Cmentarz przy ul. Gliwickiej w Katowicach
 kaplica cmentarna pw. św. Dobrego Łotra znajdująca się pośrodku cmentarza (2014) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie |
katolicki |
| Stan cmentarza |
czynny |
| Powierzchnia cmentarza |
1,285 ha |
| Liczba pochówków |
ok. 3,5 tys. |
| Data otwarcia |
11 listopada 1860 |
| Zarządca | |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′43″N 19°00′27″E/50,261944 19,007500
| |
Cmentarz przy ul. Gliwickiej w Katowicach – rzymskokatolicki cmentarz parafialny parafii Przemienienia Pańskiego w Katowicach, zlokalizowany przy ulicy Gliwickiej na terenie dzielnicy Załęże, przy granicy ze Śródmieściem.
Historia
Cmentarz został założony w 1860 roku[1] na tzw. Załęskim Przedmieściu, a za nim w kierunku zachodnim znajdywała się ówczesna granica Katowic i Załęża[1]. Wytyczony został pomiędzy torami kolejowymi[2], po południowej stronie późniejszej ulicy Gliwickiej[3]. Został poświęcony 11 listopada 1860 roku przez ks. dziekana Franza Heidego z Raciborza[4]. Tego samego dnia poświęcono także tymczasową świątynię pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w rejonie późniejszego placu Wolności, w którym duszpasterstwo objął ks. Teodor Kremski[5]. Chowano w nim zmarłych z Katowic, Brynowa, Załęża oraz Załęskiej i Katowickiej Hałdy[6], a pierwszy pochówek odbył się dwa dni po poświęceniu nekropolii[4].
W październiku 1871 roku cmentarz został wykupiony przez starokatolików, którymi przewodził ks. Paweł Kamiński[7]. W 1875 roku w środkowej części nekropolii postawiono kaplicę pw. Dobrego Łotra[3], w której chowano starokatolickich duchownych[8].
Po przyłączeniu Katowic do państwa polskiego w 1922 roku ostatni proboszcz parafii starokatolickiej ks. Karl Müller wyjechał do Niemiec i tam zmarł w kolejnym roku. Po dość skomplikowanych czynnościach administracyjnych i prawnych władze wojewódzkie przekazały cmentarz i kościół wspólnocie rzymskokatolickiej, przechodząc z zarząd parafii śś. Apostołów Piotra i Pawła[7] w 1927 roku[8].
Podczas II wojny światowej cmentarzem zarządzały władze miejskie, a w 1945 roku wróciła w zarząd parafii rzymskokatolickiej. Od końca lat 50. do lat 70. XX wieku w kaplicy cmentarnej odprawiano w niej niedzielne msze św.[8]. W 1984 roku cmentarz przeszedł w zarząd parafii Przemienienia Pańskiego[8].
Charakterystyka
Cmentarz parafialny parafii Przemienienia Pańskiego w Katowicach położony jest przy ulicy Gliwickiej[9], pomiędzy ulicą M. Goeppert-Mayer a Punktem 44, na terenie dzielnicy Załęże, przy granicy ze Śródmieściem[10]. Ma powierzchnię 1,285 ha[11]. Odbywa się tu średnio 90 pochówków rocznie, a do 2010 roku było ich ponad 3,5 tys.[12]
Na cmentarzu istnieje zabytkowa kaplica pw. Dobrego Łotra z 1875 roku, wzniesiona na planie sześciokąta w stylu neogotyckim. Od strony południowej posiada absydę[7]. Kaplicę 21 listopada 2011 roku wpisano do rejestru zabytków nieruchomych[13] (nr rej.: A/356/11)[14].
Pochowani
Spoczywają tu m.in.:
- Kazimierz Czapla (1869–1930) – działacz narodowy, notariusz i adwokat[15],
- Antoni Kamski (1893–1928) – kapitan, kawaler orderu Virtutti Militari i Krzyża Walecznych[15],
- Karol Mathea (1886–1964) – powstaniec śląski, długoletni proboszcz parafii śś. Apostołów Piotra i Pawła w Katowicach[16][13],
- Wiktor Rumpfelt (1890–1965) – działacz PPS na Górnym Śląsku, członek i współorganizator POW Górnego Śląska, poseł na Sejm Śląski[15],
- Tadeusz Wencel (1927–2017) – lekarz neurochirurg, profesor nauk medycznych, twórca i kierownik Katedry i Kliniki Neurochirurgii ŚAM[17].
Galeria
Krzyż cmentarny (2011)
Krzyż nagrobny (2011)
Wejście do kaplicy cmentarnej (2011)
Grób Karola Mathei (2011)
Grób Kazimierza Czapli (2022)
Przypisy
- ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 83.
- ↑ Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 14.
- ↑ a b Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 130.
- ↑ a b Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 211.
- ↑ Jama i Niesyto 1997 ↓, s. 20.
- ↑ Lewicka 2017 ↓, s. 62.
- ↑ a b c Jama i Niesyto 1997 ↓, s. 21.
- ↑ a b c d Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 212.
- ↑ Abramski 2000 ↓, s. 45.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-10-09]. (pol.).
- ↑ Studium… 2012 ↓, s. 70.
- ↑ Lewicka 2017 ↓, s. 104.
- ↑ a b Bulsa 2018 ↓, s. 87.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 79 [dostęp 2024-10-09].
- ↑ a b c Jama i Niesyto 1997 ↓, s. 22.
- ↑ Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach: Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego: miasto Katowice. www.katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2024-10-09]. (pol.).
- ↑ Zmarł prof. dr hab. n. med. Tadeusz Wencel. sum.edu.pl, 28 lipca 2017. [dostęp 2017-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-30)].
Bibliografia
- Jerzy Abramski, Ulice Katowic, Zawiercie: Graf-Mar, 2000, ISBN 83-913341-0-4 (pol.).
- Michał Bulsa, Ulice i place Katowic, wyd. trzecie, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2018, ISBN 978-83-63780-28-9 (pol.).
- Leszek Danilczyk, Maria Kasprzyk, Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Katowice. Tom I tekst. Część II studium konserwatorskie, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994 (pol.).
- Grzegorz Grzegorek, Piotr Tabaczyński, Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7 (pol.).
- Waldemar Jama, Aleksandra Niesyto, Cmentarze Katowic, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1997, ISBN 83-907154-5-7 (pol.).
- Barbara Lewicka, Nekropolie: socjologiczne studium cmentarzy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2017, ISBN 978-83-8012-961-0 (pol.).
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012 (pol.).
