Cementownia „Kujawy”

Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Adres	88-192 Piechcin
Data założenia	1860
Dyrektor	Tomasz Blady
Udziałowcy	Holcim
Położenie na mapie gminy Barcin Cementownia „Kujawy”
Położenie na mapie Polski Cementownia „Kujawy”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Cementownia „Kujawy”
Położenie na mapie powiatu żnińskiego Cementownia „Kujawy”
52°50′15″N 17°59′05″E/52,837500 17,984722
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Cementownia „Kujawy” – cementownia należąca do koncernu Holcim, zlokalizowana w Bielawach, gmina Barcin, w województwie kujawsko-pomorskim.

Zakład zlokalizowany jest w gminie Barcin, około 40 km na południe od Bydgoszczy, między miejscowościami Piechcin i Krotoszyn. Na cały kompleks składa się cementownia oraz kamieniołomy kamienia wapiennego „Wapienno” i „Bielawy”.

W skład przedsiębiorstwa wchodzą^[1]:

• Zakład Górniczy „Kujawy” – zajmuje się wydobyciem kamienia wapiennego ze złóż Pakość-Piechcin-Barcin; jest jedną z największych kopalni wapienia w Polsce i jedną z największych w obrębie grupy Lafarge; powierzchnia obszaru górniczego wynosi 1076 ha, a wyrobiska – 238 ha; roczny poziom wydobycia to 4,8–5,2 mln ton (rok 2018 był rokiem rekordowym, z wydobyciem pow. 8 mln ton surowca); kamień wapienny dostarczany jest m.in. jako surowiec do cementowni.
• Cementownia „Kujawy” – produkuje cement w nowoczesnej, przyjaznej dla środowiska linii technologicznej do wypału klinkieru metodą suchą; wydajność pieca obrotowego wynosi 4,5 tys. ton na dobę, a roczna zdolność produkcyjna wynosi ok. 2 mln ton cementu^[2].

Do 2002 roku w skład przedsiębiorstwa wchodził również Zakład Wapienniczy, który produkował wapno budowlane (suchogaszone).

Zakład posiada rozbudowaną ekspedycję: 14 silosów o łącznej pojemności 46,8 tys. ton, 6 terminali samochodowych i 1 terminal kolejowy do załadunku cementu^[1]. W zakładzie funkcjonują również dwie zautomatyzowane linie do pakowania cementu z możliwością paletyzowania i foliowania^[2].

W 2018 roku w cementowni uruchomiono pierwsze w Polsce automatyczne laboratorium zmianowe w przemyśle cementowym.

Cementownia „Kujawy” produkuje wiele odmian cementów portlandzkich bez- oraz z dodatkami mineralnymi^[2] zgodnymi z normą PN-EN 197-1:2012^[3].

Właścicielem zakładu jest Holcim – międzynarodowa grupa kapitałowa produkująca materiały budowlane (głównie cement, beton oraz kruszywo). W Polsce w jej skład wchodzi również cementownia Małogoszcz w województwie świętokrzyskim.

Eksploatowane złoża wapieni w województwie kujawsko-pomorskim położone są między Barcinem, a Pakością. Mają one formę brachyantykliny i są zbudowane ze skał mezozoicznych (triasowych i jurajskich)^[4]. Powstały na południowym skraju pomorskiej części wału śródpolskiego i są dostępne stosunkowo płytko wskutek wyciskania ku górze soli cechsztyńskich w czasie od środkowej jury po czasy współczesne^[4]. Eksploatowane pokłady pochodzą głównie z górnej jury (164–150 mln lat temu), kiedy na dnie morza epikontynentalnego, w głębokiej bruździe duńsko-polskiej sedymentowały osady węglanowe: wapienie, dolomity, margle^[4]. W skałach znalazły się skamieniałości przedstawicieli fauny jurajskiej: amonitów, ramienionogów, jeżowców, liliowców, gąbek^[5]. Grubość pokładów skał węglanowych sięga powyżej 600 m. Poniżej głębokości 2 km występują pokłady soli kamiennej. Najwyżej położone osady wapienne znajdują się na północ od kopalni „Wapienno” na wysokości 103 m n.p.m.^[4] Złoże ma rozciągłość 7 km i szerokość 1 km. Jest to jedyne w Polsce północnej złoże wapieni z udokumentowanymi bogatymi zasobami surowca.

O śladach występowania wapieni w okolicach Barcina świadczą nazwy okolicznych miejscowości: Szeroki Kamień, Białe Błota, Bielawy. W dokumentach departamentu bydgoskiego Księstwa Warszawskiego znajdują się wzmianki o wydobywaniu kamienia wapiennego przez chłopów^[1]. W 1860 właściciel ziemski na Bielawach Wilhelm Roloff podczas kopania studni na głębokości 10 m natrafił na kamień wapienny i rozpoczął jego wydobycie. W 1861 właściciel połączonych majątków w Bielawach, Piechcinie i Aleksandrowie Ryszard Holtz zorganizował produkcję wapienia na skalę przemysłową w Piechcinie^[1]. Kamień wypalano w piecu polowym uzyskując wapno palone i gaszone. W kolejnych latach dużymi odbiorcami surowca stały się cukrownie (Kruszwica, Żnin, Pakość, Mątwy, Janikowo, Tuczno i inne), a także założone w 1882 Zakłady Sodowe w Mątwach, bazujące także na odkrytych w Inowrocławiu pokładach soli kamiennej. Wapień dostarczano do Mątew rzeką Notecią, a od 1888 także linią kolejową Inowrocław-Rogoźno^[1]. Firma działała pod nazwą Hansdorfer Kalkwerke, Firma Holtz i Spółka.

W 1882 prawa eksploatacji wapienia na terenie Piechcina, Bielaw i Aleksandrowa nabyły Gogolinsko-Gorażdźańskie Zakłady Wapiennicze z siedzibą we Wrocławiu. Zastąpiono wówczas piec polowy nowoczesnymi piecami kręgowymi Fryderyka Hoffmanna, które dawały produkcję 10 tysięcy ton wapna palonego rocznie^[1]. Prace wykonywano ręcznie, usuwając na hałdę wierzchnią warstwę gruntu, wysadzając skałę materiałami wybuchowymi oraz transportując urobek przy użyciu wózków kolebowych, lin i kieratów konnych^[1]. Do wypalania używano torfu z łąk nadnoteckich oraz węgla dowożonego koleją. Pracowano od kwietnia do później jesieni. W 1896 liczbę pieców zwiększono do 4 oraz utworzono nowy kamieniołom w centrum Piechcina.

W sąsiednim Wapiennie od 1858 roku istniała kopalnia kamienia wapiennego, należąca do żydowskiej rodziny Levych z Inowrocławia^[1]. Urobek wypalano w piecach Hoffmanna, a w 1904 proces technologiczny zmechanizowano poprzez zastosowanie maszyny parowej. Natomiast w 1909 roku zakład w Piechcinie zelektryfikowano, co zwiększyło poziom wydobycia wapienia do 160 tys. ton. W 1911 produkcja wapna gaszonego sięgnęła 66 tys. ton^[2]. W latach 1900–1920 oba zakłady zawarły umowę o wspólnej polityce cen i zorganizowały wspólne biuro sprzedaży wapna^[1]. W 1914 zakład w Piechcinie stał się największym zespołem wapienniczym w Polsce^[2]. Wybudowano piece i trakcję wąskotorową, własną elektrownię oraz otwarto nowy kamieniołom^[2]. W 1918 roku uwarunkowania wojenne (brak ludzi i dezorganizacja pracy, związana ze zmianami politycznymi) doprowadziły do zatopienia kamieniołomu przez wody podziemne^[1].

Po przejściu w 1920 roku pod administrację polską zakłady przez kilka lat były unieruchomione^[1]. 1 stycznia 1922 roku przedsiębiorstwo spolonizowano i przekształcono w Fabrykę Wapna i Cementu Piechcin, Towarzystwo Akcyjne w Piechcinie pod Pakością. Stanowisko dyrektora objął inż. Władysław Namysłowski, były kierownik Opolskiej Fabryki Cementu^[1]. Pod jego kierownictwem zakład przekształcono w dobrze prosperujące przedsiębiorstwo przemysłowe. W 1928 uruchomiono siłownię elektryczną, w 1936 – sortownię kamienia oraz młyn do produkcji wapna suchogaszonego, w 1937 – pierwsze laboratorium w przemyśle wapienniczym. Produkowano wapno budowlane, nawozowe, hydratyzowane i kamień wapienny dla cukrowni, sodowni oraz odlewni. Jako produkty uboczne wytwarzano dodatki do pasz dla drobiu i bydła^[1]. W 1926 roku produkcja wapna budowlanego sięgała 63, a w 1936 roku – rekordowe 70 tys. ton^[1]. W tym okresie w Piechcinie pracowała elektrownia o mocy 1,125 MW, która zasilała osiedle robotnicze i zakłady. W zakładzie pracowała kolejka wąskotorowa z rozległą siecią torów.

Przez cały okres międzywojenny z fabryką w Piechcinie ostro konkurowały sąsiednie Zakłady Wapienne „Wapienno” Michael Levy i S-ka^[1]. Ich dyrektorem w latach 1924–1939 był inż. Leon Kwiatkowski, fachowiec i działacz społeczny. Zakłady były wysoce zmechanizowane. Zimą w kamieniołomach nie prowadzono wydobycia, a załoga transportowała urobek z hałd na wagony oraz prowadziła ruch ciągły np. w stacji pomp. Kamienie sortowano ręcznie, a hałdę odpadów podwyższano ok. 5 m rocznie^[1].

W otoczeniu obu kopalni zbudowano osiedla fabryczne: nowy Piechcin oraz Wapienno^[1]. Wzniesiono w nich wille dla dyrektorów, baraki dla robotników, świetlice, szkoły, sklepy i dworce kolejowe. W miejscowościach powstały m.in.: orkiestra górnicza, straż pożarna, drużyny Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” itp.^[1]

W czasie okupacji zakłady w Piechcinie i Wapiennie zostały przejęte przez Niemców. Dyrektorów: Władysława Namysłowskiego zesłano do obozu koncentracyjnego, inż. Leona Kwiatkowskiego aresztowano, a właściciela „Wapienna” Leopolda Leyego zastrzelono^[1]. Produkcję w Piechcinie zintensyfikowano do 73 tys. ton w 1943 roku, koncentrując się zwłaszcza na produkcji wapna nawozowego^[1]. Natomiast w Wapiennie zaprzestano pogłębiania kamieniołomów, zalewając je wodą, tworząc nową odkrywkę. Do pracy w kamieniołomach w systemie dwuzmianowym 12 godzin na dobę bez dni wolnych zmuszano Polaków oraz m.in. jeńców angielskich^[1].

Po wyzwoleniu, polscy robotnicy spontanicznie zabezpieczyli ciągłość produkcji zakładów^[1]. 20 marca 1945 zakłady znacjonalizowano. Pierwszym komisarycznym dyrektorem został Sylwester Jaskólski (1945–1947). W latach 1948–1980 dyrektorem zakładów w Piechcinie był Henryk Hałas, przez 5 kadencji będący także posłem na Sejm PRL^[1]. W 1948 roku wydobycie wapienia przekroczyło poziom przedwojenny, uruchomiono też nowy młyn do produkcji wapna gaszonego^[2]. W 1951 zakłady połączono w jedno przedsiębiorstwo Pomorskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Piechcinie i Wapiennie. W latach 1950–1956 w kamieniołomach zatrudniano m.in. więźniów politycznych z obozu pracy przymusowej o zaostrzonym rygorze w Piechcinie^[1].

Po przełomie październikowym 1956 roku podjęto decyzję o unowocześnieniu zakładów i ich rozbudowie o nowy zakład przeróbczy dla potrzeb nowo budowanych Zakładów Sodowych w pobliskim Janikowie. Produkcja wapienia wynosiła 1 mln ton. Część urobku transportowano nowo zbudowaną koleją linową do Janikowa^[1]. Przedsiębiorstwo podzielono na Pomorskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Piechcinie (obejmujące zakłady w Piechcinie i kamieniołom w Bielawach) oraz Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Wapienno” w Wapiennie. W 1960 roku nastąpiło ponowne połączenie zakładów w Piechcinie i Wapiennie pod nazwą: Zakłady Przemysłu Wapienniczego Piechcin-Wapienno w Bielawach, a następnie Kujawskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego. W 1964 roku przyłączono do nich Zakłady w Czarnychgłowach, zamknięte w 1968 roku.

W 1961 wybudowano oddział produkcji wapna hydratyzowanego w Bielawach, wyposażony w 2 hydratory firmy „Polysius”^[6]. W latach 60. XX w. na szczeblu rządowym podjęto decyzję o budowy w Piechcinie cementowni „Kujawy”. Inwestycja była potrzebna ze względu na gwałtownie wzrastające zapotrzebowanie na cement oraz unikalne położenie złóż wapienia w północnej Polsce^[7]. Projekt zakładu i technologię produkcji oparto wyłącznie na polskiej myśli technicznej^[8].

W 1969 Kujawskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego zmieniły nazwę na Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Kujawy” w Bielawach^[1]. W jego skład wchodziły: Zakład Górniczy, Zakład Wapienniczy oraz nowa cementownia o zdolności produkcyjnej 1,2 mln ton rocznie, którą otwarto 4 lipca 1972 roku^[1]. Cement produkowano w trzech piecach obrotowych o wydajności 1200 ton/dobę pracujących według tzw. metody mokrej i wyposażonych w wewnętrzne łańcuchowe wymienniki ciepła^[6]. Surowiec dostarczano, wykorzystując do tego celu kolejkę linową^[6]. Produktem finalnym był głównie cement portlandzki 350 i cement hutniczy 250^[9].

W późniejszym okresie zbudowano baterię szybowych pieców regeneracyjnych firmy Maerz’a do produkcji wapna gaszonego, w 1976 zainstalowano nowy system odpylania^[10], zaś w latach 1977–1982 rozbudowano kamieniołomy w Wapiennie w celu pokrycia potrzeb wytwórni sody ciężkiej Mątwy II^[2]. Od 1973 Kombinat „Kujawy” obok kombinatów „Nowiny” i „Podgrodzie” wchodził w skład Zjednoczenia Przemysłu Cementowego, Wapienniczego i Gipsowego z siedzibą w Sosnowcu^[7].

Jak wiele zakładów w okresie PRL przedsiębiorstwo prowadziło działania socjalne: budowało osiedla zakładowe, zapewniało wczasy pracownicze i kolonie dla dzieci, oferowało własną gastronomię i opiekę medyczną, zorganizowało zakładowy klub sportowy Zagłębie Piechcin. Załoga otrzymała przywileje karty górnika i prawo do noszenia munduru górniczego^[1].

Pod koniec lat 80. kombinat postrzegany był przez społeczeństwo jako zakład uciążliwy dla środowiska. Dużo zanieczyszczeń trafiało do atmosfery. Wokół zakładu widoczne były rosnące hałdy odpadów, a pola uprawne, drzewa i domostwa pokryte były białym pyłem^[10].

W 1991 po przemianach ustrojowych w Polsce Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Kujawy” przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa^[1]. Przedsiębiorstwo nie dysponowało wówczas środkami na modernizację, konieczną m.in. ze względów środowiskowych, technicznych (dostosowanie do standardów światowych) i handlowych (rosnące wymagania klientów)^[1].

W 1995 dokonano prywatyzacji bezpośredniej poprzez sprzedaż większościowego pakietu akcji Kombinatu Cementowo-Wapienniczego w Piechcinie i Zakładu Górniczego w Wapiennie na rzecz francuskiej grupy kapitałowej Lafarge (jednego ze światowych liderów w produkcji materiałów budowlanych)^[1]. W 1999 zakłady cementowe: Kujawy, Małogoszcz i Wierzbica oraz Zakład Górniczy i Wapienniczy w Bielawach skupiono w grupie – Lafarge Cement Polska S.A. W latach 1998–2002 zakład całkowicie zmodernizowano, począwszy od wymiany sprzętu ciężkiego oraz zmiany technologii produkcji cementu (z metody mokrej na suchą) po budowę nowej wieży technologicznej o wysokości 130 m, nowych silosów i magazynów^[1]. Nowe technologie stosowane przy realizacji inwestycji pozwoliły na obniżenie zużycia ciepła o 60%, energii elektrycznej o 30% oraz emisji pyłów i gazów do atmosfery^[11]. Wydobycie wapienia zwiększono do 5 mln ton rocznie, produkcję cementu do 2 mln ton, a zakład wapienniczy zautomatyzowano i skomputeryzowano^[1]. Zastosowanie linii technologicznej wypału klinkieru metodą suchą spowodowało redukcję zużycia wody i minimalizację odprowadzania wód przemysłowych.

W 2002 roku wskutek zmiany globalnej strategii Grupy Lafarge, zakład wapienniczy w Bielawach sprzedano^[2]. W 2003 uzyskano certyfikat systemu zarządzania jakością ISO 9001:2000. Od 2005 prowadzono dalsze inwestycje, których celem było usprawnienie technologii oraz zmniejszenie zanieczyszczeń emitowanych do środowiska naturalnego. Cementownia Kujawy w Bielawach została wyróżniona za działania proekologiczne dotyczące spalania paliw alternatywnych tytułem „HIT 2009” nadanym jej przez Konwent Starostów województwa kujawsko-pomorskiego^[1].

W 2008 roku w sąsiedztwie zakładu wydzielono obszar objęty Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną. W latach 2007–2009 Lafarge dokonał znaczących inwestycji związanych ze zwiększeniem mocy produkcyjnych cementowni w Polsce. W Bielawach i w Małogoszczu zainwestowano 84 mln euro. W cementowni „Kujawy” powstały nowe silosy: klinkieru i popiołów lotnych, a w 2011 roku młyn cementu o wydajności do 300 ton na godzinę^[12]. W 2011 roku cementownie Małogoszcz i Kujawy wyprodukowały rekordową ilość ponad 4 mln ton cementu^[13].

W 2015 właściciel zakładu zmienił nazwę na LafargeHolcim (obecnie Holcim) w wyniku fuzji koncernów: francuskiego Lafarge i szwajcarskiego Holcim^[14]. W latach 2016–2017 zrealizowano kolejne inwestycje w wartości 150 mln zł, będące III etapem modernizacji i rozbudowy zakładu. Dotyczyły one dostosowania linii wypału klinkieru cementowego do spalania niskoprzetworzonych paliw alternatywnych, budowę hali paliw alternatywnych oraz poprawę jakości produktów i jakości obsługi klientów^[15]. W 2018 roku w Cementowni Kujawy uruchomiono pierwsze w Polsce automatyczne laboratorium zmianowe w branży cementowej, obejmujące auto-samplery, transport pneumatyczny, robota i laboratorium centralne z aparaturą kontrolno-pomiarową, wspomagające pracę operatorów centralnej sterowni, mając na celu ciągłe doskonalenie procesów produkcji i jakości produktów.

• 1861–1882 – Hansdorfer Kalkwerke, Firma Holtz i Spółka
• 1882–1920 – w gestii Gogolińsko-Gorażdźańskich Zakładów Wapienniczych we Wrocławiu (kapitał niemiecki)
• 1920–1922 – Towarzystwo Akcyjne Gogolińsko-Gorażdżańskich wapienników i fabryk cementu Piechcin pod Pakością (kapitał niemiecki)
• 1922–1939 – Fabryka Wapna i Cementu Piechcin, Towarzystwo Akcyjne w Piechcinie pod Pakością (kapitał polski)
• 1939–1945 – Fabryka Wapna i Cementu Piechcin – pod zarządem niemieckim
• 1951–1957 – Pomorskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Piechcinie i Wapiennie
• 1956–1960 – Pomorskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Piechcinie oraz Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Wapienno” w Wapiennie
• 1960–1963 – Zakłady Przemysłu Wapienniczego Piechcin-Wapienno w Bielawach
• 1963–1969 – Kujawskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego
• 1969–1991 – Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Kujawy” w Bielawach
• 1991–1995 – Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Kujawy” S.A.
• 1995–2015 – Lafarge Cement Polska S.A. – Zakład „Kujawy” w Bielawach
• od 2015 – LafargeHolcim (obecnie Holcim) – Zakład „Kujawy” w Bielawach

• JaninaJ. Drążek JaninaJ. i inni red., Krajobrazy pałuckich wapieni. 150 lat białego górnictwa, Barcin: Stowarzyszenie Ekologiczne w Barcinie, 2010, ISBN 978-83-922290-5-3, OCLC 750533643 .
• SławomirS. Kamosiński SławomirS., Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950–1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 171291154 .