa miejskie i nazwę Czarna Białostocka.
• XXI wiek – przy starej drewnianej szkole wybudowano nową murowaną.

• Kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej w Czarnej Wsi Kościelnej – obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego^[9].

We wsi funkcjonują pracownie garncarskie produkujące siwaki^[10].

• Halina Kozak: "Dzieje Czarnej Wsi Kościelnej". ISBN 83-85918-41-7

• Czarna Wieś, wś. pow. sokólski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 350 .