Ten artykuł dotyczy zabiegu chirurgicznego. Zobacz też: film fabularny „Cesarskie cięcie”.

Cięcie cesarskie (łac. sectio caesarea) – zabieg chirurgiczny, polegający na rozcięciu powłok brzusznych oraz macicy (dawniej pionowo, obecnie^[kiedy?] coraz częściej poziomo na granicy trzonu i szyjki macicy) i wydobyciu dziecka. Zazwyczaj wykonuje się go, gdy naturalny poród jest niemożliwy. Gdy zabieg jest planowany, przeprowadza się go w znieczuleniu (zewnątrzoponowo lub podpajęczynówkowo). Jeśli zabieg wykonuje się w trybie ostrym (nieplanowo), najczęściej znieczula się ogólnie (narkoza).

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) odsetek ciąż rozwiązywanych przez cięcie cesarskie w żadnym kraju nie powinien przekraczać 15%. W 2006 roku w USA wyniósł on 31,1%^[1]. W Polsce wg raportu z 2015 wskaźnik ten wynosi 43%^[2].

Wskazania do cięcia cesarskiego stanowią przedmiot dużych kontrowersji w piśmiennictwie medycznym. Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego wskazania do cięcia są następujące^[3]:

• Wskazania położnicze:
  • nieprawidłowe ułożenie główki
  • nieprawidłowe położenie płodu przy trwającej czynności skurczowej
  • dystocja szyjkowa
  • ciężki stan przedrzucawkowy
  • poród przedwczesny płodu, gdy poród drogami rodnymi obarczony jest dużym ryzykiem uszkodzenia lub zgonu
  • powtarzające się epizody bradykardii płodu, ciężka bradykardia niereagująca na leczenie zachowawcze
  • deceleracje późne lub zmienne przy nieefektywnej czynności skurczowej niezapewniającej prawidłowego postępu porodu
  • wypadnięcie pępowiny
  • podejrzenie krwotoku wewnętrznego spowodowanego pęknięciem macicy
  • przedwczesne odklejenie łożyska
• Wskazania pozapołożnicze:
  • choroby sercowo-naczyniowe powodujące III i IV stopień niewydolności krążenia w skali NYHA
  • choroby płuc przebiegające z ograniczeniem pojemności życiowej
  • zaawansowane retinopatie
  • odwarstwienie siatkówki
  • patologie położnicze w obrębie miednicy, patologie kręgosłupa uniemożliwiające poród drogami natury
  • wskazania neurologiczne
  • wskazania psychiatryczne (tokofobia)

Cięcie cesarskie może być przeprowadzone na życzenie rodzącej, nawet gdy nie ma do niego istotnych wskazań medycznych. Najczęściej powodem takiej decyzji jest lęk kobiety przed bólem porodowym^[4].

Według zaleceń WHO odsetek ciąż rozwiązywanych przez CC w żadnym kraju nie powinien przekraczać 15%, tymczasem z prac epidemiologicznych wynika, że odsetek CC stale wzrasta. W 1999 roku w Polsce rozwiązano operacyjnie 18,1% ciąż, podczas gdy w 2012 r. aż 37%. Dla porównania liczba ciąż rozwiązywanych przez CC wzrosła w Wielkiej Brytanii w ostatnich latach do 20–25% w porównaniu z 9% w roku 1980. W USA w 2002 roku liczba CC wynosiła 26,1%, a w 2007 roku już 31,7%^[5].

Nazwa operacji – cięcie cesarskie – wiąże się jeszcze ze starożytnym Rzymem, gdzie prawo zakazywało pogrzebania ciężarnej kobiety bez wyciągnięcia z jej łona płodu. Niektóre źródła podają jakoby w ten sposób miał przyjść na świat Juliusz Cezar, ok. 102 p.n.e. Przeczy temu fakt, że matka Cezara zmarła w 54 p.n.e., czyli 10 lat przed śmiercią syna. W starożytnym Rzymie cesarskie cięcie wykonywano jedynie na zmarłych kobietach w ciąży i było to usankcjonowane prawem (lex regia Numy Pompiliusza).

W ten sposób przyszli na świat m.in. w starożytności: Publius Cornelius Scipio (Afrykański), Manius Manilius – konsul i wódz rzymski, zdobywca Kartaginy, w średniowieczu: Andrea Doria – Doża Genui, admirał i kondotier; Ulryk Wirtemberski; Grzegorz IV – papież; Edward VI – król angielski, syn Henryka VIII i Joanny Seymour.

Autentyczny opis urodzenia żywego dziecka datuje się na 508 r. W pochodzącej z XI wieku kronice „Przypadki klasztoru świętego Galla” mnicha Ekkeharda IV zanotowano następującą opowieść o kobiecie imieniem Wendilgarda: „(...) Odjeżdżają więc do domu. I gdy czas upływa, a ona zbliża się do rozwiązania, ciężarna popada w niebezpieczną [chorobę] i czternaście dni wcześniej aniżeli [przypadał termin] porodu umiera. Dziecko [z łona] wydobyte i w ledwo co ze świni wyjęte sadło zawinięte, aby obrosło skórą, gdy w krótkim czasie okazało się dobrej być do życia zdolności, ochrzczono i nazwano imieniem Burchard (...) Chłopiec najnadobniejszy z [wielką] łagodnością wychowany jest [następnie] w klasztorze. A zaś bracia zwykli go nazywać „nienarodzonym”. I ponieważ przedwcześnie był na świat wydany, nigdy go mucha nie ugryzła, ążeby potem wylew krwi nie nastąpił”^[6]. Pierwsze udane cięcie cesarskie uznane przez medycynę na żywej kobiecie wykonał w 1500 roku szwajcarski lekarz weterynarii Jakub Nufer z kantonu Thurgau, który wydobył żywy płód z łona swojej żony, która nie tylko proces przeżyła, ale później rodziła jeszcze pięciokrotnie^[7]. Z przeprowadzonego zabiegu cesarskiego cięcia dnia 22 kwietnia 1622 w Wittenberdze zachował się szczegółowy protokół, z którego wynika, że chirurg Jeremias Trautmann przeprowadził go u Orszuli Opitz. Było to pierwsze dokładnie udokumentowane udane cięcie cesarskie. W 1794 przeprowadzono pierwszy zabieg w USA^[8], pomimo prymitywnych warunków zakończony sukcesem.

Dopiero zdobycze nowożytnej medycyny (aseptyka, nowoczesna technika chirurgiczna, anestezjologia i leki bakteriostatyczne) pozwoliły na szersze zastosowanie cesarskiego cięcia w przypadkach, które dawniej często kończyły się śmiercią płodu i niekiedy również matki.

Autorem pierwszej nowoczesnej techniki wykonywania cięcia cesarskiego był włoski położnik Eduardo Porro (1842–1902). Opracowana przez niego metoda polegała na jednoczesnym nadszyjkowym wycięciu macicy z wszyciem kikuta szyjki w powłoki jamy brzusznej co ograniczało możliwość rozwoju infekcji. Cięcie cesarskie przed wprowadzeniem metody Porro niemal w 100% wiązało się ze śmiercią rodzącej. Śmiertelność przy metodzie Porro wynosiła blisko 60% co w tamtych czasach było przełomem.

Cięcie cesarskie może zaburzać prawidłowy proces powstawania mechanizmów odpornościowych i prowadzić u dzieci do zwiększenia ryzyka występowania astmy i cukrzycy typu 1^[9].