Ten artykuł dotyczy cerkwi w kompleksie więzienia na Łukiszkach. Zobacz też: Cerkiew św. Mikołaja w Wilnie – inna cerkiew w Wilnie pod tym samym wezwaniem.

Cerkiew św. Mikołaja

Vilniaus Lukiškių kalėjimo Šv. Nikolajaus cerkvė

cerkiew więzienna
Cerkiew w kompleksie więzienia na Łukiszkach
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Patriarchat Konstantynopolitański
Egzarchat	Egzarchat Litewski
Wezwanie	św. Mikołaja Cudotwórcy
Historia Data zakończenia budowy 1905 Data poświęcenia 1905 Data zamknięcia 1918 Aktualne przeznaczenie czynna cerkiew Data reaktywacji 2023
Dane świątyni Styl bizantyjsko-rosyjski Świątynia • materiał bud. • kamień Kopuła • liczba kopuł 5
Położenie na mapie Wilna Cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie Litwy Cerkiew św. Mikołaja
54°41′31,7″N 25°16′00,5″E/54,692139 25,266806
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew św. Mikołaja – cerkiew prawosławna w kompleksie więzienia na Łukiszkach, dobudowana do niego w 1905.

Cerkiew została wzniesiona rok po ukończeniu prac nad kompleksem więzienia na Łukiszkach w Wilnie. Była jednym z kilku obiektów kultu religijnego, obok sal zaadaptowanych na synagogę i kaplicę katolicką. Była jednak od nich znacznie okazalsza i jako jedyna wyróżniała się w zewnętrznej architekturze więzienia, będąc centralnym punktem jego północnej elewacji. Sam car Mikołaj II polecił, by cerkiew została wzniesiona ze szczególną starannością. W kosztach dekoracji budynku partycypowali oficerowie stacjonujących w Wilnie rosyjskich jednostek oraz miejscowe arystokratki rosyjskie.

Po II wojnie światowej cerkiew została zamknięta i zmieniona na magazyn. Po zamknięciu więzienia w 2019 roku cały kompleks został przekazany artystom, a sama cerkiew pełniła funkcję sali widowiskowo-koncertowej.

Po powstaniu Egzarchatu Litewskiego, administratury Patriarchatu Konstantynopolitańskiego na terytorium Litwy, cerkiew zaczęła ponownie pełnić funkcje liturgiczne^[1].

Cerkiew reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski (neobizantynizm). Posiada pięć kopuł zgrupowanych wokół największej – centralnej, z rzędami półkolistych okien poniżej poziomu dachu. Na elewacji północnej cerkwi znajdowała się w tondzie postać Chrystusa, główną dekorację fasady stanowił łuk tworzony przez półkolumny. Wszystkie okna w świątyni są półkoliste, z ozdobnymi obramowaniami. Na pozostałych ścianach cerkwi znajdowały się postacie Matki Boskiej Ostrobramskiej oraz św. Mikołaja. Cerkiew zbudowana jest z żółtego kamienia, jej kopuły były pierwotnie złocone, nad dekoracją rzeźbiarską, niezachowaną do naszych czasów, pracował I. Woznicki.

We wnętrzu cerkwi znajdował się dębowy ikonostas, który zaprojektował pułkownik inżynier K.P. Kelczewski. Freski w świątyni zostały namalowane przez Iwana Trutniewa, I. Rybakowa, Barmaszowa, Bolesława Bałzukiewicza i Kryłowa^[2]. Budynek był wsparty na kolumnach z żółtego i błękitnego kamienia.

• История строительства тюрьмы Лукишкес
• Helena Pasierbska: Wileńskie Łukiszki, Gdańsk 2003