Barcja

Barta

Państwa	Polska  Rosja
Stolica	Barciany[1]
Położenie na mapie administracyjnej Polski i Rosji (obwód królewiecki)
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Barcja (niem. Barten, Bartenland, Barthonia, lit. i prus. Barta) – kraina historyczna oraz dawne terytorium plemienne położone w centralnej części Prus.

Barcja graniczyła z Galindią, Pogezanią, Warmią, Natangią oraz Nadrowią. Granica między Barcją, a Natangią, Warmią i Pogezanią przebiegała wzdłuż rzeki Łyny. Natomiast granica z Galindią biegła od jeziora Oświn do jeziora Rydzówka^[2].

Terytorium zamieszkiwane przez Bartów pozbawione było tak dużej liczby jezior, jak ziemie zamieszkiwane na południe przez Galindów^[2]. Po stronie Barcji znajdował się gród w Bezławkach nad Dajną, a po stronie Galindii osady w rejonie jeziora Salęt i Szestna^[2]. Obie grupy plemienne oddzielały wały zbudowane w rejonie obecnych wsi Koczarki, Budziska (Budziszki) i Langanki^[2].

Z wykopalisk archeologicznych wynika, że kulturowo Bartowie byli bliżej związani ze strefą sambijską, a nie galindzką^[2].

Najstarsza wzmianka o Barcji znajduje się w zbiorze dokumentów Liber Census Daniae (ok. 1210–1231) duńskiego króla Waldemara II Zwycięskiego, który w 1210 wyprawił się do Prus i je sobie czasowo podporządkował.

Najważniejsze kronikarskie źródło jakim jest Kronika Ziemi Pruskiej Piotra z Dusburga przedstawia Bartów wyłącznie w militarnym kontekście. W Kronice Dusburga potwierdzona jest też rola barckich przywódców plemiennych: z imienia wymienia on niektóre z tych postaci, jak na przykład wodza o imieniu Diwan i nakreśla sylwetki kilku innych, jak na przykład: Girdaw oraz Numo i Dersko, którzy w 1284 roku przebywali na Litwie. Z relacji tych wynika, że Bartowie byli identyfikowalni i przynajmniej w niektórych sytuacjach łatwo odróżniano ich od innych Prusów i Litwinów. Kryteria tego rozróżnienia pozostają jednak nieznane i tylko można przypuszczać, że były to jakieś elementy stroju lub obyczaju. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że Bartowie przystąpili po raz pierwszy do walki z Krzyżakami w 1242 r., uczestnicząc wraz z Warmami i Natangami w oblężeniu Bałgi (I powstanie pruskie). W 1248 roku Bartowie wspomagali Jaćwingów podczas najazdu na nich książąt ruskich Daniela i Wasylka. Po upadku powstania w 1249 roku rozpoczęły się najazdy krzyżackie na ziemie Bartów. Ataki Krzyżaków nastąpiły w latach 1251–1252, gdy kolejnych najazdów dokonali: margrabia branderburski Otto III, biskup Merseburga Henryk I i hrabia von Schwarzburg. Ich następstwem było opanowanie całego terytorium i wybudowanie na jego obszarze zamków: Bartoszyce, Reszel i Wiesenburg.

W 1260 r. w efekcie klęski Zakonu w bitwie pod Durben w Kurlandii, doszło do wybuchu II powstania pruskiego, które trwało do 1273 r. Na terenie Barcji oddziałami powstańców dowodził wódz Diwan. Rozpoczęło się długotrwałe oblężenie przez Prusów zamków Bartoszyce (4 lata)^[3], Gierdawy, Weistotepila nad Gubrem, Wallewona (przez 3 lata) oraz spalenie Reszla przez uciekających Krzyżaków^[4]. Po stłumieniu powstania, ziemia Bartów została włączona do państwa zakonu krzyżackiego.

Dawne ziemie plemienne Bartów zostały podzielone między nowo powstałe jednostki terytorialne państwa zakonnego, przy czym część z nich stała się dominium biskupów warmińskich (co jest o tyle istotne, że dokładnie opisano jego granicę, powtarzającą na pewnym odcinku przebieg dawnego pogranicza barcko-galindzkiego), część podlegała komturii w Bałdze, inna komturii w Królewcu, a kolejna – komturii w Pokarminie. Niemniej jednak jeszcze na początku XIV w. część dawnych barckich włości pozostawała opustoszała (np. Wopławki nazwane przez Dusburga „odludnym miejscem w ziemi Bartów”).

Do miast leżących współcześnie na terenie Barcji należą:

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Jednostka administracyjna
1.	Kętrzyn	27 629	10,35 km²	województwo warmińsko-mazurskie
2.	Bartoszyce[a]	23 810	11,79 km²	województwo warmińsko-mazurskie
3.	Lidzbark Warmiński[b]	15 877	14,4 km²	województwo warmińsko-mazurskie
4.	Reszel	4615	3,82 km²	województwo warmińsko-mazurskie
5.	Korsze	4121	4,03 km²	województwo warmińsko-mazurskie
6.	Prawdinsk	4045	10 km²	obwód królewiecki
7.	Jeziorany	3258	3,41 km²	województwo warmińsko-mazurskie
8.	Żeleznodorożnyj	2641	10 km²	obwód królewiecki
9.	Bisztynek	2417	2,16 km²	województwo warmińsko-mazurskie
10.	Sępopol	1970	4,63 km²	województwo warmińsko-mazurskie

Do miast Barcji (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:

Lp.	Dawne miasto	Populacja	Prawa miejskie	Degradacja	Jednostka administracyjna
1.	Srokowo	1385	1405 r.	1945 r.	województwo warmińsko-mazurskie
2.	Barciany	1154	1628 r.	1945 r.	województwo warmińsko-mazurskie
3.	Kryłowo	785	1407 r.	1945 r.	obwód królewiecki
4.	Drużba	440	1400 r.	1945 r.	obwód królewiecki

• Prusy Dolne

• T. Nowakiewicz, Wstępne uwagi na temat pogranicza Galindii i Barcji we wczesnym średniowieczu, [w:] Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 2000–2001, M. Karczewski, M. Karczewska (red.), s. 311–320, Białystok 2002