Bitwa pod Twarogami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	1 sierpnia 1920
Miejsce	pod Twarogami
Terytorium	Polska
Przyczyna	ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo II Brygady L-B
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Kazimierz Rybicki
Siły
II Brygada L-B 56 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Twarogami – walki polskiej II Brygady Litewsko-Białoruskiej z sowiecką 56 Dywizją Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej^[1]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich^[2]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę^[3].

Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie zaczęły wycofanie na linię Bugu^[4][5].

Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4 Armia oraz Grupa Poleska do 5 sierpnia będą bronić linii Narew – Orlanka oraz Leśna – Brześć, aby umożliwić przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia na lewe skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand^[6].

Po udanym wyjściu z okrążenia pod Rosią, 1 Dywizja Litewsko-Białoruska gen. Jana Rządkowskiego wycofała się nad Nurzec. W tym samym czasie oddziały sowieckie, prowadząc pościg równoległy, także sforsowały rzekę i odrzuciły polską 15 Wielkopolską Dywizje Piechoty. Wobec groźby oskrzydlenia, 1 sierpnia gen. Rządkowski nakazał dalszy odwrót drogą Olendy – Pobikry na linię Krynki – Grodzisk. Czołowe oddziały sowieckiej 56 Dywizji strzelców wyprzedziły polską dywizję i zajęły wsie Twarogi, Żale i Wypuchy^[7][8].

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
Dywizja Litewsko-Białoruska	gen. Stefan Latour	1 Armia
II Brygada Litewsko-Białoruska	płk Kazimierz Rybicki	Dywizja Lit.-Biał.
⇒ Grodzieński pułk strzelców	ppłk Bronisław Bohaterewicz
⇒ Nowogródzki pułk strzelców	mjr Władysław Oziewicz
1/3 pułku strzelców konnnych
Armia Czerwona
56 Dywizja Strzelców	komdyw. K.N. Annenkow	15 Armia

Pod Twarogami zaciskał się na 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej po raz kolejny pierścień okrążenia. W tym czasie dowodzący II Brygadą Litewsko-Białoruską^[a] płk Kazimierz Rybicki wyruszył z Brygadą z Szmurł i, maszerując bez przeszkód ze strony 166 Brygady Strzelców, osiągnął rejon Korycin. Po odpoczynku kolumna ruszyła w kierunku Sypni. Ubezpieczenie stanowił I batalion grodzieńskiego pułku strzelców. Kiedy około 11.00 siły główne dochodziły do Sypni, I/ grodzieńskiego ps, osiągnąwszy Kozłów, został ostrzelany przez strzelców sowieckiego 500 pułku. Otrzymawszy informacje z rozpoznania, dowódca II Brygady wysłał na Bogusze szwadron kawalerii, a razem z nowogródzkim pułkiem ruszył z Sypni na Krynki Białokunki i Żery Bystre z zamiarem uderzenia na Żale. Tabory brygady wraz z II/grodzieńskiego ps odeszły do Moczydł. Chodziło o utrzymanie Żali do czasu przemarszu dywizji L-B przez Perlejewo na Granne^[9]. O 12.50 kolumna II Brygady L-B osiągnęła rejon Żali. Tam od jeńców podjął wiedzę, że sowiecki 499 pułk maszeruje na Twarogi, a z rejonu Grodziska idą 500. i 501. ps oraz kawaleria. 500 ps po starciu pod Kozłowem dopiero o godzinie 15.00 rejon Kozłowa i Porzezin. Po południu rozegrała się walka w rejonie Twarogów. Płk Kazimierz Rybicki postanowił uderzyć na niezorganizowaną jeszcze sowiecką obronę. I batalion grodzieńskiego ps otrzymał zadnie powstrzymać nadciągające od wschodu 498. i 501. pułki strzelców, II batalion nowogródzkiego ps skierowany został na Żale, a zgrupowanie uderzeniowe w składzie I i III bataliony nowogródzkiego ps miały otoczyć Twarogi i zaatakować kwaterujące tam pododdziały 147., 499. i 501 pułków strzelców^[7]. Pierwszy uderzył 1/3 psk. Zaskoczył on sowiecki 499 ps atakiem dwuskrzydłowym i rozbił go. Pozostałe oddziały II Brygady zmusiły do odwrotu 501 pułk strzelców i ostatecznie rozbiły nieprzyjaciela. Resztki 499 ps wycofały się do Niewiarowa. Po zaciętej walce opanowano też Twarogi^[10].

O 20.00 podpułkownik Rybicki ruszył przez Leszczkę na Ciechanowiec. II Brygada otrzymała zadanie obsadzić rubież od Kozarzy do ujścia Nurca. Odwrót 1 Dywizji L-B odbywał się już bez przeszkód ze strony nieprzyjaciela, a morale żołnierzy dywizji po osiągniętym zwycięstwie pod Twarogami znacznie się podniosło^[11].

Zwycięstwo pod Twarogami otworzyło 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej drogę odwrotu. Polacy wzięli 195 jeńców, zdobyli dziewięć ckm-ów, kancelarię 499 pułku strzelców i tabor 147 pułku strzelców^[7]. Odbito też z niewoli 50 żołnierzy 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty^[12].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Materiały do historii wojny 1918–1920 r. T. I/1 Bitwa Warszawska – Bitwa nad Bugiem 27 VII – 7 VIII 1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów - Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.