Bitwa pod Koszowatą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	24 maja 1920
Miejsce	pod Koszowatą[a]
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	wyprawa kijowska
Wynik	nierozstrzygnięta
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Siły
Dywizja Jazdy 5 pułk ułanów 44 Dywizja Strzelców 35 BS brygada Kotowskiego
brak współrzędnych

Bitwa Koszowatą – walki polskiego 5 pułku ułanów z oddziałami sowieckiej 135 Brygady Strzelców i kawalerią Kotowskiego toczone w okresie II fazy operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie^[2][3]. Zgrupowane na froncie od Starej Uszycy nad Dniestrem po Prypeć trzy polskie armie uderzyły na wschód. Za wewnętrznymi skrzydłami 2 i 3 Armii była ześrodkowana Dywizja Jazdy gen. Jana Romera^[4][5].

Po stronie sowieckiej broniły się sowieckie 12 Armia Siergieja Mieżeninowa w składzie 7., 44. i 58 DS oraz 17 DK, która osłaniała kierunek kijowski i białocerkiewski, a na lewym skrzydle 14 Armia Ijeronima Uborewicza w składzie 21., 41., 45. i 60 DS oraz 8 DK broniąca kierunku Żmerynka-Bracław^[6].

 Osobny artykuł: wyprawa kijowska.

W drugiej fazie polskiej ofensywy na Ukrainie Dywizja Jazdy nocą z 2 na 3 maja zajęła Białą Cerkiew^[7]. Tu otrzymała zadanie osłony południowego skrzydła 3 Armii maszerującej na Kijów i północnego skrzydła 2 Armii. Dywizja miała osiągnąć rejon Karapysze - Mironówka, a równocześnie prowadzić rozpoznanie na Kaniów i Czerkasy^[8]. Przygotowując ofensywę na Ukrainie, dowództwo sowieckie wydzieliło z 12 Armii grupę Jakira, złożoną z dwóch dywizji i brygady piechoty oraz brygady kawalerii. Szykowała się ona do uderzenia przez Białą Cerkiew na Chwastów, na prawe skrzydło polskiej 3 Armii^[9].

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
Dywizja Jazdy	gen. Aleksander Karnicki	2 Armia
⇒ 3 Brygada Jazdy		Dywizja Jazdy
→ 5 pułk ułanów	ppłk Stanisław Sochaczewski	3 BJ
⇒ 3 dywizjon artylerii konnej
Armia Czerwona
45 Dywizja Strzelców	komdyw. Iona Jakir	Grupa Jony Jakira
⇒ 135 Brygada Strzelców		45 DS
⇒ Brygada Kotowskiego

24 maja 1920 (trzy dni przed rozpoczęciem ofensywy) maszerujące na pozycje wyjściowe 135 Brygada Strzelców i pułk kawalerii Kotowskiego z grupy Jakira napotkały pod Koszowatą polski 5 pułk ułanów, wspierany przez 2 baterię 3 dywizjonu artylerii konnej^[9][10]. Sowiecka piechota zaatakowała od czoła, a kawaleria próbowała oskrzydlić ułanów i zamknąć im drogę odwrotu. Walki trwały siedem godzin.

2 szwadron porucznika Stanisława Udymowskiego odparł wszystkie ataki, a w krytycznej sytuacji 3 szwadron porucznika Władysława Dolińskiego szarżą ocalił cofające się działa 2/3 dywizjonu artylerii konnej. Dopiero nocą szwadrony, razem z towarzyszącą im baterią, wycofały się. Do kolumny nie zdążył dołączyć 4 szwadron, który obsadzał wieś Stawiszcze. Szwadron ocalał dzięki pomocy Ukraińców, którzy przeprowadzili ułanów bezdrożami, omijając oddziały sowieckie^[9][11].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Tadeusz Nowiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku ułanów zasławskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.