Bitwa pod Kalinkowiczami
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
III i VI 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Kalinkowiczami | ||
| Terytorium | |||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa pod Kalinkowiczami – walki polskiego 35 pułku piechoty i 64 pułku piechoty z oddziałami sowieckiej 57 Dywizji Strzelców toczone w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza
Zimą 1919/1920 na froncie polsko-sowieckim odnotowywano tylko działania lokalne. Linia frontu była rozciągnięta od środkowej Dźwiny, wzdłuż Berezyny, Uborci, Słucza, po Dniestr[2]. Zastój w działaniach wojennych obie strony wykorzystywały na przygotowanie się do decydujących rozstrzygnięć militarnych planowanych na wiosnę i lato 1920[3]
Jeszcze jesienią 1919 ówczesny dowódca 9 Dywizji Piechoty płk Władysław Sikorski zaproponował uderzenie na Mozyrz i Kalinkowicze. Naczelny Wódz Józef Piłsudski wydał 26 lutego 1920 rozkaz skierowany do dowódcy Grupy Poleskiej płk. Władysława Sikorskiego uderzenia na Mozyrz i Kalinkowicze[4][5][3].
6 marca 9 Dywizja Piechoty opanowała linię kolejową Kalenkowicze – Szaciłki, podjęła działania wzdłuż prawego brzegu Berezyny i zajęła Jakimowską Słobodę. Tym samym nawiązana została łączność z oddziałami 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty gen. Daniela Konarzewskiego. Cel operacji został osiągnięty[6].
16 marca 1920 Sowieci wyprowadzili kontruderzenie i opanowali Jakimowską Słobodę oraz Szaciłki[7].
Walczące wojska
| Jednostka | Dowódca | Podporządkowanie |
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 9 Dywizja Piechoty | płk Władysław Sikorski | 4 Armia |
| ⇒ 35 pułk piechoty | ppłk Mieczysław Trojanowski | 9 Dywizja Piechoty |
| ppłk Wiktor Nowakowski | ||
| → I/35 pułku piechoty | ||
| → II/35 pułku piechoty | por. Henryk Bazylka | GW por. Bazylki |
| → III/35 pułku piechoty | por. Tadeusz Majewski | |
| — 9/35 pułku piechoty | ppor. Franciszek Tomsa-Zapolski | |
| ⇒ 64 pułk piechoty | kpt. Ludwik Bociański | |
| → I/64 pułku piechoty | ppor. Paweł Błaszkowski | |
| 3/9 pułku artylerii polowej | ||
 Armia Czerwona
| ||
| 57 Dywizja Strzelców | F.A. Kuzniecow | Grupa Mozyrska |
| ⇒ 169 Brygada Strzelców | 57 Dywizja Strzelców | |
| → 505 pułk strzelców | ||
| → 506 pułk strzelców | ||
| ⇒ 171 Brygada Strzelców | ||
| → 509 pułk strzelców | ||
| pociąg pancerny „Czernomoriec” | ||
Walki pod Kalinkowiczami
Działania w marcu 1920
Po zdobyciu Mozyrza i Kalinkowicz przez Grupę Poleską, 35 pułk piechoty ppłk. Mieczysława Rysia-Trojanowskiego otrzymał rozkaz obrony Kalinkowicz (Kalenkowicz). Dowódca pułku główny wysiłek obrony skupił w rejonie na północ i południe od toru kolejowego w rejonie stacji kolejowej. Rdzeniem obrony były dwie umocnione zasiekami z drutu kolczastego reduty: „Nachów” i „Tor” (zorganizowana bezpośrednio przy torach kolejowych)[8][9]. Dowództwo sowieckie zamierzało odbić Kalinkowicze, a 57 Dywizja Strzelców rozpoczęła koncentrację grupy uderzeniowej w składzie 505, 506 i 509 pułki strzelćów. Wsparcie artyleryjskie zapewnić miał pociąg pancerny „Czernomoriec”.
- Wypad na Chobno
Zamiary przeciwnika nie stanowiły tajemnicy dla ppłk. Rysia-Trojanowskiego i dlatego też postanowił on zdezorganizować jego przygotowania do ofensywy. 19 marca zorganizował wypad na wieś Chobno (Chabno). Oddziałem wypadowym w składzie 7 i 8 kompania oraz pluton techniczny 35 pułku piechoty i 3 bateria 9 pułku artylerii polowej dowodził por. Henryk Bazylka. Pod Chabnem 8 kompania zatrzymała miejscowych chłopów, którzy uciekali przed sowiecką mobilizacją. Z przesłuchań wynikało, że we wsi rozlokowanych jest około 500 żołnierzy sowieckich z jedną baterią artylerii. Dowódca grupy wypadowej nakazał por. Michalakowi wykonać obejście plutonem 7 kompanii i wyjść na tyły przeciwnika. Pozostałe pododdziały miały zaatakować od czoła. Odwód, a jednocześnie osłonę własnej artylerii, stanowił pluton techniczny. O zmierzchu walkę rozpoczęły patrole czołowe i sprowokowały ogień nieprzyjaciela. Tymczasem porucznik Michalak uderzył na tyły czerwonoarmistów. Uderzenie na przygotowujące się do natarcia oddziały zaskoczyło Sowietów, a atak zakończył się spektakularnym zwycięstwem Polaków. Do niewoli wzięto 73 jeńców i zdobyto 4 ckm-y. Po wykonaniu zadania grupa wypadowa wróciła na swoje pozycje obronne[10].
- Obrona redut „Nachów” i „Tor”
Sukces wypadu spowodował opóźnienie realizacji sowieckiego planu uderzenia na Kalinkowicze. Dopiero 25 marca Sowieci zaatakowali obie polskie reduty. Nieprzyjaciel obsadził 505, 506 i 509 pułkiem strzelców obszar stacji kolejowej Wasilewicze – wieś Zaszczebie, tereny na wschód od Glinnej Słobody i wieś Nowinki. Na stacji Wasilewicze rozmieścił półbaterię artylerii i pociąg pancerny „Czernomorec”. Obie reduty „Nachów" i „Tor", stanowiące silne punkty oporu na najkrótszej drodze do Kalinkowicz, znalazły się w ogniu nieprzyjacielskiej artylerii. Atak sowieckiej piechoty, mimo wsparcia pociągu pancernego, nie zdołał jednak przełamać polskiej obrony. Ponawiane ataki w kolejnych dniach również nie przyniosły pożądanego rezultatu. Polskie reduty broniły się też w sposób zaczepny. Ich obsady zorganizowały kilka wypadów na pozycje wroga[11][12].
Działania w czerwcu 1920
Po opuszczeniu przez Grupę Poleską linii Dniepru, 21 czerwca 35 pułk piechoty stanął na swojej dawnej linii obrony pod Kalinkowiczami. Jego III batalion obsadził Glinną Słobodę, I batalion Chobno, a II batalion Prudek. Reduty „Nachów” bronił I/64 pułku piechoty, a pozostałe bataliony 64 pp broniły odcinka Nachów – Zamoście. Pas moczarów, rozciągających się między stanowiskami 35 pułku piechoty i redutą „Nachód”, uznano za niemożliwy do przebycia i dozorowano go nielicznymi patrolami. Dowództwo 35 pp z oddziałami sztabowymi rozmieszczone zostało w Wielkich Awciucewiczach[13][14].
- Walki pod Chobnem
22 kwietnia na Chobno uderzyły 509 i 510 pułki strzelców. I/35 pp odparł w tym dniu pięć ataków. Dopiero następnego dnia I batalion zmuszony został opuścić swoje stanowiska obronne i wycofał się na Boruskę[15].
- Walki pod Glinną Słobodą
W ten sposób pułki sowieckie wyszły na skrzydło III/35 pułku piechoty por. Tadeusza Majewskiego broniącego się w Glinnej Słobodzie. Odcięty od macierzystego pułku III batalion bronił się jeszcze pięć dni. Najgroźniejsze okazało się połączone natarcie 506 i 507 pułku strzelców. Nad ranem 26 kwietnia oba sowieckie pułki obeszły Glinną Słobodę i wdarły się do wioski od zachodu. Odrzucono je dopiero po walce wręcz kontratakiem odwodowej 9 kompanii ppor. Franciszka Tomsy-Zapolskiego i oddziału sformowanego z obsług baterii 9 pułku artylerii polowej[16][17].
- Walki pod Boruską i Prudkiem
Na odcinkach I batalionu – pod Boruską i II bataljonu – pod Prudkiem, również trwały zacięte walki. Atakowali Sowieci, kontratakowali Polacy, a wioski przechodziły z rąk do rąk. Nawet stojące w Wielkich Awciucewiczach dowództwo pułku, które wysłało wszystkie odwody na atakowany odcinek pod Prudkiem i Boruską, zostało zaatakowane przez kolumnę nieprzyjacielską, która lasami obeszła pozycje I batalionu. Dowódca pułku mjr Wiktor Wielkopolanin-Nowakowski, zorganizował obronę z telefonistów, łączników konnych oraz pocztowych oficerskich i odrzucił nieprzyjaciela ze wsi[18].
- Walki pod Nachowem
Nocą z 27 na 28 czerwca silna kolumna sowiecka, prowadzona przez miejscową ludność, przebyła moczary i przeniknęła w luce między redutą „Nachów” i stanowiskami 35 pułku piechoty[19]. Sowieci uderzyli na stanowiska I/64 pułku piechoty od zachodu i opanowali wieś Nachów. Dowódca batalionu, ppor. Paweł Błaszkowski, pozostawił w reducie jedną kompanię wzmocnioną bronią maszynową, a pozostałe dwie poprowadził do kontrataku. Doszło do zaciętych walk wręcz o wieś. Obie strony ponosiły wysokie straty. O rezultacie walki przesądziło nadejście odwodowej kompanii 64 pułku piechoty. Sowieci w walce stracili około 140 żołnierzy. Kilka ataków odparł także obsadzający Prudek II/35 pułku piechoty[15][18].
W związku z pogarszającą się ogólną sytuacją na froncie, 29 czerwca wszystkie oddziały Grupy Poleskiej opuściły stanowiska pod Kalinkowiczami i rozpoczęły odwrót na linię rzek Ptycz – Irpa[16].
Przypisy
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 33.
- ↑ a b Wyszczelski 2011 ↓, s. 178.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 101.
- ↑ Tarczyński (red.) 2016 ↓, s. 1278.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 160.
- ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 71.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 171.
- ↑ Brzychaczek 1929 ↓, s. 26.
- ↑ Brzychaczek 1929 ↓, s. 27.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 156.
- ↑ Brzychaczek 1929 ↓, s. 28.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 156-157.
- ↑ Brzychaczek 1929 ↓, s. 30.
- ↑ a b Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 157.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 172.
- ↑ Brzychaczek 1929 ↓, s. 31.
- ↑ a b Brzychaczek 1929 ↓, s. 32.
- ↑ Rogaczewski 1929 ↓, s. 20.
Bibliografia
- Władysław Brzychaczek: Zarys historji wojennej 35-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- 14 Dywizja Piechoty - 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich - w wojnie i pokoju. Poznań: 1937.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Konrad Rogaczewski: Zarys historii wojennej 64-go Grudziądzkiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Marek Tarczyński (red.): Bitwa o Ukrainę. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2016. ISBN 978-83-7399-669-4.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.