Bitwa pod Mężeninem
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
2 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Mężeninem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Fr. Zach. (Bug) | ||
| Wynik |
zwycięstwo 34 pp | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Bitwa pod Mężeninem – walki polskiego 34 pułku piechoty por. Kazimierza Galińskiego z oddziałami sowieckiej 18 Dywizji Strzelców w czasie II ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Położenie wojsk przed bitwą
W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[1]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[2]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[3].
Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie zaczęły wycofanie na linię Bugu[4][5].
Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że 1. i 4 Armia oraz Grupa Poleska do 5 sierpnia będą bronić linii Narew – Orlanka oraz Leśna – Brześć, aby umożliwić przygotowanie kontrofensywy z rejonu Brześcia na lewe skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego. Rozstrzygającą operację na linii Bug, Ostrołęka, Omulew doradzał też gen. Maxime Weygand[6]. Po odwrocie spod Grodna XVIII Brygada Piechoty płk. Aleksandra Narbuta-Łuczyńskiego weszła w skład grupy gen. Stefana Witkowskiego.
Walki pod Mężeninem
28 lipca 34 pułk piechoty por. Kazimierza Galińskiego obsadził Narew na odcinku od Tykocina do Złotorii i przez trzy dni odpierał ataki czerwonoarmostów. Rano 31 sierpnia pod Łomżę podeszły oddziały 3 Korpusu Kawalerii Gaja Gaja. W tej sytuacji generał Stefan Witkowski nakazał odwrót[7].
1 sierpnia 34 pułk piechoty ześrodkował się w rejonie Leśnica – Kołaki Kościelne, a już o świcie 2 sierpnia maszerująca szosą z Mężenina na Zambrów 53 Brygada Strzelców zaatakowała zajmujący stanowiska obronne na wzgórzach pod Leśnicą jego I batalion[8]. W tym czasie z Kołaków Kościelnych na odsiecz załodze Łomży maszerował 35 pułk piechoty i batalion morski. Po drodze ubezpieczenia polskiej kolumny starły się z sowieckim 157 ps, który zmierzał w stronę Zambrowa[9][10]. Atak polskiej 2 i 3 kompanii zepchnął nieprzyjaciela za tor kolejowy i zmusił go do odwrotu na wschód[11]. Kilka kilometrów dalej 35 pp zaatakował kolejny sowiecki oddział. Energiczny atak czołowych kompanii wywołał w 158 pułku strzelców zamieszanie i czerwonoarmiści pospiesznie wycofali się w kierunku Mężenina[12][11].
W tym czasie I/34 pułku piechoty zatrzymał natarcie sowieckie pod Leśnicą, wyprowadził kontratak i odrzucił przeciwnika do Mężenina. Dowódca 34 pułku nie poprzestał na tym, wzmocnił grupę uderzeniową II batalionem i około 14.00 pododdziały polskie opanowały Mężenin. W tym momencie na wioskę uderzyła niemal cała sowiecka 53 Brygada Strzelców, w tym także pułki zepchnięte przez 35 pułk piechoty ppłk. Wiktora Wielkopolanina-Nowakowskiego. Z kolejnymi sowieckimi tyralierami skutecznie radziła sobie 4 kompania ckm por. Aleksandra Piotrowskiego. Dopuszczała ona czerwonoarmistów na kilkadziesiąt kroków i dopiero wtedy otwierała ogień[13]. W tym czasie por. Galiński dokonał głębokiego obejścia i dwie odwodowe kompanie z III batalionu uderzyły na tyły nieprzyjaciela[14].
Obawiając się okrążenia, Sowieci rozpoczęli bezładny odwrót. Panika spowodowała, że nie potrafili oni podjąć zorganizowanej obrony. W zalesionym terenie małe grupy czerwonoarmistów przeniknęły przez polską linię i rozproszyły się na bagnach w rejonie Wizny, a główne siły 53 Brygady Strzelców złożyły broń. Wieczorem, po zebraniu zdobyczy, 34 pp wycofał się z Mężenina na pozycje pod Leśnicą[14]. Dowódca grupy operacyjnej gen. Lucjan Żeligowski wydał rozkaz dowódcy 34 pp, by wykorzystując wcześniejsze powodzenie, wyjść na tyły wojsk sowieckich zbierających się pod Jabłonką Kościelną[15].
Bilans walk
Bitwa pod Mężeninem zakończyła się sukcesem pododdziałów polskich. Straty sowieckie to około 300 poległych, rannych i potopionych w bagnach. Wzięto około 500 jeńców, zdobyto 6 dział, kilkanaście ckm-ów i cały tabor 53 Brygady Strzelców. Sowiecka brygada na pewien czas utraciła całkowicie zdolność bojową. Straty polskie to sześciu poległych i piętnastu rannych[14].
Za bój pod Mężeninem zostali podani do odznaczenia orderem Virtuti Militari dowódca XVIII BP pułkownik Aleksander Narbut-Łuczyński oraz pełniący obowiązki dowódcy 34 pp porucznik Kazimierz Galiński[13].
Przypisy
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 277.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 261.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 279.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 262.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 63.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 255.
- ↑ Wroczyński 1929 ↓, s. 41.
- ↑ Brzychaczek 1929 ↓, s. 40.
- ↑ Materiały do historii T.I/1 1935 ↓, s. 275.
- ↑ a b Brzychaczek 1929 ↓, s. 41.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 255–256.
- ↑ a b Wroczyński 1929 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 256.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 158.
Bibliografia
- Władysław Brzychaczek: Zarys historji wojennej 35-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Materiały do historii wojny 1918–1920 r. T. I/1 Bitwa Warszawska – Bitwa nad Bugiem 27 VII – 7 VIII 1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1935.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
- Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
- Jerzy Wroczyński: Zarys historii wojennej 34-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.