Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Burczybas

burczybas
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa

232
Bęben pocierany

Podobne instrumenty

rommelpot(inne języki), cuica(inne języki), bugaj(inne języki)

Burczybas – ludowy instrument muzyczny z Kaszub; rodzaj bębna z grupy membranofonów pocieranych. Zazwyczaj ma formę drewnianej beczki, w której jedno z den zastąpione jest skórzaną membraną; pośrodku membrany zamocowany jest kosmyk włosia z końskiego ogona. Dawniej wykorzystywany do celów obrzędowych (np. do wypędzania złych mocy), podczas adwentu, noworocznego kolędowania, świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz Trzech Króli; współcześnie stosowany jest przede wszystkim podczas występów estradowych, do akompaniamentu kapeli. Jest jednym z symboli muzycznej tożsamości regionalnej Kaszubów.

Nazwa

Kapela z Kaszub z burczybasem, ze zbiorów Muzeum Kaszubskiego w Kartuzach

Znany jest pod różnymi nazwami. Na Pomorzu i Kaszubach – burczybas, brumbas, bąk[1][2], buk[3], brantop[4], brumtop[5], bembas, bùrczibas, brzãczadło, brzãczëdło, brzãczk lub mrëczk, na Warmii – huk, na Podkarpaciu – masiura, w Niemczech – Brummtopf, na Ukrainie – бугай (bugaj), w Czechach – bulál, bukač, w Austrii – Büllhäfen, w Rumunii – buhaiň[6].

Budowa i zasada działania

Mężczyzna grający na burczybasie na obrazie Rommelpocista (1620) Fransa Halsa

Burczybas należy do membranofonów z rodziny bębnów pocieranych[6]. Jego korpus ma formę beczułki; wykonany jest z drewna[2], blachy lub gliny[6]. Czasami jest zdobiony i różnobarwnie malowany[7]. Na obwód jednego z den korpusy naciągnięta jest membrana ze skóry[2] cielęcej lub koziej[6]. Czasami funkcję membrany pełni denko z cienkiego drewna[3]. Do membrany przytwierdzony jest pęk końskiego włosia[6][8], gruby sznur lub łańcuch[9][10]. W krajach zachodnio- i południowoeuropejskich membrana sporządzana jest z krowiego lub świńskiego pęcherza, a zamiast końskiego włosia używa się drewnianego pręta[6].

W alternatywnej konstrukcji zamiast, lub razem z pękiem końskiego włosia stosuje się metalowy łańcuch ogniwowy przewleczony przez metalowe kółko zamocowane pośrodku denka[11].

Do obsługi instrumentu potrzeba co najmniej dwóch osób: jedna trzyma korpus, a druga przeciąga zaciśniętymi palcami obu dłoni na przemian po natartym kalafonią kosmyku[9][5]. Nieregularne wibracje ślizgających się po pęku włosia dłoni przenoszone są na membranę, która rezonuje emitując głuche, brzęczące dźwięki o nieokreślonej wysokości[2][8]. Do wnętrza burczybasu wrzuca się czasami drobne przedmioty (np. suche nasiona grochu) lub napełnia się go wodą, co wzbogaca brzmienie i wzmacnia siłę dźwięku[6]. Podczas gry, co jakiś czas włosie polewa się wodą, a dłonie zwilża[9].

Burczybas w zastosowaniach muzycznych pełni funkcję rytmiczną[7].

Historia

Kobieta z burczybasem na obrazie Walka karnawału z postem (1559) Pietera Bruegela

Bębny pocierane wyposażone w sznur lub pręt przechodzący przez otwór w środku membrany obecne były w różnych miejscach świata od czasów prehistorycznych. Służyły celom apotropeicznym[12][1].

W zachodniej Europie burczybas znany był co najmniej od późnego średniowiecza[4]. Używany był w celach obrzędowych głównie podczas adwentu, noworocznego kolędowania, świąt Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz Trzech Króli[9].

W XIX wieku znany był na terenie Prus Wschodnich i na Pomorzu Gdańskim[8]. W XX stuleciu używano go niekiedy w ludowej obrzędowości na Kaszubach, Kociewiu, ziemi chełmińskiej czy ziemi malborskiej[4].

Współcześnie ma zastosowanie w praktyce muzycznej związanej z folkloryzmem i popularyzacją kultury ludowej. Włączony jest w instrumentarium ludowych kapel regionalnych m.in. na Kaszubach, Warmii, Mazurach i Żywiecczyźnie[7]. Burczybas jest jednym z symboli muzycznej tożsamości regionalnej Kaszubów[13][14][11][10]. Wykonują go m.in. Augustyn Mielewczyk i jego syn Mieczysław Mielewczyk z Kartuz oraz Jerzy Walkusz z Hopowa[13].

Przypisy

  1. ↑ a b Oborny 2015 ↓, s. 61.
  2. ↑ a b c d Przegendza 2020 ↓, s. 186.
  3. ↑ a b Olędzki 1978 ↓, s. 18.
  4. ↑ a b c Przerembski 2021 ↓, s. 132.
  5. ↑ a b Lewińska 2001 ↓, s. 16.
  6. ↑ a b c d e f g Przerembski 2021 ↓, s. 131.
  7. ↑ a b c Przerembski 2021 ↓, s. 134.
  8. ↑ a b c Oborny 2015 ↓, s. 62.
  9. ↑ a b c d Przegendza 2020 ↓, s. 187.
  10. ↑ a b Burczybas [online], Muzeum Historyczno-Etnograficzne w Chojnicach [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  11. ↑ a b Zbigniew J. Przerembski, bęben pocierany (burczybas), [w:] Polskie ludowe instrumenty muzyczne [online], NIMiT [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  12. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 31.
  13. ↑ a b Oborny 2015 ↓, s. 63.
  14. ↑ Maria Gangi, Zbigniew J. Przerembski, bęben pocierany (burczybas), [w:] Polskie ludowe instrumenty muzyczne [online], NIMiT [dostęp 2024-02-25] (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Burczybas