Bryzgiel

wieś
Widok na jezioro Wigry z wieży widokowej w Bryzglu
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	augustowski
Gmina	Nowinka
Liczba ludności (2011)	117[2][3]
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	16-304[4]
Tablice rejestracyjne	BAU
SIMC	0762862[5]
Położenie na mapie gminy Nowinka Bryzgiel
Położenie na mapie Polski Bryzgiel
Położenie na mapie województwa podlaskiego Bryzgiel
Położenie na mapie powiatu augustowskiego Bryzgiel
53°59′59″N 23°04′35″E/53,999722 23,076389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Bryzgiel – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie augustowskim, w gminie Nowinka^[5][6]. Leży na południowym brzegu jeziora Wigry, w Wigierskim Parku Narodowym.

Wieś duchowna położona była w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

W 1668 roku nad jezioro Wigry przybyli zakonnicy kameduli. W latach 1709–1710 w tej części Europy panowała epidemia zarazy i tereny się wyludniły. Wieś założyli na początku XVIII wieku kameduli z Wigier i zachęcali do osiedlania się nad Wigrami osadników z Mazowsza. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1727 roku, że była to wioska rybacka. Pierwszymi osadnikami byli Bryzglowie z Tobołowa, zajmujący się smolarstwem, dlatego od rodziny Bryzglów, zaczęła się nazwa wsi Bryzgiel^[8].

Z powodu wycięcia lasów, upadła smolarstwo, a miejscowe wsie: Bryzgiel, Gawrych Rudę i Maćkową Rudę przekształcono we wsie rolnicze, ale z powodu niskiej jakości gleb głównym zajęciem ludności było rybołówstwo. Z powodu trudnych warunków bytowych ludności, w 1740 roku, decyzją kamedułów, miejscowość została przekształcona w wieś czynszową, czyli opłaty za korzystanie z gruntu i połowy ryb. W 1789 roku we wsi było 14 zagród chłopskich, w których zamieszkiwało 96 osób^[9].

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku, Bryzgiel znalazł się w zaborze pruskim. Prusacy w 1796 roku skonfiskowali dobra kamedułów wigierskich tworząc w 1800 roku ekonomię królów pruskich. Na przełomie XVIII i XIX wieku, a także w I połowie XIX wieku przeprowadzono reformy społeczno-gospodarcze i agrarne na wsiach, zmieniając ich układ przestrzenny zabudowy o rzędowej zabudowie wzdłuż drogi^[9].

W latach 1807–1815 Bryzgiel znalazł się w Księstwie Warszawskim, w departamencie łomżyńskim, powiecie wigierskim. W latach 1815–1915 wieś była w zaborze rosyjskim tzw. Królestwie Polskim. W związku z uwłaszczeniem chłopów w Królestwie Polskim w 1864 roku, doszło do zagęszczenia zabudowy wsi, a grunty zostały bardzo rozdrobnione i dlatego konieczne stało się przeprowadzenie scalania i kolejnej przebudowy wsi. W 1875 roku na Suwalszczyźnie odbywały się już scalania gruntów. W 1880 roku w Bryzglu były 33 zagrody, których mieszkało 291 osób^[10].

W 1915 roku Suwalszczyzna została przejęta przez wojska niemieckie, które okupowały ją do 22 sierpnia 1919 roku, a opuszczając przekazały ją Litwinom. W sierpniu 1919 roku wybuchło powstanie sejneńskie przeciw administracji litewskiej, i po kilku dniach walk tereny całej Suwalszczyzny zostały opanowane przez Polaków. W Bryzglu komasację rozpoczęto dopiero w 1928 roku. W okresie międzywojennym istotną rolę w życiu mieszkańców pełniło rybołówstwo. Pozwalało na zdobycie pożywienia bez względu na porę roku. Niektóre z nadwigierskich miejscowości posiadały nadane ukazem carskim tzw. "brzegowe". Prawo legalizowało łowienie ryb przez mieszkańców przy swoim odcinku. W Bryzglu brzegowe dotyczyło prawdopodobnie 1350 metrów, gdzie mieszkańcy mogli legalnie łowić ryby. Po przyłączeniu tych ziem do Polski, brzegowe zostało zlikwidowane^[10].

W jakimś czasie oprócz Bryzgla położonego nad jeziorem Wigry, powstała kolonia na zachód od wsi Monkinie, około 2 km od Bryzgla właściwego. Mieszkało tam około 10 rodzin.

W 1921 roku we wsi było 28 domów. Podczas II wojny światowej rzędowa zabudowa wsi została spalona.

Obecnie Bryzgiel jest wsią turystyczną.

W Bryzglu znajdują się gospodarstwa agroturystyczne oraz wieża widokowa na jezioro Wigry z wyspami Ordów, Ostrów i Krowa^[11].

• Bryzgiel, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 395 .
• Bryzgiel: Jezioro Wigry - 22.07.2014