August Landmesser

Zdjęcie z 1936 r.
Data i miejsce urodzenia	24 maja 1910 Moorrege, Cesarstwo Niemieckie
Data i miejsce śmierci	prawdopodobnie 17 października 1944 Ston, NPCh
Miejsce spoczynku	masowy grób pomiędzy Stonem a Hodiljem[1]
Zawód, zajęcie	robotnik
Miejsce zamieszkania	Hamburg
Narodowość	niemiecka
Partia	NSDAP (1931–1937)
Małżeństwo	Irma Eckler
Dzieci	Ingrid, Irene
Multimedia w Wikimedia Commons

August Landmesser (ur. 24 maja 1910 w Moorrege, zm. prawdopodobnie 17 października 1944 pod Stonem^[1][2][3][4]) – niemiecki robotnik stoczni Blohm und Voss w Hamburgu w III Rzeszy^[4], znany z fotografii, na której widnieje jako jedyna osoba niewykonująca hitlerowskiego pozdrowienia podczas wodowania okrętu szkolnego Horst Wessel 13 czerwca 1936^[5].

Tożsamość tego mężczyzny nie została ustalona z całkowitą pewnością. W tekście objaśniającym owo zdjęcie na berlińskiej wystawie „Topografia Terroru” zawarto objaśnienie, że prawdopodobnie może być to August Landmesser^[6]. Możliwe jednak, że mężczyzną na fotografii jest ślusarz Gustav Wegert (1890–1959), który - według przekazu swojej rodziny - ze względów religijnych również odmówił oddania czci Hitlerowi^[7].

Zdjęcie wykonano 13 czerwca 1936 w stoczni Blohm und Voss w Hamburgu, w momencie wodowania żaglowca niemieckiej marynarki wojennej Horst Wessel. Do powszechnej świadomości fotografia trafiła na początku lat 90. XX wieku, gdy odnaleziono ją w podziemnych archiwach ratusza w Hamburgu, a następnie wielokrotnie publikowano w niemieckiej prasie (po raz pierwszy w 1991 r. w „Die Zeit”). 15 listopada 1995 zdjęcie to pojawiło się w dzienniku politycznym „Hamburger Abendblatt”. Redakcja gazety wezwała przy tym czytelników, aby zgłaszali się, jeśli znają uwiecznioną na fotografii osobę nie salutującą Adolfowi Hitlerowi. W dniu ukazania się tego wydania gazety Wolfgang Wegert rozpoznał na niej swojego ojca – Gustava Wegerta, który w chwili robienia zdjęcia był zatrudniony w przedsiębiorstwie Blohm and Voss w Hamburgu (pracował tam w latach 1934–1945), jako ślusarz, co jednoznacznie wynikało z odnalezionego później oryginału świadectwa pracy. Nie zgłosił się jednak do redakcji dziennika. Kilka dni później gazeta doniosła, że ​​zgłosiła się córka Augusta Landmessera twierdząc, że ​​rozpoznała w odważnym mężczyźnie na zdjęciu swojego ojca. W związku z tym „Hamburger Abendblatt” opublikował historię prześladowań, których Landmesser i jego żydowska narzeczona Irma Eckler doświadczyli ze strony nazistów. Wolfgang Wegert twierdzi, że poruszył go ten fakt, choć nadal był przekonany, że bohater na zdjęciu to jego ojciec. Kilka lat później nawiązał on kontakt z historyczką dr Simone Erpel, po przeczytaniu w jej rękopisie „Zivilcourage – Schlüsselbild einer unvollendeten Volksgemeinschaft” informacji, że poszukiwania przez „Hamburger Abendblatt” mężczyzny ze zdjęcia jednak się nie powiodły, pomimo kontaktu z rodziną Landmesserów. Okazało się bowiem, że nie ma - popartej dokumentami - pewności, czy 13 czerwca 1936 August Landmesser był zatrudniony w stoczni Blohm und Voss w Hamburgu. Z kolei Wolfgang Wegert utrzymuje, że wedle ustnych przekazów jego rodziców, ich przyjaciół oraz kolegi ojca ze stoczni wynika, że - ze względu na swoją niechęć do reżimu nazistowskiego - Gustav Wegert nigdy nie podniósł ręki w hitlerowskim salucie. Ponadto twierdził, że gdy ktoś witał jego ojca słowami „Heil Hitler”, ten odpowiadał zwykłym „dzień dobry”. Fakt, że nie spotkały go żadne większe konsekwencje ze strony nazistów, Wolfgang Wegert powiązał z ochroną jego ojca przez przełożonych, którzy potrzebowali wykwalifikowanych pracowników, takich jak Gustav Wegert. Dlatego też, pomimo wielokrotnych powołań na front – poza ostatnimi dniami Volkssturmu – nigdy nie musiał iść na wojnę^[7].

Urodził się we wsi Heidrege (obecnie części miasta Moorrege, niedaleko Hamburga) jako jedyne dziecko Augusta Franza Landmessera i Wilhelminy Magdaleny zd. Schmidtpott. Jego pierwszą żoną została Wunibalda Grundmann (ur. w 1907 r.), a w 1929 r. w Heidrege na świat przyszła ich córka. Aby znaleźć pracę, 1 kwietnia 1931 - wraz z krewnymi od strony matki - wstąpił do NSDAP, otrzymując numer członkowski 506 962^[4]. W lipcu 1935 r. zaręczył się z Żydówką Irmą Eckler (ur. w 1913 r.)^[4], a 29 października 1935 urodziła się im pierwsza córka – Ingrid. W styczniu 1937 r. skreślono go z listy członków NSDAP ze względu na „nieznane miejsce pobytu”. Na początku lipca 1937 r. całą rodziną próbowali nielegalnie przedostać się do Danii, lecz Augusta aresztowano. Wyszło wówczas na jaw, że Irma Eckler była w ciąży, oczekując kolejnej córki – Irene (ur. 6 sierpnia 1937). Jeszcze w lipcu 1937 r. Landmessera oskarżono o „zhańbienie rasy” na podstawie tzw. ustaw norymberskich^[2], a 15 września 1937 tymczasowo aresztowano, przewożąc do więzienia Fuhlsbüttel w Hamburgu. Jednak w procesie Landmesser był w stanie wiarygodnie wykazać, że ani on, ani Irma Eckler nie wiedzieli, że jest ona „pełną Żydówką”, dlatego 27 maja 1938 uniewinniono go z powodu braku dowodów z zastrzeżeniem, że jeśli ponownie dopuścił się przestępstwa, grozi mu kara kilku lat więzienia. Landmesser kontynuował związek z Irmą Eckler, pojawiając się z nią publicznie. 15 lipca 1938 został ponownie aresztowany, a w kolejnym procesie skazany na 2,5 roku więzienia i przewieziony do obozu jenieckiego Börgermoor w Surwoldzie. Trzy dni po Landmesserze Gestapo zatrzymało również Irmę Eckler, początkowo umieszczając ją w więzieniu Fuhlsbüttel, następnie w obozach koncentracyjnych w Lichtenburgu i Ravensbrück, a w lutym 1942 r. w Centrum Eutanazji w Bernburgu, gdzie 28 kwietnia 1942 została zabita, co 20 grudnia 1949 potwierdził sąd rejonowy w Hamburgu-Altonie.

Po aresztowaniu obojga Landmesserów ich dzieci początkowo trafiły do ​​miejskiego sierocińca. Następnie je rozdzielono; Ingrid pozwolono zamieszkać z babcią, zaś Irene pozostała w domu dziecka, a w 1951 r. trafiła do rodziny zastępczej. Po śmierci babci w 1953 r. Ingrid również trafiła do rodziców zastępczych. W dorosłym życiu Ingrid została sprzedawczynią, natomiast Irene najpierw księgarką, a potem nauczycielką.

19 stycznia 1941 Augusta Landmessera zwolniono z więzienia. Odtąd pracował jako brygadzista w oddziale przedsiębiorstwa transportowego Püst w Warnemünde^[3]. W lutym 1944 r. wcielono go do jednostki karnej, 999 Dywizji Piechoty. Podczas walk o miasto Ston na półwyspie Pelješac (wówczas w NPCh, obecnie w Chorwacji) został uznany za zaginionego w akcji 17 października 1944 i prawdopodobnie zginął^[2][3].

W 1949 r. Sąd Rejonowy w Rostocku uznał go za zmarłego z datą śmierci 1 sierpnia 1949. Latem 1951 r. senat Hamburga uznał małżeństwo Augusta Landmessera i Irmy Eckler. Jesienią 1951 r. Ingrid i Irene otrzymały nazwisko ojca, jednak Irene nadal nazywała siebie Eckler.

W 1996 r. jedna z córek, Irene Eckler, opublikowała książkę Die Vormundschaftsakte 1935–1958: Verfolgung einer Familie wegen »Rassenschande« (tłum. Ustawa opiekuńcza 1935–1958: Prześladowanie rodziny za „zhańbienie rasy”; ISBN 978-3-9804993-0-9). Książka ta, opowiadając o historii jej rodziny, zawiera wiele oryginalnych dokumentów z wymienionych w tytule lat, włączając w to listy od jej matki i dokumenty urzędowe.