Apoloniusz Zawilski

pułkownik
Data i miejsce urodzenia	21 października 1912 Kołodeże, gubernia wołyńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	20 czerwca 2004 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1932–1951
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa Ludowe Wojsko Polskie
Jednostki	15 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy
Stanowiska	dowódca baterii
Główne wojny i bitwy	kampania wrześniowa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Apoloniusz Zawilski (ur. 21 października 1912 w Kołodeżach, zm. 20 czerwca 2004 w Warszawie) – polski historyk (doktor historii), pisarz, pułkownik Wojska Polskiego.

13 września 1932 roku wcielony został do Wojska Polskiego i przydzielony w charakterze słuchacza do Dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy przy 24 pułku piechoty w Łucku. W latach 1933–1935 ukończył z drugą lokatą Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu. Jako publicysta zadebiutował w 1935 roku na łamach czasopisma „Polska Zbrojna”.

Po ukończeniu SPArt. i awansie na podporucznika przydzielony został do 15 Wielkopolskiego pułku artylerii lekkiej w Bydgoszczy. Dowodził plutonem, a następnie 8 baterią III dywizjonu 15 pal. W 1939 roku awansował na porucznika. Wraz z pułkiem wchodzącym w skład 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty w Armii „Pomorze” walczył w kampanii wrześniowej – początkowo w rejonie Jezior Koronowskich, później w bitwie nad Bzurą. 20 września w czasie przebijania się dywizji przez Puszczę Kampinoską do Warszawy został ciężko ranny w nogę pod Laskami i wzięty do niewoli niemieckiej. Po długotrwałym pobycie w szpitalach w Laskach, Warszawie i Lublinie zwolniony jako inwalida w styczniu 1941.

W czasie okupacji niemieckiej był szefem placówki wywiadu ZWZ/AK w Lubartowie. Po zajęciu Lubartowa przez Armię Czerwoną aresztowany, 3 sierpnia 1944 zmobilizowany do Ludowego Wojska Polskiego, awansowany do stopnia majora. Z uwagi na stan zdrowia wykluczony ze służby liniowej, skierowany 17 grudnia 1944 do Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, gdzie został redaktorem naczelnym Bellony. Od 1948 studiował równolegle na Wydziale Dramatycznym Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi i Warszawie, uzyskując dyplom w 1950. W 1949 przeniesiony do Wydawnictwa „Prasa Wojskowa” na stanowisko szefa wydawnictw fachowo-wojskowych.

W lipcu 1951 zwolniony z wojska. 19 lipca 1951 zatrzymany przez Informację Wojskową. Uwięziony w areszcie śledczym Informacji w Warszawie przy ul. Oczki 1 przeszedł ciężkie śledztwo, tortury, znęcanie się i wymuszanie zeznań. W kwietniu 1952 był sądzony w procesie tzw. nowego kierownictwa konspiracji wojskowej (razem z Franciszkiem Skibińskim, Stefanem Biernackim, Adamem Jaworskim i Kornelem Dobrowolskim). Zarzucono mu zorganizowanie komórki konspiracyjnej w Wojskowym Instytucie Naukowo-Oświatowym oraz przekazywanie kierownictwu konspiracji informacji o charakterze szpiegowskim. 28 kwietnia 1952 został skazany na karę śmierci przez Najwyższy Sąd Wojskowy (przewodniczącym składu sędziowskiego był Wilhelm Świątkowski, w jego składzie byli także Feliks Aspis i Teofil Karczmarz, oskarżał Stanisław Zarakowski). 19 listopada 1952 Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski, zarządził jednak wstrzymanie wykonania kary do czasu porozumienia się z organami śledczymi MBP, rozważano bowiem użycie go jako świadka w innym procesach przeciwko oficerom LWP. 21 stycznia 1954 wykonanie wyroku zasugerował Antoni Skulbaszewski, czemu sprzeciwił się Stanisław Zarakowski. 25 stycznia 1954 przewodniczący Rady Państwa, Aleksander Zawadzki skorzystał z prawa łaski. Następnie przebywał w złym stanie zdrowia w szpitalu psychiatrycznym we Wrocławiu. 4 kwietnia 1956 Najwyższy Sąd Wojskowy wznowił postępowanie w jego sprawie, a po dwóch dniach Naczelna Prokuratura Wojskowa umorzyła je z powodu braku dowodów winy^[1].

W latach 1957–1959 był kierownikiem literackim teatru w Kaliszu i Teatru Powszechnego w Łodzi. Ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie Łódzkim. Usunięty z pracy, przez półtora roku prowadził gospodarstwo rolne niedaleko Bydgoszczy, potem pracował jako nauczyciel, wreszcie jako pracownik kopalni w Bełchatowie. Po przejściu na emeryturę w 1967 poświęcił się całkowicie pracy literackiej.

W roku 1989 obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim jako pracę doktorską wydaną w 1972 książkę Bitwy polskiego Września, promotorem był prof. Marian Zgórniak. W 2002 – za całokształt prac historycznych otrzymał tytuł doktora honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie.

W 2003 wydano jego tłumaczenie Tygodni polskiego buntu Mikołaja Pawliszczewa.

Pochowany 25 czerwca 2004 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera IIC27-2-2)^[2].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1947)^[3]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1946)^[4]
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal Wojska – trzykrotnie
• Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”

• Bateria została
• Grzegorza Mała
• Szklane zbocze
• Bełchatów i jego historyczne awanse
• Złota szabla
• Opowieść o sprzedanym mieście
• Bitwy polskiego września
• Polskie fronty 1918 - 1945
• Kamienne zegary
• Testament
• Bułgaria trzynastu wieków
• O wolność Bułgarii
• Spadkobierca
• Misja

• Lesław Bartelski M.: Polscy pisarze współcześni, 1939-1991: Leksykon. Wydawn. Nauk. PWN. ISBN 83-01-11593-9. Brak numerów stron w książce
• Grzegorz Nowik, Z żałobnej karty. Pułkownik doktor Apoloniusz Zawilski (1912-2004), Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 3 (2003), Warszawa 2004
• Piotr Werner, Pisarz oficerskiej powinności: Apoloniusz Zawilski (1912-2004). Kronika Miasta Łodzi 2007 [z.] 2 s.143-149.
• Apoloniusz Zawilski. dowodcy1939.wp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-27)].
• Dr Apoloniusz Zawilski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2017-05-18] .