Borzywoj I

Václav Ignác Leopold Markovský, Chrzest księcia Borzywoja
Książę Czech
Okres	od 870 do 889
Poprzednik	Gościwit
Następca	Spitygniew I
Dane biograficzne
Dynastia	Przemyślidzi
Data urodzenia	852 lub 853
Data śmierci	888/889
Ojciec	Gościwit
Żona	Ludmiła z Psowa
Dzieci	Spitygniew I Wratysław I
Multimedia w Wikimedia Commons

Borzywoj I (cz. Bořivoj I.; ur. 852 lub 853, zm. ok. 888/889) – książę Czech 870–889.

Pierwszy historyczny władca czeski z dynastii Przemyślidów. Według legendy potomek Przemysła Oracza i Libuszy.

Borzywoj I pochodził z dynastii Przemyślidów. Był synem Gościwita. Nie zachowały się informacje na temat rodzeństwa Borzywoja. Przypuszcza się, że jego siostrą mogła być czeska księżniczka, której weselny orszak został obrabowany w 871 roku, a identyfikowana ze Świętożyzną, żoną Świętopełka I, księcia morawskiego^[1]. Pojawiła się hipoteza, autorstwa Dušana Třeštíka, że Borzywoj I miał brata, którego synem był komes Vok^[2].

Hipoteza, jakoby Borzywoj nie pochodził z dynastii Przemyślidów, ale został osadzony na tronie czeskim przez Świętopełka I Wielkiego, została obalona już w 1946 roku^[3].

Za pierwszą wzmiankę o Borzywoju uchodzi zapiska z Annales Fuldenses, które pod 872 roku zanotowały, że wojska niemieckie pobiły pięciu czeskich książąt: Świętosława (Zuentislan), Witysława (Witislan), Hermana (Heriman), Spytymira (Spoitimar) i Mojsława (Moyslan). Na marginesie jednego z kodeksów pojawia się imię jeszcze szóstego czeskiego księcia - "Goriwei", które zwykle odczytuje się jako "Boriwei". Jednak wątpi się, że Borzywoj brał udział w tym starciu, gdyż roczniki mówią o pięciu książętach czeskich; uważa się, że wzmianka o Borzywoju jest późniejszą uwagą marginalną^[4].

Borzywoj I został określony mianem pierwszego chrześcijańskiego księcia Czechów przez Krystiana w Żywocie świętego Wacława, w najstarszym Żywocie świętej Ludmiły (Fuit in provincia Boemorum) oraz w Kronice Kosmasa z Pragi.

Borzywoj I został ochrzczony przez arcybiskupa Metodego na terenie Moraw.

Data chrztu Borzywoja I nie jest pewna. Kosmas z Pragi podał rok 894, jednak jest to niemożliwe, gdyż Metody, który ochrzcił Borzywoja I, zmarł już w 885 roku. Proponuje się rok 884^[5].

Borzywoj powrócił do kraju w towarzystwie kapłana Kaika. Ufundował kościół św. Klemensa, zbudowany w Lewym Hradcu. Wezwanie tego kościoła (Cyryl i Metody odnaleźli na Krymie relikwie tego świętego), a także elementy architektoniczne (patrocinium) wskazują na wpływy morawskie. W tym kościele został osadzony Kaik.

W Czechach doszło do buntu przeciwko Borzywojowi I; buntownicy ogłosili księciem Strojmira. Ich kandydat przebywał na wygnaniu "u Niemców" tak długo, że nawet zapomniał ojczystego języka. Bunt ten był skierowany nie tylko przeciwko nowej wierze, ale i zależności od Świętopełka, księcia morawskiego, w którą popadł Borzywoj. Przypuszcza się, że bunt Strojmira mógł być inspirowany przez bawarskie kręgi kościelno-polityczne, które uważało Czechy za swoją strefę wpływów^[6]. Wniosek tej zdaje potwierdzać się fakt, że dopiero w 895 roku Czechy, w wyniku oddania się Spitygniewa I pod opiekę wschodniofrankijskiego króla Arnulfa z Karyntii, znalazły się w obrębie diecezji ratyzbońskiej. Tzw. tradycja "bawarska", która znalazła odbicie w Żywocie świętego Wacława zwanym Crescente fide oraz w Żywocie świętego Wacława autorstwa Gumpolda z Mantui twierdzi, że pierwszym chrześcijańskim księciem Czechów był Spitygniew I, syn Borzywoja I.

Borzywojowi udało się stłumić bunt; przypuszczalnie stało się to z pomocą Świętopełka I, księcia morawskiego. Po powrocie do Czech Przemyślida pełnił funkcję "namiestnika" z ramienia potężnego sąsiada^[7].

Po zwycięstwie w wojnie domowej Borzywoj I zbudował drugą świątynię na ziemiach czeskich - był nią kościół Najświętszej Marii Panny w Pradze. Badania archeologiczne wskazują na to, że kościół został wzniesiony wcześniej niż praski gród^[8]. Jednak, jak sądzą czescy badacze, był to tradycyjny teren kultowy, a na terenie przyszłego grodu istniało pogańskie miejsce zwane przez Kosmasa Żiżi^[9].

Siedziba Bolesława I znajdowała się w Lewym Hradcu; dawniej sądzono, że po wybudowaniu kościoła Najświętszej Marii Panny Borzywoj przeniósł swoją siedzibę do Pragi. Obecnie uważa się, że nastąpiło to za panowania jego syna Spitygniewa I^[10].

Borzywoj I zmarł w wieku 36 lat. Sama data zgonu pozostaje dyskusyjna. Jeden z roczników podaje rok 801; metodą kombinacji paleograficznych próbuje się go odczytywać jako 891.

W literaturze pojawiają się też inne daty zgonu Borzywoja I: 888-893^[11] i ok. 894^[12].

Najpóźniej w 875 roku Borzywoj poślubił Ludmiłę, córkę Sławibora, księcia pszowskiego lub milczańskiego. Z tego małżeństwa pochodziło dwóch synów: Spitygniew I i Wratysław I.

• Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959, tablica 81.
• Labuda G., Borzywoj, Słownik Starożytności Słowiańskich, t. 1, 1961, s. 152.
• Labuda G., Organizacje państwowe Słowian zachodnich w okresie kształtowania się państwa polskiego, [w:] Początki Państwa Polskiego. Księga Tysiąclecia, t. 1, Poznań 1962.
• Łowmiański H., Początki Polski, t. 4, Warszawa 1970.
• Panic I., Ostatnie lata Wielkich Moraw, Katowice 2000, s. 79-80.
• Sobiesiak J. A., Bolesław II Przemyślida (+999). Dynasta i jego państwo, Kraków 2006.