Cerkiew Świętego Krzyża w Węgorzewie
 nr rej. 1663 z dnia 20.03.2000
| |||||||||||||
| Cerkiew parafialna | |||||||||||||
 widok ogólny | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||
| Adres |
ul. 11 Listopada 14 | ||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||
| Wezwanie |
Świętego Krzyża | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Węgorzewa  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie powiatu węgorzewskiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie gminy Węgorzewo  | |||||||||||||
 54°12′56″N 21°44′32″E/54,215556 21,742222
| |||||||||||||
Cerkiew Świętego Krzyża w Węgorzewie – cerkiew greckokatolicka w Węgorzewie, w województwie warmińsko-mazurskim. Jest to dawny kościół ewangelicki, stanowiący część zabudowań byłego zakładu opiekuńczego „Bethesda”[1].
Historia
Zakłady dobroczynne „Bethesda” w Węgorzewie zostały założone 1 października 1880 dzięki hrabinie Annie von Lehndorf. Ich kierownikiem został w 1881 ks. Herman Braun, pełniący stanowisko duszpasterza parafii ewangelickiej w Giżycku. W 1911 na terenie zakładu otwarto budynek plebanii. Powstał tu również niewielki kościół przeznaczony dla mieszkańców placówki, a w 1912 powołana została samodzielna parafia ewangelicka, której proboszczem mianowano ks. Ericha Brauna. Miejscowy kościół pozyskał w 1913 organy, a w 1921 dokonano zakupu dwóch dzwonów[2].
Wobec wzrostu liczby członków parafii, powstała potrzeba budowy nowego kościoła. Kamień węgielny położony został 2 października 1930, a prace zostały ukończone trzy lata później. Uroczystość poświęcenia budowli miała miejsce 2 października 1933 i otrzymała ona imię św. Krzyża. W wieży nowego obiektu umieszczono dzwony pochodzące z poprzedniego kościoła[2].
Drzwi kościoła zostały przyozdobione okuciami wykonanymi w kuźni zakładów opiekuńczych. W warsztatach należących do placówki powstała również tablica umieszczona w przedsionku z inskrypcją: Das Gebet der Elenden dringt durch die Wolken. Sir 35,21. Mieszkańcy „Bethesdy” byli także autorami płaskorzeźb przedstawiających zboże i winogrona, które umieszono na ołtarzu oraz ambonie, powstały one według projektu Richarda Suchodolskiego[2].
W prezbiterium ustawiona została rzeźba Chrystusa ukrzyżowanego o wysokości 4 metrów, która wytworzona została w Unterammergau przez Dominika Schwaba. Modernistyczne witraże zdobiące okna powstały w latach 1930–1933 w zakładzie Otto Petersa w Paderborn. Przestawiają one sylwetki ewangelistów oraz apostołów. We wnętrzu umieszczony został również chór, oparty na czterech kolumnach, ponad którą znajdowała się kolejna galeria, o mniejszych rozmiarach[2].
W 1945 kościół został odebrany parafii ewangelickiej przez władze i na mocy decyzji wojewody olsztyńskiego z dnia 30 września 1947 został przeznaczony do użytku rzymskokatolickiej parafii garnizonowej[2][3].
Od 1946 duszpasterzem miejscowych ewangelików został ks. Emil Dawid z parafii w Giżycku, który od 1947 rozpoczął czynienie starań u władz o zwrot jednego z kościołów na terenie miasta temu wyznaniu, ponieważ zostali oni pozbawieni tu wszystkich dotychczas użytkowanych przez siebie świątyń. W sprawie tej interweniował również senior diecezji mazurskiej, ks. Edmund Friszke. Dopiero w 1948 Urząd Wojewódzki w Olsztynie postanowił o przeznaczeniu dla nich jedynie kaplicy zakładów opiekuńczych, zlokalizowanej przy ul. Żeromskiego 12, jednak wobec sprzeciwu ks. seniora wobec takiej decyzji, parafia ewangelicka pozostała pozbawiona własnego miejsca prowadzenia nabożeństw[3].
24 listopada 1952 kościół św. Krzyża został finalnie oddany w użytkowanie parafii ewangelickiej na czas nieokreślony, a uroczystości związane z odzyskaniem obiektu miały miejsce 14 grudnia 1952 i uczestniczył w nich ks. bp. Zygmunt Michelis oraz radca Konsystorza, ks. Robert Fiszkal[3].
Wobec zmniejszającej się liczby wiernych, na Zgromadzeniu Parafialnym w 1980 postanowiono o dzierżawie albo sprzedaży kościoła, z zachowaniem prawa do użytku pomieszczeń zlokalizowanych w suterenie z osobnym wejściem, gdzie znajdowała się kaplica oraz jeden pokój. Transakcją zainteresowana była rzymskokatolicka parafia św. Piotra i Pawła. 1 grudnia 1983 dokonano udostępnienia kościoła do użytkowania wiernym obrządku greckokatolickiego, w których imieniu umowę podpisała parafia rzymskokatolicka. Parafia greckokatolicka powstała w 1965 i prowadziła wcześniej swoje nabożeństwa w rzymskokatolickim kościele św. Piotra i Pawła[3].
Od początku lat 90. XX wieku rozpoczęte zostały prace mające na celu przystosowanie wnętrza kościoła do potrzeb liturgii greckokatolickiej. W latach 1994–1995 według projektu Jacka Mermona z Przemyśla powstał ikonostas, którego drewnianą konstrukcję zbudował należący do parafii Jan Oryńczak, natomiast ikony napisali państwo Gowik z Warszawy[2].
W 1998 parafia ewangelicka liczyła jedynie 35 wiernych. Kościół został wówczas sprzedany na rzecz parafii greckokatolickiej, a ewangelicy w dalszym ciągu mają prawo korzystać z dolnej kaplicy[2][3].
13 listopada 2005 podczas uroczystych obchodów czterdziestolecia węgorzewskiej parafii greckokatolickiej odsłonięty został krzyż umieszczony w przedsionku cerkwi, który upamiętnia pierwszego ewangelickiego duszpasterza kościoła, ks. Ericha Brauna, będącego inicjatorem jego budowy. Krzyż był częścią zlikwidowanego nagrobka należącego do księdza i jego żony. W odsłonięciu udział wzięli duchowni wyznania ewangelicko-augsburskiego, rzymskokatolickiego i grekokatolickiego[2].
Dzięki nawiązaniu współpracy w 2006 z prof. Romanem Wasyłykiem, pełniącym stanowisko rektora Lwowskiej Narodowej Akademii Sztuki, w 2007 cerkiew pozyskała ikony Zmartwychwstania Pańskiego i Podwyższenia Krzyża Świętego, które zostały wykonane przez studentów uczelni – Wasyla Sywaka i Tarasa Łesiwa. 19 kwietnia 2009 zostały tu poświęcone kolejne ikony przestawiające Święta Rodzinę, św. Grzegorza Teologa, św. Jana Chryzostoma, św. Proroka Eliasza, św. Mikołaja Cudotwórcę, św. Włodzimierza i Olgę, św. Borysa i Gleba oraz św. Bazylego Wielkiego, powstałe w latach 2008–2009[2].
W 2009 zakupiono żyrandole i kinkiety, a rok później w bocznych pomieszczeniach urządzona została kaplica pogrzebowa, poświęcona 14 sierpnia 2010, która wyposażona została w elementy drewniane pochodzące z ołtarza pierwszego kościoła „Bethesdy” oraz rozebranej ambony kościoła św. Krzyża[2].
W latach 2011–2014 dokonano renowacji witraży, jak również wstawiono nowe w oknach znajdujących się na chórze[2].
Architektura i wnętrze
Kościół wybudowany został z czerwonej cegły w stylu neogotyckim[4]. Posiada dwa poziomy i powstał jako budowla salowa z prezbiterium zaprojektowanym na planie prostokąta. Nad wejściem umieszono potężną dzwonnicę, postawioną na planie prostokąta. Jej front przyozdobiony został wąskimi, podłużnymi wnękami, a w środkowej wnęce znajduje się biały, podświetlany krzyż[1].
Wnętrze świątyni zostało przykryte drewnianym stropem. Nie zdecydowano się na budowę empor, charakterystycznych dla kościołów ewangelickich, a zamiast nich powstał dwupoziomowy chór. Po przebudowie w duchu architektury sakralnej charakterystycznej dla obrządku wschodniego, prezbiterium oddzielone zostało od głównej nawy przez nowoczesny, drewniany ikonostas[1][2].
Z dawnego wyposażenia ewangelickiego zachowane zostały ławki, witraże oraz znacznych rozmiarów drewniany krucyfiks, zlokalizowany w prezbiterium[1].
Przypisy
- ↑ a b c d Kościół pw. Św. Krzyża w Węgorzewie [online], wegorzewo.pl [dostęp 2023-08-25].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Chronologia wydarzeń z historii kościoła i parafii [online], bazylianie.pl [dostęp 2023-08-25].
- ↑ a b c d e Rudolf Bażanowski, Kościoły i parafie diecezji mazurskiej. Przeszłość i teraźniejszość., t. II, Olsztyn: Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie, 2019, s. 296-305, ISBN 978-83-941294-2-2.
- ↑ Cerkiew pw. św. Krzyża w Węgorzewie. powiatwegorzewski.pl. [dostęp 2024-10-23].