C7P
 Prototyp C7P/I „Felek” | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ pojazdu |
ciągnik artyleryjski, ewakuacyjny i saperski |
| Trakcja |
gąsienicowa |
| Załoga |
2+4[1] |
| Historia | |
| Prototypy |
1933–1934 |
| Produkcja |
1934–1939 |
| Egzemplarze |
ok. 151 |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
silnik wysokoprężny, 6 cylindrowy PZInż. 235 o pojemności 8550 ccm o mocy 115 KM (86,6 kW) przy 1800 obr./min |
| Poj. zb. paliwa |
160 l |
| Długość |
4600 mm[1] |
| Szerokość |
2410 mm[1] |
| Wysokość |
2400 mm[1] |
| Prześwit |
380 mm[1] |
| Masa |
8000–8500 kg[1] |
| Nacisk jedn. |
54 kPa |
| Osiągi | |
| Prędkość |
26 km/h (maksymalna) |
| Zasięg pojazdu |
150 km |
| Pokonywanie przeszkód | |
| Brody (głęb.) |
ok. 100 cm |
| Rowy (szer.) |
ok. 180 cm |
| Kąt podjazdu |
do 36° |
| Dane operacyjne | |
| Wyposażenie | |
| wyciągarka linowa napędzana od silnika, hak holowniczy z samoczynną blokadą | |
| Użytkownicy | |
| Polska, III Rzesza, ZSRR | |
C7P – polski gąsienicowy ciągnik artyleryjski z czasów dwudziestolecia międzywojennego. Powstał w Polsce na początku lat 30. XX wieku, jako pojazd przeznaczony m.in. do holowania dział ciężkich i ściągania uszkodzonych czołgów. Konstrukcyjnie bliski opracowywanemu w tym samym czasie czołgowi 7TP. Głównym ich użytkownikiem w Wojsku Polskim był 1 Pułk Artylerii Najcięższej, gdzie wykorzystywano je do transportu elementów moździerza kal. 220 mm oraz przyczep amunicyjnych.
Historia
We wrześniu 1931 roku w Warszawie podpisano umowę z firmą Vickers-Armstrongs na dostawę 38 czołgów Vickers E, części zamiennych i licencji na produkcję w Polsce (jednak z klauzulą na produkcję czołgów wyłącznie do użytku rządu Rzeczypospolitej Polskiej). Ponadto licencja nie obejmowała zastosowanych silników[1].
Niemal natychmiast po zakupie licencji na produkcję czołgów Vickers w Wojskowym Instytucie Badań Inżynierii (późniejsze Biuro Badań Technicznych Broni Pancernych) rozpoczęto prace projektowe nad nowym czołgiem VAU-33 konstrukcyjnie wzorowanym na pojeździe Vickers E, jednakże z nową jednostką napędową. Jako napęd postanowiono zastosować odmianę silnika wysokoprężnego Saurer BLDb (znana jako PZInż 235). Projekt ten przerodził się w późniejszy czołg 7TP[2][3].
Jednocześnie rozpoczęto prace nad skonstruowaniem nowego, ciężkiego ciągnika artyleryjskiego. W tym czasie Polska dysponowała pojedynczymi ciągnikami do holowania dział ciężkich, ponadto były to konstrukcje mocno przestarzałe (np. Holt 75). Projektowany ciągnik miał mieć nowy silnik produkcji polskiej i układ jezdny z czołgu Vickers. Prace konstrukcyjne prowadzono w Biurze Studiów PZInż. pod kierownictwem inż. Witolda Jakusza. W celu unifikacji części pomiędzy czołgiem 7TP i ciągnikiem C7P, projekt na bieżąco konsultowany był z BK Br. Panc. WIBI. Pierwsze dwa prototypy zmontowano w roku 1933 w Warsztatach Doświadczalnych przy PZInż. w Ursusie. Pierwszy z nich, oznaczony jako C6P, miał koła napędowe umieszczone z przodu (podobnie jak Vickers E i 7TP), drugi zaś – C6T miał koła napędowe z tyłu[1][3][4][5].
W lutym i w marcu 1934 roku oba prototypy poddano testom podczas rajdu kontrolnego o długości ponad tysiąca kilometrów. W wyniku doświadczeń zdobytych podczas tych testów prototypy poddano dalszym modyfikacjom. C6T przebudowano do standardu C6P (oznaczenie C6P/II). Przebudowano też drugi prototyp C6P. Przebudowany C6P oznaczono jako C7P/I „Felek”. W późniejszym czasie podobne zmiany poczyniono też wobec pierwszego prototypu i oznaczono go C7P/II. Z czasem zbudowano też trzeci prototyp C7P/III. Prototypy te stały się pierwowzorem seryjnych C7P. Prototyp C7P/I „Felek” uznano za model wzorcowy i pozostał w Biurze Badań Technicznych Broni Pancernych na stałe, aż do 1939 roku. Wykorzystywany był jako pojazd doświadczalny[1][3].
Ciągnik C7P zatwierdzono do produkcji i przyjęto na wyposażenie Wojska Polskiego w roku 1934. Głównym zastosowaniem tego pojazdu w było holowanie ciężkich dział, jednakże używano ich też w formacjach pancernych i saperskich[1][4].
W początkowym okresie fabryka Ursus miała bardzo małe zdolności produkcyjne i niemożliwa była jednoczesna produkcja czołgów i ciągników. Pojazdy produkowano na przemian, zaczynając od ciągników. W latach 1937–1938 nastąpiła rozbudowa fabryki i odtąd produkcja czołgów 7TP i ciągników C7P mogła się odbywać na dwóch równoległych liniach. W latach 1934–1939 zbudowano ok. 151 ciągników, natomiast w latach 1939–1941 zgodnie z zamówieniami miało powstać kolejne 72 C7P. Przeciętna cena jednego ciągnika wynosiła ok. 100 000 zł[3][6].
Wiosną i latem 1939 roku przeprowadzono próby holowania prototypów nowych dział: armaty kal. 155 mm i moździerza kal. 310 mm. Podczas tych testów stwierdzono, że ciągniki C7P w obecnej postaci są za słabe do ich holowania i zaplanowano wyposażenie ciągnika w nowy silnik o mocy 150 KM[6].
Opis techniczny
Konstrukcyjnie ciągnik C7P wykorzystywał wiele elementów czołgu 7TP (m.in. kadłub, układ jezdny, zawieszenie, przeniesienie napędu i silnik). Zastosowany silnik wysokoprężny, 6 cylindrowy PZInż. 235 o pojemności 8550 ccm o mocy 115 KM (86,6 kW) przy 1800 obr./min był produkowaną w Polsce, lżejszą odmianą licencyjnego silnika Saurer BLDb. Podstawową zmianą w konstrukcji tego silnika było zastosowanie kadłuba silnika wykonanego z alpaksu (88% aluminium, 12% krzem) z tulejami cylindrowymi żeliwnymi, mokrymi. Silnik ten był również stosowany w produkowanych w Polsce licencyjnych autobusach i ciężarówkach Saurer. W prototypowych ciągnikach (C6P i C6T) silnik wraz z chłodnicą był umiejscowiony z przodu. Później zdecydowano się na umieszczeniu silnika w tylnej części kadłuba (tak jak w czołgu 7TP), co poprawiło rozkład obciążeń. Przy okazji silnik był mniej narażony na uszkodzenia[4].
Właściwości jezdne ciągnika odpowiadały właściwościom czołgu 7TP. Ciągnik był zdolny do pokonywania wzniesień o kącie do 36°, rowów o szerokości do 180 cm i brodów o głębokości do 100 cm. Nacisk jednostkowy ciągnika był nieco mniejszy niż czołgu i wynosił 54 kPa. Prędkość maksymalna wynosiła 26 km/h, zaś promień skrętu – 250 cm. Ciągnik miał zbiornik paliwa o pojemności 160 l i był zdolny przejechać na tym zapasie ok. 150 km. Zużycie paliwa wynosiło 96–120 l/100 km[1][4].
Ciągnik wyposażono we wciągarkę linową zasilaną z silnika oraz hak holowniczy z samoczynną blokadą. Uciąg na haku wynosił 5000 kgw[1]. C7P holował jednak etatowo przyczepy z elementami moździerza o masie do 8950 kg[7] lub czołgi 7TP o masie 9,9 t. Część z ciągników C7P przeznaczonych dla saperów miała być wyposażona w pługi, spychacze lub mosty koleinowe[1][4][6].
W roku 1936 w Zakładach Cegielskiego w Poznaniu powstał prototyp specjalnej prowadnicy kolejowej dla ciągnika C7P. Był to rodzaj wagonu zaopatrzonego w najazd czołgowy. Prowadnica napędzana była od silnika ciągnika za pomocą specjalnej przekładni. Była ona zdolna rozwinąć prędkość ok. 60 km/h, prowadząc wagony o masie 60 ton[8].
Użytkownicy
Polska
Ciągniki artyleryjskie C7P oficjalnie wprowadzono na wyposażenie Wojska Polskiego 12 czerwca 1934 roku. Podstawowym ich przeznaczeniem było holowanie dział ciężkich. Zgodnie z zapotrzebowaniem złożonym przez Dowództwo Artylerii w sierpniu 1937 roku, w latach 1937–1942 artyleria miała otrzymać łącznie 250 ciągników C7P. Pierwszym i głównym odbiorcą ciągników C7P był 1 Pułk Artylerii Najcięższej, gdzie wykorzystywano je do holowania elementów ciężkich moździerzy kal. 220 wz. 32 oraz przyczep z amunicją. Ogółem w latach 1934–1937 artyleria otrzymała 108 ciągników – niemal wszystkie znalazły się w 1 Pułku (99 ciągników) lub w składnicy jako zapas mobilizacyjny dla tej jednostki. Ostatecznie zgodnie z zapotrzebowaniem złożonym przez Dowództwo Artylerii w sierpniu 1937 roku, do roku 1942 artyleria miała otrzymać łącznie 250 ciągników C7P[1][6][9].
Drugim odbiorcą pojazdów C7P były wojska pancerne, gdzie ciągniki miały być wykorzystywane do ewakuacji z pola bitwy uszkodzonych czołgów 7TP i Vickers, a także do ich transportu na specjalnych przyczepach. Etatowo każda kompania czołgów 7TP miała mieć po jednym ciągniku. Według spisu z lipca 1939 roku w jednostkach broni pancernej znajdowało się 18 ciągników: 7 w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie, 5 w 2 Batalionie Pancernym, 4 w 3 Batalionie Pancernym i 2 w 4 Batalionie Pancernym. W sierpniu 1939 roku z Centralnej Składnicy cztery ciągniki C7P skierowano do mobilizowanego batalionu czołgów R-35, zaś kolejne trzy do 5 Batalionu Pancernego[8][4][9][3].
Ostatnim użytkownikiem ciągników C7P byli saperzy. Docelowy plan na rok 1940 zakładał, że wojska saperskie otrzymają łącznie 52 ciągniki. Miałby być one używane m.in. zrywania torów i wykonywania innych prac sapersko-inżynieryjnych, a także po ustawieniu na specjalnej prowadnicy do przetaczania taboru kolejowego. W latach 1937–1938 saperom dostarczono tylko dwa ciągniki, trafiły one do Biura Badań Technicznych Saperów. Kolejne szesnaście ciągników dla saperów kolejowych Ministerstwo Komunikacji zamówiło w roku 1938. Jednakże nie zdążono dostarczyć ich do odbiorcy przed wybuchem wojny (próby odbiorcze zakończono 30 sierpnia 1939 roku)[8][4].
III Rzesza
Po ataku na Polskę III Rzesza zdobyła pewną liczbę ciągników C7P. Niemcy swój centralny punkt naprawy uszkodzonych czołgów 7TP i ciągników C7P ulokowali w Tomaszowie Mazowieckim. Kierowano tam wszystkie zholowane z pobojowisk pojazdy, a także zdobyte podzespoły i części wywiezione z fabryki PZInż. w Warszawie. Wyremontowane ciągniki, oznaczane jako C7P(p), wykorzystywane były potem przez niemieckie oddziały służby technicznej i gromadzenia zdobyczy wojennej do ściągania pozostawionego na polach bitew sprzętu ciężkiego, głównie czołgów (zarówno polskich, jak i niemieckich). Niektóre z ciągników C7P z zamontowanymi pługami w czasie zimy 1939/1940 zostały wykorzystane do odśnieżania dróg w pewnych rejonach Generalnego Gubernatorstwa (m.in. droga Warszawa-Kraków). Późniejszy los tych pojazdów nie jest znany[6][10].
ZSRR
Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku pewną liczbę pojazdów C7P zdobyła też Armia Czerwona. W większości były to pojazdy niekompletne i uszkodzone. Jednakże podjęto decyzję o remoncie zdobytych czołgów 7TP i ciągników C7P, które najwyraźniej uznano za wartościowe. Remonty przeprowadzano m.in. w Bazie Remontowej nr 7 w Kijowie. W roku 1940 jeden egzemplarz ciągnika C7P (nr 1153) poddano próbom przeprowadzonym na Naukowo-Badawczym Poligonie Broni Pancernej w Kubince[11][12]. Potwierdzone informacje wskazują, że zarówno czołgów 7TP, jak i ciągników C7P użyto podczas tzw. wojny niemiecko-sowieckiej[11].
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Jońca 2013 ↓, s. 18–19.
- ↑ Jońca, Szubański i Tarczyński 1990 ↓, s. 52–58.
- ↑ a b c d e Janusz Magnuski. Ciągnik gąsienicowy C7P. „Militaria. Kwartalnik historyczno-modelarski”. Vol. 1, No. 2, s. 32–37, 1991. Warszawa: Fenix sp. c.. ISSN 1231-692X. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Jońca, Szubański i Tarczyński 1990 ↓, s. 208–210.
- ↑ Zbigniew Lalak. Ciągnik artyleryjski C7P. „Militaria i Fakty”. 02/2003, s. 39–45, 2003. Warszawa: AJAKS – Krzysztof Świtała. ISSN 1509-8524. (pol.).
- ↑ a b c d e Janusz Magnuski. Ciągnik gąsienicowy C7P. „Militaria. Kwartalnik historyczno-modelarski”. Vol. 1, No. 5, s. 38–45, 1996. Warszawa: Fenix sp. c.. ISSN 1231-692X. (pol.).
- ↑ Jońca 2013 ↓, s. 18–19.
- ↑ a b c Jońca 2013 ↓, s. 58–59.
- ↑ a b Magnuski, Szubański i Ledwoch 2009 ↓, s. 39–42.
- ↑ Magnuski, Szubański i Ledwoch 2009 ↓, s. 95–101.
- ↑ a b Andrzej Kiński. 7TP w oczach Sowietów. „Nowa Technika Wojskowa”. Numer specjalny 5 (2/2009), s. 34–37, 2009. Warszawa: Magnum-X Sp. z o.o.. ISSN 1230-1655.
- ↑ Magnuski, Szubański i Ledwoch 2009 ↓, s. 81.
Bibliografia
- Adam Jońca, Rajmund Szubański, Jan Tarczyński: Wrzesień 1939. Pojazdy Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. ISBN 83-206-0847-3.
- Adam Jońca: Moździerz wielkiej mocy i ciągnik C7P. Edipresse Polska S.A., 2013, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 9. ISBN 978-83-7769-557-9.
- Janusz Magnuski, Rajmund Szubański, Janusz Ledwoch: 7TP vol. II. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2009. ISBN 978-83-7219-317-9.
Linki zewnętrzne
- Film prezentujący ćwiczenia 1 Pułku Artylerii Najcięższej. repozytorium.fn.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-19)].
- Opis ciągnika C7P na portalu www.1939.pl