Bitwa pod Holendrami
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
27–28 kwietnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Holendrami[a] | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa pod Holendrami – walki polskiego 44 pułku piechoty mjr. Antoniego Szyllinga z oddziałami sowieckiej 44 Dywizji Strzelców Iwana Dubowoja, toczone w okresie operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Sytuacja ogólna
25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie[4][5]. Zgrupowane na froncie od Starej Uszycy nad Dniestrem po Prypeć trzy polskie armie uderzyły na wschód. Po stronie sowieckiej broniły się 12 Armia Siergieja Mieżeninowa i 14 Armia Ijeronima Uborewicza, posiadające w swoim składzie siedem dywizji strzelców i jedną dywizję kawalerii[6].
Główne uderzenie wykonywała 3 Armia marsz. Józefa Piłsudskiego. Wydzieliła ona ze swoich sił grupę operacyjną gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, która atakując po obu stronach szosy Zwiahel – Żytomierz, na froncie szerokości 60 km parła na Kijów[7][8].
Na południe od grupy operacyjnej gen. Śmigłego działała 2 Armia gen. Antoniego Listowskiego w składzie: 13. i 15 Dywizja Piechoty oraz ukraińska 6 Siczowa Dywizja Strzelców. Armia ta uderzała w ogólnym kierunku na Berdyczów i Samhorodek[6].
13 Dywizja Piechoty płk. Franciszka Paulika nacierała na szerokim froncie z postaw wyjściowych położonych między rzekami Słucz i Boh. Maszerując w kierunku wschodnim, dywizja zamierzała dotrzeć w drugim dniu do linii kolejowej Korosteń – Winnica. Nie napotykając na większy opór, realizowała założony harmonogram działań ze znacznym wyprzedzeniem[9].
Walki pod Holendrami
25 kwietnia, działający na lewym skrzydle 13 Dywizji Piechoty, 44 pułk piechoty mjr. Antoniego Szyllinga uderzył ze stanowisk pod Lubarem na wieś Filińce. I i III batalionem zepchnął oddziały sowieckiej 44 Dywizji Strzelców, opanował umocnioną pozycję Awratyn – Mały Bratałów i przeszedł do pościgu[10]. I i III batalion 44 pp, wzmocnione 7 i 8 bateriami 13 pułku artylerii polowej, w ciągu 36 godzin przebyły ponad 70 km i pod Holendrami wyprzedziły sowiecką 44 Dywizję Strzelców[11][12].
Pod Kolonią Holendry mjr Szyling zorganizował obronę frontem na zachód i zagrodził drogę oddziałom sowieckim cofającym się w kierunku na Samhorodek. Walki trwały do późnych godzin wieczornych, a wszystkie próby przełamania polskiej obrony i wywalczenia sobie drogi na wschód kończyły się niepowodzeniem[13]. Dowództwo sowieckiej 44 Dywizji Strzelców zdecydowało się na atak nocny. Wzięli w niej udział sowieccy strzelcy, ale też taboryci, łącznościowcy i żołnierze sztabowi[14]. W ciemnościach pododdziały obu stron przemieszały się, a dowódcy stracili możliwość kierowania walką. Poszczególne drużyny i plutony 44 pp tworzyły izolowane punkty oporu i broniły się zaciekle. Trzykrotnie ranny został dowódca I batalionu mjr Wilhelm Lawicz-Liszka, a por. Ignacy Sobieski i ppor. Michał Zawadzki, w obawie przed trafieniem do niewoli, odebrali sobie życie. Baterie artylerii broniły się ogniem na wprost[15][16][17]. Przez luki wybite w polskiej obronie Sowieci zaczęli przedostawać się do Florianówki[18][17].
O świcie mjr Szylling zebrał rozproszone grupki żołnierzy, w tym taborytów, łączników i sanitariuszy, i tak zorganizowany oddział osobiście poprowadził do kontrataku. Widok powszechnie cenionego, idącego na czele tyraliery z karabinem w ręku dowódcy pułku wywołał owację żołnierzy i do ataku samorzutnie ruszyły plutony trwające dotąd w obronie. Przy ogniowym wsparciu baterii 13 pap, Sowieci zostali wyparci z Holendrów do Pikowca[19][20]. Tu uderzył na nich zdążający na pole bitwy II batalion kpt. Rafała Zieleniewskiego. Batalion ten, maszerując w oderwaniu od sił głównych pułku, stoczył wcześniej walki pod Jurówką, Markowcami i Wujną, w których wziął do niewoli 600 czerwonoarmistów. 28 kwietnia wszystkie drogi na wschód zostały zamknięte. Zebrana w Pikowcu sowiecka 44 Dywizja Strzelców skapitulowała[15].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 1 maja 1920 donosił[21]:
Nasza dywizja, operująca na północ od Winnicy, znakomitym manewrem na Kalinówkę i stację kolejową Holendry odcięła odwrót cofającym się oddziałom bolszewickim, przyczem oddziały jednego z naszych pułków piechoty, odcięte od sił głównych, wytrzymały wszystkie kontrataki nieprzyjaciela, nie dając mu się przebić wzdłuż toru kolejowego. Rezultatem tych walk było zupełne rozbicie przeciwnika. Wzięto około 8 000 jeńców, zdobyto 2 pancerne pociągi, 10 dział i kilkadziesiąt karabinów maszynowych.
Bilans walk
Twarda obrona 44 pułku piechoty pod Holendrami spowodowała, że sowiecka 44 Dywizja Strzelców znalazła się w pełnym okrążeniu i musiała się poddać. Zwycięstwo zostało okupione stratą 32 poległych i 113 rannych. Straty sowieckie to 123 poległych, kilkuset rannych, ponad 3000 jeńców, 14 dział i około 200 ckm[22].
Dzień bitwy pod Holendrami był do 1939 świętem 44 pułku piechoty Strzelców Kresowych, przemianowanego później na 44 pułk strzelców Legii Amerykańskiej[23].
Uwagi
- ↑ Holendry, 17 w. od Kalinówki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 100.
Przypisy
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Stachiewicz 1925 ↓.
- ↑ Bobrowski 1929 ↓, s. 4.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 67.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 13.
- ↑ a b Kutrzeba 1937 ↓, s. 95.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 166.
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓, s. 93.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 66.
- ↑ Bieliński 2010 ↓, s. 10.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 144-145.
- ↑ Stachiewicz 1925 ↓, s. 65-66.
- ↑ Bobrowski 1929 ↓, s. 23.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 56.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 145.
- ↑ Bobrowski 1929 ↓, s. 24.
- ↑ a b Bieliński 2010 ↓, s. 11.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 136.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 57.
- ↑ Bobrowski 1929 ↓, s. 25.
- ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 225.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 137.
- ↑ Bobrowski 1929 ↓, s. 27.
Bibliografia
- Piotr Bieliński: 44 Pułk Strzelców Legii Amerykańskiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 978-83-62046-19-5.
- Stanisław Bobrowski: Zarys historji wojennej 44-go pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
- Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.