Bukowsko (gmina)
| gmina wiejska | |||||
 Siedziba urzędu gminy (2023) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| TERC |
8217032 | ||||
| Wójt |
Marek Bańkowski | ||||
| Powierzchnia |
138,2 km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
40,4 os./km² | ||||
| Nr kierunkowy |
13 | ||||
| Kod pocztowy |
38-505, 38-506 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
RSA | ||||
Adres urzędu: Bukowsko 29038-505 Bukowsko | |||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| |||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
 49°29′N 22°04′E/49,480278 22,063056
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||
Bukowsko – gmina wiejska w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie krośnieńskim, na Pogórzu Bukowskim.
Siedzibą gminy jest Bukowsko.
30 czerwca 2004 gminę zamieszkiwało 5198 osób[4].
W 2009 gmina Bukowsko została odznaczona Medalem „Pro Memoria”[5].
Historia
1934–1954
Gmina zbiorowa Bukowsko została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie sanockim w woj. lwowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Bełchówka, Bukowsko, Nadolany, Nagórzany, Niebieszczany, Nowotaniec, Ratnawica, Tokarnia, Wola Piotrowa, Wola Sękowa, Wolica i Zboiska[6]. Gminy te przekształcono 17 września 1934 w 12 gromad (sołectw) gminy Bukowsko[7].
Po wojnie gmina znalazła się w powiecie sanockim w nowo utworzonym woj. rzeszowskim. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się nadal z 12 gromad: Bełchówka, Bukowsko, Nadolany, Nagórzany, Niebieszczany, Nowotaniec, Ratnawica, Tokarnia, Wola Piotrowa, Wola Sękowa, Wolica i Zboiska[8].
Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[9]. Jej obszar wszedł w skład nowych gromad: Bukowsko, Niebieszczany i Nowotaniec[10].
1973–
Gminę Bukowsko reaktywowano 1 stycznia 1973 w powiecie bieszczadzkim w woj. rzeszowskim w związku z kolejną reformą administracyjną[11]. Gmina objęła 11 sołectw: Bukowsko, Dudyńce, Nadolany, Nagórzany, Nowotaniec, Pobiedno, Tokarnia, Wola Piotrowa, Wola Sękowa, Wolica i Zboiska, oraz 6 obrębów ewidencyjnych: Bełchówka, Kamienne, Karlików, Płonna, Przybyszów i Ratnawica[12].
Nowa gmina Bukowsko objęła obszar znacznie większy niż w odsłonie sprzed 1954 roku, ponieważ w jej skład weszły obszary należały dawniej do niereaktywowanej gminy Szczawne (Kamienne, Karlików, Płonna i Przybyszów) oraz do (reaktywowanej) gminy Zarszyn (Dudyńce i Pobiedno). Ponadto w skład nowej gminy Bukowsko nie weszły Niebieszczany (weszły w skład gminy Sanok[13]).
1 czerwca 1975 roku gmina znalazła się w nowo utworzonym woj. krośnieńskim[14].
Od 1999 ponownie w powiecie sanockim, w nowym województwie podkarpackim.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[15] gmina Bukowsko ma obszar 138,2 km², w tym:
- użytki rolne: 53%
- użytki leśne: 36%
Gmina stanowi 11,28% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31.12.2017 roku[16]
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 5 567 | 100 | 2 767 | 49,7 | 2 800 | 50,3 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
41 | 20 | 21 | |||
- Piramida wieku mieszkańców gminy Bukowsko w 2014 roku[17].
Miejscowości historyczne
| Wieś | Osadnictwo |
|---|---|
| Przybyszów | 1553–1947 |
| Bełchówka | 1451–1947 |
| Ratnawica | 1449–1947 |
| Kamienne | 1553–1947 |
Organizacje społeczno-kulturalne
- Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Bukowskiej
- Uniwersytet Ludowy w Woli Sękowej
- Kapela ludowa „Bukowianie”
Wspólnoty wyznaniowe
- Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa
- parafia św. Mikołaja w Nowotańcu
- parafia Wszystkich Świętych w Dudyńcach
- parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Bukowsku
Ważniejsze wydarzenia
- Ogólnopolski Festiwal – „Bukowskie Prezentacje”, czerwiec
- Podczas uroczystej Gali na Zamku Królewskim w Warszawie, która odbyła się 5 czerwca 2010 zarząd gminy otrzymał prestiżowy „Laur Gospodarności”. Patronem konkursu w którym biorą udział gminy z całej Polski jest Przewodniczący Parlamentu Europejskiego oraz Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi RP.
Turystyka
- Ścieżka edukacyjna z tablicami informacyjnymi „Śladami narodów – Polacy, Żydzi i Rusini w Gminie Bukowsko”
- Przez gminę prowadzą turystyczne szlaki piesze:
Iwonicz-Zdrój – Rymanów-Zdrój – Puławy – Tokarnia (778 m n.p.m.) – Przybyszów – Kamień (717 m n.p.m.) – Komańcza (Główny Szlak Beskidzki)- 1 km poniżej szczytu Pasmo Bukowicy przecina
Kanasiówka (823 m n.p.m.) – Wisłok Wielki – Tokarnia (778 m n.p.m.), 1 km poniżej szczytu – Wola Piotrowa 
Komańcza – Dołżyca – Garb Średni (822 m n.p.m.) – Kanasiówka (823 m n.p.m.) – Moszczaniec – Surowica – Darów – Puławy Górne – Besko
- wyciągi narciarskie:
- baza noclegowa: gospodarstwa agroturystyczne w miejscowościach Puławy, Tokarnia, Nagórzany, Nadolany, Nowotaniec, Bukowsko, Wola Sękowa, Wola Piotrowa, Karlików, Płonna
- Odnowiony cmentarz żydowski
- Dom Ludowy w Bukowsku; prezentacje utworów muzycznych charakterystycznych dla kultury regionu
Sąsiednie gminy
Komańcza, Rymanów, Sanok, Zagórz, Zarszyn
Gminy partnerskie
- Maizières-lès-Metz, gmina francuska
- Topoľovka, gmina słowacka
Transport
Przez gminę przebiega droga powiatowa nr 2212R Sanok – Bukowsko. Awaryjny objazd dla samochodów osobowych: Bukowsko – Nowotaniec – Pisarowce, a dla samochodów ciężarowych: Bukowsko – Karlików – Zagórz
Historia gminy
W 1898 gmina Bukowsko liczyła 25 642 osób oraz 3890 domów, w tym miasto Bukowsko liczyło 1006 mieszkańców (w tym wyznania mojżeszowego 715) i 110 domów na czele miasta stał burmistrz (ratusz przy ulicy Sanockiej nr 66 według numeracji przed 1946), zaś wieś Bukowsko liczyła 1720 mieszkańców (w tym wyznania rzymskokatolickiego 1604 osoby) i 243 domy, na czele społeczności wiejskiej stał sołtys. Zarząd Gminy reprezentował wybieralny w wyborach wójt. Ostatnim wójtem do 1939 roku był Zenon Krziwkowicz-Poźniak (ziemianin). Do roku 1918 gmina graniczyła z węgierskim komitatem Zemplén, a do roku 1944 z Republiką Słowacką. 23 marca 1946 wieczorem kilka sotni UPA dokonało napadu rabunkowego na wsie leżące w obrębie gminy. Upowcy spalili wówczas budynki gminy Bukowsko, posterunek MO, urząd pocztowy i trzy mosty. Nałożyli również na mieszkańców kontrybucję w wysokości 1 mln zł, która została wykonana[20]. W nocy z 4 na 5 kwietnia[21][22], sotnie UPA dokonały kolejnego napadu na miasto Bukowsko oraz okoliczne wsie. Upowcy spalili większość budynków Bukowska, z których ocalał tylko kościół, plebania i 5 domów mieszkalnych. Ogółem banderowcy spalili tej nocy 420 zabudowań w Bukowsku, 125 domów w sąsiednim Nowotańcu i 110 budynków mieszkalnych w Nagórzanach, dach nad głową straciło w tym dniu ponad 3500 osób. Po tym napadzie większość mieszkańców musiała opuścić Bukowsko oraz pobliskie wsie udając się do Sanoka oraz Bażanówki i Jaćmierza. W trakcie napadu zostali zamordowani mieszkańcy Bukowska; Michał Bednarz 49 l., Andrzej Chrząszcz 46 l., rodzina Matuszkiewiczów, Stanisław Pituch 43 l., Stanisław Pleśniarski 34 l. i Wiktoria Słyszyk 34 l. W Bukowsku pozostawało do końca kwietnia tylko 15 osób. W listopadzie 1946 sotnia UPA dokonała trzeciego napadu, podczas którego zrabowano reszki mienia. W okresie okupacji wójtem gminy został obrany przez Niemców Ukrainiec Włodzimierz Mazur, syn przedwojennego urzędnika sądowego z Bukowska. Mazur organizował posterunki policji ukraińskiej w gminie, był doradcą organizacyjnym placówek Grenzschutzu i zabezpieczenia odcinka granicy ze Słowacją. Został na nim wykonany wyrok śmierci w lecie 1944 roku[23].
Od wiosny 2009 na terenie wsi Bukowsko, 5 km od jej centrum na Górze Wyszylas (590 m n.p.m.) powstaje farma wiatrowa Bukowsko.
Historyczny skład gminy Bukowsko
Gerichts-Bezirk, Powiat sądowy do roku 1918, w skład gminy wchodziły wsie:
|
|
- Adam Fastnacht Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu. ISBN 83-88385-14-3.
Zabytki sztuki znajdujące się na terenie gminy Bukowsko
- Bukowsko – kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z lat 1883 – 1886, dzwonnica przykościelna, drewniana plebania wybudowana w latach 1900–1925, kapliczki, drewniana kuźnia z lat 1875 – 1900, pomniki kamienne na cmentarzu parafialnym, pomniki kamienne na cmentarzu żydowskim
- Dudyńce – kościół parafialny Wszystkich Świętych z lat 1871 – 1876,
- Nagórzany – ruiny cerkwi wybudowanej w 1848, oraz przydrożny krzyż kamienno-żelbetowy z roku 1906,
- Nowotaniec – kościół pw. św. Mikołaja, plebania z lat 1890–1910, kapliczki przydrożne, pomniki kamienne na cmentarzu
- Płonna – ruiny cerkwi z dzwonnicą i bramą z 1850, oraz ruiny dworu obronnego (1599),
- Pobiedno – drewniana kapliczka pocz. XX w.,
- Tokarnia – murowana kapliczka z roku 1880, oraz przydrożna figura kamienna 1925,
- Wola Sękowa – murowana dzwonnica cerkiewna 1889, dawna szkoła drewniana 1925, oraz kapliczki przydrożne z końca XIX w.,
- Wolica – cerkiew z dzwonnicą z roku 1826,
- Zboiska – dwór Rakowskich 1850, oraz fortyfikacje ziemne 1550 – 1661 zamku Zborsko,
- Na terenie gminy Bukowsko znajduje się 15 stanowisk archeologicznych (2006) odkrytych w ramach badań AZP, niektóre stanowiska są częściowo przebadane
Grupy etnograficzne
- Pogórzanie, Dolinianie, Łemkowie, Górale sądeccy (potomkowie powojennych osadników z okolic Nowego Targu i Śląska Cieszyńskiego)
Sołectwa
Bukowsko • Dudyńce • Karlików • Nadolany • Nagórzany • Nowotaniec • Pobiedno • Tokarnia • Wola Piotrowa • Wola Sękowa • Wolica • Zboiska[2]
Zobacz też
- gwara sądecka
- Gmina Dolne Bukowsko (Bukovsko Horne ) miasteczko w okręgu Czeskie Budziejowice, Czechy
Przypisy
- ↑ Raport o stanie gminy Bukowisko za 2020 rok [online], Biuletyn Informacji Publicznej, Urząd Gminy Bukowisko, 21 maja 2021 [dostęp 2022-02-03] (pol.).
- ↑ a b BIP gminy, sołectwa
- ↑ a b Urząd Statystyczny w Rzeszowie
- ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Dorota Mękarska: Bukowsko odznaczone medalem „Pro Memoria”. nowiny24.pl/, 2009-11-10. [dostęp 2017-07-10].
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 649
- ↑ Lwowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 113
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Uchwała Nr 33/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu sanockiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 18 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 41)
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
- ↑ Między 1 lutego a 1 kwietnia 1977 w gminie Zagórz
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 19
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Gmina Bukowsko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-12-30], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Gmina Bukowsko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Odznaczony przez Prezydenta RP w dniu 4 czerwca 2009 złotym Krzyżem Zasługi.
- ↑ Prelekcja prof. Wacława Wierzbieńca z Uniwersytetu Rzeszowskiego pt. „Wymiar historyczny wielokulturowości na pograniczu etnicznym Polsko, Ukraińsko, Żydowskim”. Bukowsko, 28 kwietnia 2007.
- ↑ Do Starostwa Powiatowego w Sanoku. 24 marca 1946 o godzinie 7 wieczorem przyszła grupa partyzantów ukraińskich, w liczbie około 1500 ludzi, uzbrojona w automaty, granaty ręczne, w polskich, sowieckich i niemieckich mundurach. Banderowcy palili budynek gminy w Bukowsku, wraz z aktami. zdołano uratować księgę główną i książki szczegółowe oraz maszynę do pisania. Ponadto banderowcy wysadzili budynek sądowy w powietrze, całe urządzenie pocztowe w Bukowsku zdemolowali i spalili 3 mosty. Od ludności miejscowej zabrali 30 sztuk bydła, 15 furmanek, a na niektóre z nich załadowali zboże i odjechali w kierunku Płonnej. Od sołtysa gromady Bukowsko zażądali, by mieszkańcy tejże gromady złożyli 1 000 000 zł, z której to kwoty odliczyli 300 000 zł za zabrane konie, bydło i zboże, a po resztę, tj. 700 000 zł mają się zgłosić w dniach najbliższych i kwotę tę – według oświadczenia banderowców – musi być złożona. Oświadczyli ponadto, że przybędą do gromady [[Nagórzany (województwo podkarpackie)|]], Nowotaniec i Niebieszczany. R.B. Wójt Gminy Zbiorowej. Silarski Stanisław. [w:] Archiwum Państwowe w Sanoku op. cit. Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939 – 1947.
- ↑ Artur Bata, „Bieszczady – Szlakiem walk z bandami UPA”. KAW 1984. s. 60.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 938-941, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Tamże.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Części wsi |
|
