Breda
 Grote Markt | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Prowincja | |||||
| Burmistrz |
Paul Depla | ||||
| Powierzchnia |
129,15 km² | ||||
| Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
076 | ||||
| Kod pocztowy |
4811 | ||||
| |||||
Położenie na mapie Brabancji Północnej  | |||||
Położenie na mapie Holandii  | |||||
 51°35′N 4°46′E/51,583333 4,766667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Breda – miasto w południowo-zachodniej Holandii, w prowincji Brabancja Północna, ok. 40 km na pd.-wsch. od Rotterdamu, w pobliżu granicy z Belgią.
Dane ogólne
Ośrodek kulturalno-naukowy: akademia sztuk pięknych, szkoła teatralna i muzyczna, akademia wojskowa; biblioteki, muzea. Breda jest jednym z głównych skupisk polonijnych w Holandii.
Historia
W XI wieku Breda była lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jej pierwszym znanym do dzisiaj władcą był Heinrich I van Brunesheim (1080–1125). W 1327 roku Adelheid van Gaveren sprzedał ją Janowi III, księciu Brabancji. W 1350 roku została odsprzedana Janowi II z Wassenaar. W 1403 roku dziedziczka jego linii, Johanna van Polanen (1392–1445) wyszła za mąż za Engelbrechta I van Nassau (1370–1442) i w ten sposób Breda stała się własnością Dynastii Orańskiej-Nassau trafiając ostatecznie we władanie Wilhelma I Orańskiego, pierwszego namiestnika (stadhoudera) prowincji Niderlandów. W ten sposób tytuł barona Bredy powiązany był z tytułem hrabiego Nassau, Oranii i namiestnika prowincji Niderlandów. Ten stan utrzymywał się aż do 1795 roku, gdy Breda dostała się pod okupację francuskich sił rewolucyjnych.
Breda uzyskała prawa miejskie w 1252 roku i dzięki temu można było rozpocząć budowę murów obronnych. W XV wieku nastąpił gwałtowny rozwój miasta. Rozpoczęto budowę katedry z 97 metrową wieżą, a w 1534 średniowieczne mury zostały poważnie rozbudowane przez Henryka III z Nassau, dzięki czemu Breda stała się jedną z potężniejszych twierdz na linii warowni w Niderlandach. W tym samym czasie w mieście zaczęło pojawiać się coraz więcej domów, budowanych przez przedstawicieli znanych holenderskich rodów. Jeden z najbardziej okazałych pałaców został zaprojektowany w renesansowym stylu przez znanego włoskiego architekta Tomasso Vincidora i stał się rezydencją rodziny królewskiej.
Szybki rozwój infrastruktury miejskiej został zatrzymany w 1534 roku przez pożar, który zniszczył większość zabudowań Bredy: spalonych zostało około 300 domów, ocalało tylko 150.
Podczas wojny osiemdziesięcioletniej Breda została opanowana podstępem przez Hiszpanię w 1581 roku, ale 1590 przeszła z powrotem w ręce Maurycego Orańskiego, księcia Nassau (dzięki brawurowej akcji 68 ochotników, którzy zdołali się przedostać do miasta w łodziach przykryci darnią). Breda ponownie została zdobyta przez Hiszpanów w roku 1625 po około 10-miesięcznym oblężeniu. Poddanie się obrońców miasta Hiszpanom dowodzonym przez generała Ambrosio Spinola zostało uwiecznione przez Diego Velázqueza na obrazie Poddanie Bredy. W 1637 Fryderyk Henryk Orański odbił miasto po 4-miesięcznym oblężeniu. Breda została ostatecznie przyłączona do Republiki Zjednoczonych Prowincji w roku 1648 na mocy pokoju westfalskiego.
II wojna światowa
Podczas II wojny światowej Breda, tak jak cała Holandia, znalazła się pod niemiecką okupacją. Miejscowość zajęła niemiecka 9 Dywizja Pancerna 13 maja 1940 r. Miasto zostało wyzwolone 29 października 1944 roku przez polską 1 Dywizję Pancerną (1 DPanc.) dowodzoną przez generała Stanisława Maczka w ramach natarcia kanadyjskiej 1 Armii w kierunku ujścia Mozy. W czasie walk o miasto przed frontem 1 DPanc broniły się niemieckie 256, 711, 719 DP. oddziały 1 DPanc opanowały 28 października Molenschot, Lijndonk, Raaleind, Bavel, a w nocy 28/29 października rejon Dorst. Rankiem 29 października ruszyły do natarcia główne siły dywizji: 3 Brygada Strzelców (3 BS) wzmocniona czołgami zdobyła Ginneken, wdarła się na przedmieścia miasta i uchwyciła nieuszkodzony most; 10 Brygada Kawalerii Pancernej (10 BKPanc), działając patrolami w rejonie Dorst, oczyszczała teren na północ od toru kolejowego Breda-Tilburg. Pododdziały 3 BS opanowały południowo-zachodnią część Bredy i przeprawy w rejonie Oranienboom. 1 ppanc. zajął północno-wschodnią część Bredy oraz prowadził rozpoznanie stacji kolejowej. 30 października dywizja oczyściła rejon miasta i prowadziła walki o przyczółek na kanale. Po zdobyciu miasta toczono walki o Moerdijk i ujście Mozy[1].
Polscy żołnierze zostali entuzjastycznie powitani przez mieszkańców Bredy. W każdym oknie i na każdej witrynie sklepowej widniały polskie napisy „Dziękujemy Wam, Polacy”. Zarząd miasta okazując wdzięczność Polakom uhonorował ich Srebrnym Medalem Miasta Bredy oraz Honorowym Obywatelstwem Miasta Bredy[2]. Po wojnie, na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy, generałowi Stanisławowi Maczkowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Na polskim cmentarzu wojennym pośród mogił polskich żołnierzy znajduje się grób generała. W 1981 roku powstało w Bredzie muzeum mu poświęcone.
Miasto Breda nadało 8 batalionowi strzelców (8 bs) swój herb jako odznakę specjalną, którą zatwierdzono rozkazem Szefa Sztabu Głównego L. dz. 984/Og/46 z 13 czerwca 1946 r. Obecnie (od 2023) herb miasta jest oznaką rozpoznawczą 1 batalionu czołgów 34 BKPanc.[3], który dziedziczy tradycje 8 bs.
W okresie od 3 października (wyzwolenie Alphen) do 29 października 1 DPanc. wzięła do niewoli 7 oficerów i 569 niemieckich szeregowców, 3 czołgi, 9 dział różnych kalibrów. Podczas walk 1 DPanc. straciła 151 zabitych i kilkuset rannych[4].
Walki o Bredę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic – „BREDA 29–30 X 1944”.
Okres powojenny
Po wojnie znajdowało się tu więzienie, które funkcjonowało na bazie koncepcji Panoptikonu, w którym odbywali karę niemieccy zbrodniarze wojenni.
Zabytki i kultura
- kościół gotycki Grote Kerk (na głównym placu miasta – Grote Markt)
- zamek (XVI wiek)
- beginaż z XVII – XVIII wieku (przy ulicy Catharinastraat)
- dzielnica staromiejska otoczona pierścieniem kanałów
- muzeum poświęcone generałowi Stanisławowi Maczkowi[5]
Gospodarka
Ważny ośrodek przemysłu włókienniczego (oprócz tradycyjnych wyrobów – produkcja włókna kokosowego i wyrobów z juty) i maszynowy (zbrojeniowy); drugie po Amsterdamie centrum wyrobów czekoladowych i cukierniczych, browar, przetwórnie owoców, fabryka tworzyw sztucznych (koncern Akzo), zakłady skórzano-obuwnicze.
Edukacja i sport
W Bredzie znajduje się wiele różnego rodzaju szkół podstawowych, średnich jak i wyższych.
Szkoły średnie:
- De Nassau
- Graaf Engelbrecht College
- Markenhage
- Mencia de Mendozalyceum
- Michaël College
- Newmancollege
- Onze Lieve Vrouwelyceum
- Prinsentuin van Cooth
- Stedelijk Gymnasium Breda
- Tessenderlandt
Szkoły średnie zawodowe:
- Regionaal opleidingencentrum (ROC) West-Brabant
Szkoły wyższe:
- Avans Hogeschool (o.a. de Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost)
- NHTV internationaal hoger onderwijs Breda
- Koninklijke Militaire Academie (KMA)
Organizacje studenckie aktywne w Bredzie to między innymi:
- Alpha Breda
- B.S.R.V. Scylla
- CESAR
- Vegetist
W mieście ma swą siedzibę zespół piłkarski NAC Breda, grający w Eerste divisie.
Osoby związane z Bredą
- Sylvie Meis – modelka, urodzona w Bredzie
- Hardwell – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
- Tiësto – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
- R3hab – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
- Funkerman – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
- Pieter Bruegel (starszy) – malarz urodzony w Bredzie
- Virgil van Dijk – piłkarz, urodzony w Bredzie
Gmina Breda
Do gminy Breda należą następujące wioski: Bavel, Effen, Prinsenbeek, Teteringen i Ulvenhout. Byłe wioski Ginneken i Princenhage zostały w roku 1942 włączone do miasta i są od tej pory dzielnicami Bredy.
Współpraca
Miejscowości partnerskie:
Przypisy
- ↑ Kazimierz Sobczak, Encyklopedia II wojny światowej, MON, Warszawa 1975.
- ↑ Thom Peeters, Dziękujemy Wam, Polacy, Barbara Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973.
- ↑ Dz.Urz.MON.2023.44
- ↑ Boje polskie 1939–1945, Krzysztof Komorowski (red.), Bartłomiej Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113.
- ↑ Generaal Maczek Museum [online], maczekmuseum.nl [dostęp 2017-09-09] (pol.).
Bibliografia
- Thom Peeters, Dziękujemy Wam, Polacy, Barbara Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973.
- Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Boje polskie 1939 - 1945, Krzysztof Komorowski (red.), Bartłomiej Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113.
