Brama Żuławska
 nr rej. 318 z 27 lutego 1967[1]
| |
 Strona zewnętrzna bramy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Długie Ogrody |
| Typ budynku | |
| Architekt | |
| Ukończenie budowy |
1628 |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°20′54,492″N 18°40′07,990″E/54,348470 18,668886
| |
Brama Żuławska (pierwotnie Brama Długich Ogrodów; niem. Langgarter Tor) – zabytkowa brama miejska w Gdańsku, znajdująca się w Śródmieściu w obrębie ulicy Długie Ogrody, na jej wschodnim końcu prowadzącym na Żuławy.
Historia
W końcu XVI wieku I Rzeczpospolita znajdowała się w długotrwałym konflikcie zbrojnym ze Szwecją. Bezpośrednie zagrożenie wojenne spowodowało, że władze Gdańska zdecydowały o ufortyfikowaniu miasta zgodnie z najnowszą ówcześnie sztuką obronną[2], zastępując umocnienia średniowieczne. W latach 1623–1638 został zbudowany od strony południowej i wschodniej ciąg czternastu bastionów typu staroholenderskiego, według projektu Korneliusza van den Boscha[3]. Langgarter Tor była jedną z czterech nowożytnych bram miasta, jednej na każdą stronę świata, w otaczającym pierścieniu wałów ziemnych. Pozostałymi bramami były: Brama Wyżynna (z lat 1574–1575), Brama Nizinna (z 1626 roku) i nieistniejąca Brama św. Jakuba (z lat 1625–1635).
Brama Długich Ogrodów została zaprojektowana przez gdańskiego architekta Jana Strakowskiego. Zlokalizowana na wschodnim krańcu miasta, chroniła wjazd od strony Żuław. Wzniesiona została w 1628 roku – rok ten znajduje się na froncie budowli, od strony wschodniej. Również od tej strony budynek ozdobiony jest kartuszem z herbem Gdańska. Brama została zbudowana z cegły i piaskowca. Była umieszczona w kurtynie wału ziemnego (pomiędzy bastionami), dzięki czemu była flankowana przez dwa sąsiednie bastiony „Lew” i „Wół”. Dodatkowym zabezpieczeniem bramy była fosa, w postaci Opływu Motławy. Komunikację umożliwiał centralny, szeroki i sklepiony przejazd oraz dwa boczne przejścia dla pieszych. Nad przejazdem mieściła się izba straży. Brama była mniej ozdobna niż Brama Wyżynna i Brama Nizinna.
Wały ziemne otaczały bramę do przełomu XIX i XX wieku. Z upływem czasu fortyfikacje straciły znaczenie militarne i stały się przestarzałą przeszkodą, znacznie utrudniającą rozwój i funkcjonowanie miasta. Od końca XIX wieku rozpoczęto w Gdańsku likwidowanie wałów i zasypywanie fosy. Zasypaniu uległa cała zachodnia odnoga Opływu Motławy. Podczas II wojny światowej w 1945 roku brama uległa niewielkim zniszczeniom i w 1949 roku została wyremontowana.
Współcześnie używana jest nazwa „Brama Żuławska”. Nie należy mylić jej z nieistniejąca Bramą Żuławską (Elbląską) zbudowaną kilkaset metrów dalej na wschód, na Knipawie dla wzmocnienia Langgarter Tor, w dodatkowym, zewnętrznym pierścieniu wałów.
Strona wewnętrzna bramy, nad przejazdem izba straży
Herb Gdańska
Brama z fosą i bastionami na planie z 1885 roku
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych. kobidz.pl.
- ↑ Diagnostyka Bramy Nizinnej w Gdańsku w kontekście procesu rewitalizacji. wbia.pollub.pl.
- ↑ Publikacja Wydziału Promocji Miasta UM w Gdańsku Gdańsk. Nowożytne fortyfikacje miejskie
Bibliografia
- Edmund Cieślak [red.]: Historia Gdańska, Tom II 1454–1655, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982, ISBN 83-215-3244-6
- Jacek Friedrich, Gdańskie zabytki architektury do końca XVIII w., Gdańsk 1995, ISBN 83-7017-606-2
- Bramy miejskie. [w:] Encyklopedia Gdańska [on-line]. Fundacja Gdańska, 2012 (aktualizacja 2 lip 2014). [dostęp 2014-10-22].
| Zachowane bramy murów | |
|---|---|
| Zachowane bramy wodne | |
| Częściowo zachowane bramy | |
| Niezachowane bramy |
