Berezwecz
 Nieistniejący kościół Bazylianów w Bereweczu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 55°09′02,37″N 27°41′27,70″E/55,150658 27,691028
| |
Berezwecz (biał. Беразьве́чча) – północno-wschodnia część miasta Głębokie w obwodzie witebskim na Białorusi. Przed II wojną światową wieś na terenie Polski w ówczesnym powiecie głębockim, w dawnym województwie wileńskim. Berezwecz stanowił garnizon macierzysty batalionu KOP „Berezwecz”. Leży między jeziorami Wielkim, Podłużnym i Muszkackim.
Historia
W 1637 wojewoda i starosta mścisławski Józef Korsak Głębocki ufundował tu klasztor bazylianów, na miejscu dawnego monasteru prawosławnego[1]. Na miejscu drewnianego klasztoru w latach 1756–1767 wzniesiono murowany zespół kościelno-klasztorny w stylu barokowym według projektu J.K. Glaubitza. Klasztor i kościół wzniesione były na północnym brzegu jeziora Wielkiego. Przy klasztorze funkcjonowała sześcioklasowa szkoła. Po kasacie bazylianów klasztor i kościół w 1839 przejęli prawosławni. W okresie II Rzeczypospolitej kościół służył jako świątynia katolicka, a w dawnym klasztorze kwaterował Korpus Ochrony Pogranicza. W tym okresie we wsi wybudowano dwa domy w stylu zakopiańskim.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 84 osoby, 38 było wyznania rzymskokatolickiego, 37 prawosławnego, a 9 mojżeszowego. Jednocześnie 74 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 9 żydowską, a 1 rosyjską. Było tu 19 budynków mieszkalnych[2]. W 1931 w 11 domach zamieszkiwało 369 osób[3].
Wierni należeli do parafii rzymskokatolickiej w Głębokiem i prawosławnej w Hołubiczach. Miejscowość podlegała pod Sąd Grodzki w Głębokiem i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w m. Podświle[4].
Po agresji sowieckiej na Polskę Armia Czerwona zajęła Berezwecz 18 września 1939. Dawny budynek klasztorny przekształcony został przez NKWD na więzienie śledcze. W czerwcu 1941 r., po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, NKWD dokonało masakry więźniów politycznych przetrzymywanych w Berezweczu.
Po II wojnie światowej miejscowość leżała w BSRR.
W 1949 zburzono polski cmentarz wojskowy żołnierzy 19 pułku Ułanów Wołyńskich, ofiar wojny polsko-bolszewickiej, a na jego miejscu wybudowano domy mieszkalne dla pracowników kolonii[5][6]. Z ocalałych fragmentów nagrobków utworzono lapidarium, znajdujące się na skraju kwatery żołnierzy polskich na cmentarzu "Kopciówka"[7]. W 1970 zburzono kościół Bazylianów, stanowiący unikatowy zabytek wileńskiego baroku. Od 1991 Berezwecz leży w Republice Białorusi. Budynek poklasztorny jest nadal użytkowany jako więzienie.
Od września 2004 w Berezweczu działa żeński monaster prawosławny św. Michała Archanioła[8].
Miejsce martyrologii
Okupacja rosyjska
Po inwazji III Rzeszy na ZSRR NKWD podjęło likwidację więzienia (patrz Masakry więzienne NKWD 1941). Kilkaset osób zlikwidowano w klasztorze, a pozostałych kilka tysięcy więźniów poprowadzono w kolumnie marszowej (dwanaście osób w szeregu, przy długości kolumny około 1500 m) w kierunku Połock – Witebsk. Po opuszczeniu Berezwecza przez Armię Czerwoną mieszkańcy miejscowości dotarli na teren więzienia. Za klasztorem w nie zasypanych dołach leżały okaleczone ciała. W klasztorze po rozbiciu świeżego muru wysypały się ciała żywcem zamurowanych. Kolumna marszowa więźniów (bez jedzenia i picia) na „drodze śmierci” pozostawiała ciała. Więźniów zlikwidowano za Dźwiną w okolicach kołchozu Taklinowo (obecnie wieś Mikołajewo, koło Ułły) dnia 25 (26) czerwca 1941. Po nalocie niemieckiego samolotu, do kolumny więźniów położonej na drodze strzelano z karabinów maszynowych.
Okupacja niemiecka
Od września 1941 klasztor użytkowali Niemcy. Było to miejsce kaźni: Rosjan, Białorusinów, Polaków, Żydów, Włochów i przedstawicieli innych narodowości. Więźniów mordowano na terenie klasztoru i lasu Borek położonego na zachodnim brzegu jeziora Wielkiego, przy folwarku Borek Łopatowski. Na terenie lasu znajduje się zagospodarowany cmentarz. Po lewej stronie wejścia od cmentarza znajduje się napis na kamiennej płycie w języku białoruskim – „Tu pochowano ciała ponad 27 tysięcy wojennych więźniów obozu śmierci Berezwecz i około 200 włoskich żołnierzy zamordowanych przez niemieckich-faszystowskich zaborców w 1941–1944 latach”. Przy głównej alei leży 27 kamieni – każdy symbolizuje tysiąc zamordowanych.
Na terenie lasu, obok pomnika ofiar likwidacji głębockiego getta, w 2002 r. staraniem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wzniesiono pomnik upamiętniający zamordowanych tu Polaków. Rozstrzelanych 4 marca 1942 roku i beatyfikowanych przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 roku:
Rozstrzelanych 4 lipca 1942 roku:
- członków Armii Krajowej
- ks. Bolesława Maciejewskiego (1897 – 1942), proboszcza parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Antoniego z Padwy w Postawach,
- ks. Romualda Dronicza (1897 – 1942), proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Wołkołacie,
- ks. Adama Masiulanisa (1911 – 1942), proboszcza parafii św. Michała Archanioła w Łużkach,
- ks. dr Antoniego Skorko (1888 – 1942), proboszcza parafii św. Michała Archanioła w Woropajewie,
- o. Władysława Wieczorka (1903 – 1942), salezjanina z parafii Imienia Maryi w Parafianowie[9].
Historycy szacują, że na terenie cmentarza spoczywa około 30 tys. osób, w tym także ofiary NKWD z lat 1939–1941 i po roku 1944.
- Galeria
Pomnik w miejscu egzekucji kolumny więźniów więzienia w Berezweczu w pobliżu wsi Mikołajewo
Pomnik na mogile ponad 27 tysięcy wojennych więźniów obozu śmierci Berezewecz i około 200 włoskich żołnierzy
Pomnik tysięcy ofiar reżimów stalinowskiego i hitlerowskiego zamordowanych w klasztorze w Berezweczu
Zbiorowa mogiła upamiętniająca 2500 Żydów z Głębokiego i okolic
Po prawej grób Polaków, ofiar Niemców w 1942 roku
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7431-127-4.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 45.
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 16.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 117.
- ↑ Głębokie: krzyże z mogił polskich żołnierzy wmurowane w schody więzienia [online], naviny.belsat.eu [dostęp 2021-08-31] (pol.).
- ↑ Głębokie: krzyże z mogił polskich żołnierzy wmurowane w schody więzienia [online], Związek Polaków na Białorusi, 6 listopada 2019 [dostęp 2021-08-31] (pol.).
- ↑ Piłsudczycy - Kresy [online], facebook.com [dostęp 2021-08-31] (ang.).
- ↑ История обители. berezvich.cerkov.ru. [dostęp 2021-03-18]. (ros.).
- ↑ ŚWIĘCI (bł. WŁADYSŁAW MAĆKOWIAK) – św. Zygmunt [online], swzygmunt.knc.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
Bibliografia
- Zenobia Alejun, „Szlakiem martyrologii kresowych Polaków”, Zeszyt 4 (broszura), „Civitas Chrystiana” Oddział w Kętrzynie, Kętrzyn, 2007.
Linki zewnętrzne
- Radzima.org
- Lista miejscowości w gminie Głębokie (1921-1939)
- Berezwecz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 144.
- Berezwecz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 110.
- Kalbarczyk Sławomir, Zbrodnicza ewakuacja więzienia w Berezweczu w czerwcu 1941 r. W 70. rocznicę, Dodatek historyczny IPN do Naszego Dziennika nr 7/2011 (50)
- Pławiński Rafał, W szponach gułagu Młodość w niewoli, Wydawnictwo Jot Ka Sp. z o. o., Złotogłowice, 2010