Cystyda, rozwierka (łac. cystidium) – płonna komórka, która wraz z elementami rozrodczymi – podstawkami (basidium) – tworzy hymenium grzybów. Cystydy rozdzielają podstawki od siebie i stąd pochodzi ich polska nazwa – rozwierki. Czasami cystydy występują pod hymenium (w warstwie subhymenium)^[1]. Zazwyczaj cystydy są większe od podstawek i wystają ponad hymenium. Ich rola nie jest dokładnie znana, przypuszcza się, że mają za zadanie mechanicznie oddzielać podstawki od siebie, by nie dochodziło do ich zlepiania się, mogą pomagać w utrzymaniu wilgotności, działając jak pułapki powietrzne, mogą pełnić funkcje obronne przed drapieżnikami, takimi jak skoczogonki^[2]. Przypuszcza się także, że intensywny metabolizm cystyd może prowadzić do nagrzania otoczenia, co pomaga wyzwolić się zarodnikom^[3].

Cystydy mogą być cienkościenne lub grubościenne, gładkie lub inkrustowane. Ich kształt i położenie odgrywają ważną rolę przy tworzeniu systematyki grzybów, określaniu ich pokrewieństwa oraz przy oznaczaniu niektórych gatunków^[1].

• Ze względu na położenie wyróżnia się następujące typy cystyd^[4]:
  • pilocystydy (pilocystidium) lub dermatocystydy (dermatocystidium) – występują w skórce kapelusza
  • cheilocystydy (cheilocystidium) – występują na brzegu albo ostrzu blaszki lub rurki. Czasami, gdy są duże, lub jest ich dużo, można je zobaczyć przez lupę. Tego typu cystydy występują np. u strzępiaków i grzybówek i mają duże znaczenie przy oznaczaniu gatunku,
  • pleurocystydy (pleurocystidium) – występują na ścianie blaszek. Czasami nazywane są cystydami facjalnymi.
  • kaulocystydy (caulocystidium) – występują na trzonie grzybów
• Ze względu na grubość ściany cystydy dzieli się na cienkościenne i grubościenne.
• Ze względu na kształt wyróżnia się cystydy: szerokobutelkowate, wąskobutelkowate, gruszkowate, wrzecionowate, lancetowate itp.
• Ze względu na inkrustację, reakcje barwne i zawartość wyróżnia się:
  • alethocystydy – mają „normalną” cytoplazmę i cechują się dużą różnorodnością kształtów;
  • deuterocystydy – mają deuteroplazmę (cytoplazma zawierająca wydalane metabolity jak w komórkach strzępek wydzielniczych)
  • chryzocystydy – pod wpływem wodorotlenków (KOH, amoniak) ich wnętrze lub niektóre struktury w środku barwią się na żółto;
  • metuloidy – mają grube ściany i krystaliczny lub bezpostaciowy węglan wapnia tworzący grudkę na szczycie cystydy;
  • gleocystydy – zawierają śluzowato-oleistą zawartość, która pod wpływem odczynnika sulfowaniliny czernieje^[3][5].
• Ze względu na przegrody^[6];
  • septocystydy – podzielone poprzecznymi przegrodami (ze sprzążkami lub bez),
  • cystydy nieseptowane – nie podzielone przegrodami.

Niewielkie cystydy przypominające wyglądem podstawki nazywa się cystydiolami^[4]. U niektórych grzybów istnieją też pseudocystydy – mniej lub więcej zmodyfikowane strzępki przypominające cystydy.

W innych klasyfikacjach wyróżnia się inne typy cystyd: akantocystydy^[7], astrocystydy, halocystydy, lagenocystydy, leptocystydy, lamprocystydy, subulocystydy, circumcystydy^[8][9], tramacystydy^[10]

• Słownik mykologiczny