Bitwa pod Oliwą

Wojna polsko-szwedzka (1626–1629)
Bitwa pod Oliwą
Czas	28 listopada 1627
Miejsce	reda Portu Gdańskiego
Terytorium	Zatoka Gdańska
Przyczyna	Zablokowany port w Gdańsku
Wynik	wygrana Polaków
Strony konfliktu
Rzeczpospolita Szwecja
Dowódcy
Arend Dickmann† Jan Storch Herman Witte Nils Göransson Stiernsköld†
Siły
4 galeony, 3 pinki, 3 fluity 179 dział 1160 żołnierzy i marynarzy 5 galeonów, 1 pinasa 122 działa 700 żołnierzy i marynarzy
Straty
47 ludzi 1 galeon zdobyty, 1 galeon zatopiony, 304 ludzi i 46 jeńców
Położenie na mapie województwa pomorskiego miejsce bitwy
Położenie na mapie Polski miejsce bitwy
54°28′N 18°42′E/54,466667 18,700000
Multimedia w Wikimedia Commons

Bitwa pod Oliwą – bitwa morska pomiędzy flotą polską a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 na redzie Gdańska. Nazwa „bitwa pod Oliwą” jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie.

Admirałem polskiej floty był wówczas Wilhelm Appelmann, lecz z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w bitwie i komisarze królewscy wyznaczyli przed bitwą nowe kolektywne dowództwo nad polskimi siłami. Dowództwo nad okrętami i funkcję admirała otrzymał Arend Dickmann, dowódcą piechoty morskiej został kapitan Jan Storch, a dowódcą artylerii okrętowej kapitan Herman Witte. Tym trzem dowódcom dodano radę wojenną, z którą mieli wspólnie opracować plan bitwy i podjąć decyzję o ataku. Okrętem admiralskim był galeon „Święty Jerzy”.

• 1 eskadra:
  • Święty Jerzy (Sankt Georg) – galeon, 31 dział, 400 t
  • Latający Jeleń (Fliegender Hirsch) – galeon, 20 dział, 300 t
  • Panna Wodna (Meerweib) – pinka, 12 dział, 160 t
  • Czarny Kruk (Schwarzer Rabe) – fluita, 16 dział, 260 t
  • Żółty Lew – pinka, 10 dział, 120 t
• 2 eskadra:
  • Wodnik (Meerman) – galeon, 17 dział, 200 t
  • Król Dawid (König David) – galeon, 31 dział, 400 t
  • Arka Noego – pinka, 16 dział, 180 t
  • Biały Lew – fluita, 8 dział, 200 t
  • Płomień (Feuerblase) – fluita, 18 dział, 240 t

Razem: 10 okrętów, 179 dział, 1160 żołnierzy i marynarzy

• Tigern – galeon, 22 działa, 320 t (zdobyty)
• Solen – galeon, 20 dział, 300 t (zatopiony)
• Pelikanen – galeon, 20 dział, 200 t
• Manem – galeon, 26 dział, 300 t
• Enhörningen – galeon, 18 dział, 240 t
• Papegojan – pinasa, 16 dział, 180 t

Razem: 6 okrętów, 122 działa, 700 żołnierzy i marynarzy

Do bitwy doszło, gdy patrolująca Zatokę Gdańską szwedzka eskadra płynąca od Helu w kierunku Redłowa, dostrzegła na redzie Gdańska polskie okręty. Szwedzi płynęli w dwóch grupach – w pierwszej grupie okręt admiralski „Tigern” i okręt wiceadmiralski „Pelikanen” (dowódca wiceadmirał Fritz), a w drugiej grupie pozostałe okręty z „Solenem” na czele.

Bitwa szybko podzieliła się na dwa starcia: szwedzkiego okrętu admiralskiego „Tigern” z polskim okrętem admiralskim „Rycerz Święty Jerzy” (walka między tymi dwoma okrętami zapoczątkowała całą bitwę) i pinką „Panna Wodna” oraz polskiego „Wodnika” ze szwedzkim „Solenem”. Po oddaniu salw z dział pokładowych doszło do abordażu. Do walki włączyła się również Panna Wodna, która ostrzelała Tigerna od rufy. W końcu po zaciętej walce szwedzki okręt „Tigern” został zdobyty przez żołnierzy polskich.

Walka ze znacznie większym Solenem była bardziej zacięta, a załoga zaatakowanego galeonu skutecznie opierała się załodze Wodnika. Gdy z pomocą Wodnikowi nadpłynęła fluita Biały Lew, Polacy uzyskali przewagę i wdarli się na pokład. Widząc beznadziejność sytuacji szyper szwedzkiego okrętu pobiegł do komory prochowej i doprowadził do wybuchu. Znaczna część walczących Polaków i Szwedów zdołała przeskoczyć na pokład Wodnika, reszta zginęła wraz z wysadzonym okrętem. Pozostała część szwedzkiej floty ratowała się ucieczką na pełne morze, natomiast zwycięskie okręty polskie wraz ze zdobytym Tigernem odpłynęły do bazy w Wisłoujściu.

Już po faktycznym zakończeniu bitwy, od zabłąkanej kuli wystrzelonej prawdopodobnie z wycofujących się szwedzkich okrętów zginął polski admirał Arend Dickmann – zwany współcześnie polskim Nelsonem, natomiast szwedzki wiceadmirał Nils Stiernsköld zmarł wkrótce na skutek odniesionych ran. Obu admirałów pochowano z najwyższymi honorami w gdańskiej bazylice Mariackiej.

Sprawozdanie z przebiegu bitwy dla Zygmunta III Wazy sporządził Wolfgang von der Oelsnitz z Komisji Okrętów Królewskich, który dostarczył też królowi zdobyczne bandery szwedzkie oraz rapier Nilsa Stiernskölda^[1].

Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem „słońce zaszło w południe” („Solen” znaczy ‘Słońce’). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.

Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.

• Walki marynarzy polskich pod Oliwą zostały po 1990 r. upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic „OLIWA 28 XI 1627”.
• W Gdańsku-Oliwie są ulice Bitwy Oliwskiej i Arenda Dickmana, a w Gdyni-Oksywiu rondo Bitwy pod Oliwą i ulica Arenda Dickmana.
• W Oliwie znajduje się pomnik Bitwy pod Oliwą^[2].

Pomnik Bitwy pod Oliwą istniał również w Gdyni, został jednak zniszczony w 1939 roku po zdobyciu w czasie kampanii wrześniowej Oksywia przez Niemców.

• W Gdańsku-Oliwie działa 17 Oliwska Drużyna Harcerska im. Arenda Dickmanna.
• 28 listopada 1918, w rocznicę bitwy pod Oliwą, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski rozkazał utworzyć marynarkę polską^[3].

• LeszekL. Podhorodecki LeszekL., Rapier i koncerz, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1985, s. 186–187, ISBN 83-05-11452-X, OCLC 176976102 .
• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
• Eugeniusz Koczorowski, Bitwa pod Oliwą, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1976, wydanie II.

• Bitwa pod Oliwą