Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy

Płyta z inskrypcją
Państwo	Polska
Miejscowość	Gdańsk
Miejsce	Grodzisko, ul. 3 Maja
Projektant	Hanna Klementowska, Jacek Krenz
Data odsłonięcia	24 maja 2002
Położenie na mapie Gdańska Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy
Położenie na mapie Polski Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy
Położenie na mapie województwa pomorskiego Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy
54°21′27″N 18°38′34″E/54,357500 18,642778
Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy – zbudowany w 2002 roku w Gdańsku symboliczny cmentarz upamiętniający 27 gdańskich cmentarzy różnych wyznań zniszczonych po II wojnie światowej, głównie w latach 70. XX wieku. Znajduje się w parku u podnóża Góry Gradowej, nieopodal kościoła pw. Bożego Ciała. Odbywają się tu uroczystości ekumeniczne.

Po zakończeniu II wojny światowej zaczęto odbudowę miasta. W tym okresie gdańskie nekropolie nie miały swojego zarządcy, a krewni wielu pochowanych tam osób zginęli w czasie walk lub wyjechali. Po zaprzestaniu pochówków, w latach 1946–47, większość cmentarzy zamknięto, a na przełomie lat 60. i 70. ostatecznie zlikwidowano. Pozostały po nich nieliczne ślady – najczęściej w postaci parków i skwerów z regularnymi szpalerami drzew, odwzorowujących układ dawnych alei cmentarnych. Z kawałków tablic czasem dało się jeszcze odczytać fragmenty nazwisk i dat. Wiele płyt nagrobnych miało napisy w języku niemieckim, co przyczyniło się do przyspieszenia likwidacji tych miejsc.

Tereny dawnych cmentarzy przeznaczono pod zabudowę mieszkaniową, budowę dróg, a także na zieleńce i parki miejskie.

W maju 1998 Rada Miasta Gdańska poparła inicjatywę Kaliny Zabuskiej i społecznego komitetu i specjalną uchwałą zaakceptowała pomysł upamiętnienia nieistniejących gdańskich cmentarzy poprzez postawienie pomnika.

Kamień węgielny pod cmentarz został wmurowany 31 października 2000, a pomnik odsłonięto 24 maja 2002 w czasie I Światowego Zjazdu Gdańszczan. Autorami projektu są Hanna Klementowska i Jacek Krenz.

Forma pomnika-cmentarza kształtem przypomina świątynię. Układ drzew wyznacza coś na kształt nawy głównej oraz naw bocznych. Pomiędzy nimi znajdują się kamienne kolumny w kształcie pni, symbolizujące umierające drzewa. Na szczątkach nagrobków różnych wyznań spoczywa granitowa płyta, tworząca ołtarz ofiarny, a zarazem katafalk. Na cokole umieszczona jest inskrypcja pochodząca z wiersza Maschy Kaléko – "...tym, co imion nie mają na grobie, a tylko Bóg jedyny wie, jak kto się zowie". Szpalery drzew spina żywopłot, uformowany w kształcie absydy. W przecięciu absydy pojawia się widok na ścianę z jasnego kamienia, symbolizującą przejście dla zmarłych, zmierzających ku wieczności.

• Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy. [dostęp 2008-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-20)].
• Jan Trzciński: Historia Cmentarza Nieistniejących Cmentarzy w Gdańsku. Tygodnik Powszechny. [dostęp 2008-11-01].
• Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy na stronach miasta Gdańska