Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec z siedzibą w Berlinie^[1]

Botschaft der Republik Polen in Berlin

Dawna siedziba Polskiej Misji Wojskowej przy Lassenstraße 19–21, obecnie, od 2000 roku tymczasowa siedziba Ambasady
Państwo	Niemcy
Data utworzenia	1919, 1949 (NRD), 1974 (RFN)
Chargé d’affaires	Jan Tombiński[2]
Zatrudnienie	32+[3]
Adres
Lassenstraße 19–21 D-14193 Berlin-Grunewald
Położenie na mapie Berlina Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec z siedzibą w Berlinie[1]
Położenie na mapie Niemiec Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec z siedzibą w Berlinie[1]
52°29′04″N 13°16′36″E/52,484444 13,276667
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec z siedzibą w Berlinie (niem. Botschaft der Republik Polen in Berlin^[4]) – polska misja dyplomatyczna w Republice Federalnej Niemiec.

• Wydział Polityczny (Politische Abteilung)
  • Referat ds. Dyplomacji Publicznej (Referat für Öffentlichkeitsarbeit)
  • Rzecznik Prasowy (Presseattaché)
  • Protokół (Protokoll)
• Wydział Komunikacji i Dyplomacji Publicznej (Presse- und Öffentlichkeitsarbeit)
• Wydział Konsularny i Polonii (Konsularabteilung und Zusammenarbeit mit der Polonia), Richard-Strauss-Straße 11, D-14193 Berlin-Grunewald
  • Okręg konsularny obejmuje: Berlin, Brandenburgię, Meklemburgię-Pomorze Przednie, Saksonię, Saksonię-Anhalt, Turyngię
• Wydział Ekonomiczny (Wirtschaftsabteilung), Lassenstraße 39, D-14193 Berlin
• Wydział Administracyjny (Administration)
• Wydział Bezpieczeństwa, Zabezpieczeń Technicznych i Łączności (Sicherheitsabteilung für Technik und Verbindungen)
• Referat ds. Finansowych (Referat für Finanzen)
• Referat ds. Inwestycji Budowlanych (Referat für Investitionen)
• Attachat Obrony (Büro des Verteidigungsattaché)
• Oficer łącznikowy Policji (Polizei-Verbindungsoffizier)
• Oficer łącznikowy Straży Granicznej (Verbindungsoffizier Der Grenzpolizei)
• Przedstawiciel Krajowej Administracji Skarbowej (Vertreter Der Landesfinanzverwaltung)

W latach 1916–1918 funkcjonowało w Berlinie przedstawicielstwa Rady Regencyjnej^[5].

Stosunki dyplomatyczne pomiędzy utworzoną na mocy kończącego I wojnę światową traktatu wersalskiego II Rzecząpospolitą a powstałą po rewolucji listopadowej Republiką Weimarską zostały nawiązane w 1918 roku. Polska rok później otworzyła poselstwo w Berlinie, które początkowo mieściło się w hotelu, następnie przy Lützowufer 5^[6], od 1921 roku przy Kurfürstenstraße 136 w dzielnicy Schöneberg^[7]. Obok, pod adresem Kurfürstenstraße 137 (na rogu Motzstraße, obecnie Else-Lasker-Schüler-Straße) położony był z kolei konsulat, mający status konsulatu generalnego. W 1934 roku podniesiono rangę poselstwa do ambasady.

Po wybuchu II wojny światowej budynek ambasady został zajęty przez Oddział Propagandy Ministerstwa Spraw Zagranicznych III Rzeszy.

W połowie 1939 roku na terenie III Rzeszy oraz Protektoratu Czech i Moraw (który w zakresie spraw zagranicznych de facto był częścią III Rzeszy) oprócz ambasady działało w sumie 18 konsulatów polskich różnej rangi. Pracowało w nich 181 urzędników Ministerstwa Spraw Zagranicznych (etatowych i kontraktowych) oraz trudna do określenia liczba pracowników fizycznych (gońców, kierowców, woźnych itp.)^[8]. Była to poważna część aparatu MSZ, gdyż we wszystkich placówkach konsularnych RP pracowało wówczas 573 urzędników. Wynika stąd, że pod jurysdykcją niemiecką przebywało niemal 32% pracowników polskiej służby konsularnej. W placówkach pracowało również wielu oficerów polskiego wywiadu (Oddziału II Sztabu Głównego), zakonspirowanych jako urzędnicy kontraktowi^[8].

Po II wojnie światowej część funkcji przedstawicielstwa dyplomatycznego spełniała powołana w 1945 roku Polska Misja Wojskowa przy Sojuszniczej Radzie Kontroli Niemiec z siedzibą w zabytkowym dworku przy Lassenstraße 19–21 w zachodnioberlińskiej dzielnicy Grunewald. Dworek ten został zbudowany według projektu architekta Paula Karchowa w 1913 roku dla przemysłowca chemicznego Wilhelma Spindlera^[7].

W latach 1946–1950 Polska Rzeczpospolita Ludowa utrzymywała na terenie Niemiec sieć konsulatów: konsulaty generalne – w Düsseldorfie i Frankfurcie nad Menem, konsulaty – w Hamburgu, Hanowerze, Monachium i Rastatt, z którego przeniesiono konsulat do pobliskiego Baden-Baden.

Po utworzeniu polskich przedstawicielstw w Niemieckiej Republice Demokratycznej i Republice Federalnej Niemiec, Polska Misja Wojskowa reprezentowała interesy PRL w Berlinie Zachodnim.

Władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uznały oficjalnie Niemiecką Republikę Demokratyczną 18 października 1949 i nawiązały z nią stosunki dyplomatyczne. Polska placówka dyplomatyczna zajęła kamienicę czynszową z 1830 roku przy Luisenstraße 13–14 w Berlinie Wschodnim. Początkowo była określana Polskim Przedstawicielstwem Dyplomatycznym. Następnie w latach 1952–1964 miała swoją siedzibę w budynku byłego Żydowskiego Domu Dziecka (Jüdisches Waisenhaus) przy Berliner Straße 120–121, w dzielnicy Pankow^[14]. W latach 1943–1945 budynek był siedzibą jednego z zarządów Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt), w latach 1945–1950 najpierw władz dzielnicy, a potem Niemieckiego Związku Sportowego (Deutscher Sportausschuss), zaś w latach 1971–1991 mieścił siedzibę Ambasady Kuby. W 1999 roku budynek kupiła żydowska fundacja Cajewitz, z zamiarem utworzenia w nim Domu Państwa Izrael. Adaptacja budynku na ten cel trwała w latach 2001–2003^[14]. Biuro Radcy Handlowego w tym czasie mieściło się w budynku dawnego „Töpfers Hotel” z 1893 roku przy Karlplatz 7 (1963–1964), następnie przy Otto-Grotewohl-Straße 3a (1977; obecnie po zmianie nazwy ulicy i numeru adres to Wilhelmstraße 66).

W 1964 roku władze NRD podarowały rządowi PRL działkę o powierzchni 4,2 tysiąca m², położoną przy Unter den Linden 70–72, na której mieściła się niegdyś siedziba Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Królestwa Prus^[15][16]. Na tej działce wybudowano według projektu Emila Leybolda i Christiana Seyfahrta budynek biurowy typu „Lipsk”, w którym ulokowana została Ambasada PRL^[17][15]. Budynek do momentu zburzenia w 2016 roku znajdował się pod ochroną konserwatora zabytków jako przykład enerdowskiego modernizmu lat 60 XX wieku^[18][16]. Za dzieło sztuki uważana była brama do garażu w budynku, wykonana przez rzemieślnika Fritza Kühna. Ocalona z rozbiórki i będąca chronionym zabytkiem brama składa się z 224 aluminiowych liści lipy, spośród których na jednym z nich umieszczono figurkę wróbla^[16][18].

W 1958 roku powołano Konsulat PRL w Dreźnie, który następnie przeniesiono do Lipska, gdzie ulokowany został przy Poetenweg 41. Jego działalność miała miejsce w latach 1972–2009. Ponadto w latach 1973–1981 oraz 1984–1992 funkcjonował Konsulat PRL w Rostocku z siedzibą przy Stephanstraße 7.

Od końca lat 40 XX wieku funkcjonowała Grupa Operacyjna Karpaty oraz Mołnia MBP/MSW w Berlinie.

Rezydencja Ambasadora PRL/RP mieściła się w latach 1977–1999 na dawnym osiedlu kierownictwa NRD w dzielnicy Pankow przy Majakowskiring 47.

Pierwszą polską placówką dyplomatyczną w RFN było utworzone w 1948 roku Przedstawicielstwo ds. Handlu Zagranicznego przy Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie (Handelsvertretung bei der Polnischen Militärmission in Berlin) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem^[19]. W 1963 roku zostało ono przeniesione do Kolonii (siedzibą był budynek z 1924 roku przy Pferdmengesstraße 5), z kolei po nawiązaniu oficjalnych stosunków dyplomatycznych, przekształcono je w 1974 roku w ambasadę. Biuro Radcy Handlowego przeniesiono w 1976 roku do Kolonii, gdzie ulokowano je w budynku „Alteburger Mühle” z końca XVIII wieku przy An der Alteburger Mühle 6, natomiast siedzibę ambasady przeniesiono do zabytkowej willi, położonej w kolońskiej dzielnicy Marienburg przy Lindenallee 7^[20]. Willa ta została wybudowana dla będącego właścicielem fabryki tytoniu Heinricha Neuerburga w 1925 roku według projektu architekta Emila Felixa. W latach 1962–1979 mieściła się w niej rozgłośnia radiowa Deutschlandfunk^[20].

Rezydencja ambasadora mieściła się w latach 1972–1984 w Kolonii, początkowo w zabytkowym domu Konrada Adenauera z 1910 roku przy Max-Bruch-Straße 4, następnie w latach 1984–2001 ulokowana była w budynku z 1983 roku przy Am Waldpark 44. Budynek ten przez ostatnie dwa lata pełnił również funkcję rezydencji konsula generalnego RP.

Powołany został też konsulat w Hamburgu, który po zawieszeniu działalności ponownie otwarto w 1989 roku.

Po zjednoczeniu RFN z NRD w 1990 roku siedzibą Ambasady Polski po transformacji ustrojowej stał się gmach Ambasady PRL w Berlinie Wschodnim w NRD przy Unter den Linden 70–72. W Kolonii, w willi przy Lindenallee 7 ustanowiono przy tym przedstawicielstwo ambasady, zaś w 1991 roku powołano Konsulat Generalny w Monachium.

W 1999 roku status placówki w Kolonii został obniżony do Wydziału Konsularnego, następnie w 2001 roku do jej obecnej rangi – Konsulatu Generalnego. W 2012 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych przedstawiło pomysł przeniesienia placówki do nowej siedziby i sprzedaży starej, co spotkało się z krytyką i protestami przedstawicieli polskich emigrantów w Nadrenii Północnej-Westfalii^[21]. W następnym roku ostatecznie przeniesiono siedzibę Konsulatu Generalnego w Kolonii z willi przy Lindenallee 7 do budynku Media Park, położonego w centrum miasta^[22].

W drugiej połowie lat 90 XX wieku rząd zaczął rozważania na temat dalszych losów siedziby Ambasady Polski w Berlinie. Brane były pod uwagę dwie koncepcje: gruntowna modernizacja biurowca typu „Lipsk” albo jego rozbiórka i wybudowanie na jego miejscu nowego budynku. Po paru miesiącach wahań ostatecznie wybrano wariant drugi, z rozbiórką starej i budową nowej siedziby ambasady. Wybór ten oparty został na dwóch przesłankach – po pierwsze, dotychczasową siedzibę zbudowano w starej technologii, z użyciem szkodliwych materiałów m.in. azbestu. Po drugie, z uwagi na postępujące wtedy przeobrażenie alei Unter den Linden, polegające na budowaniu przy niej reprezentacyjnych, eleganckich budynków chciano zbudować budynek pasujący do nowego otoczenia^[15].

W 1997 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych, którym ówcześnie kierował Dariusz Rosati podpisało list intencyjny na budowę nowej siedziby ambasady z przedsiębiorstwem Deutsche Immobilien Anlagegesellschaft (DIA), należącym do Deutsche Bank^[15][23]. Projekt zakładał wybudowanie do roku 2000 za pieniądze Niemiec dwóch budynków. Pierwszy miał pełnić funkcję Ambasady Polski, zaś drugi przez 30 lat miało dzierżawić DIA, które wynajmowałoby jego powierzchnię biurową na cele komercyjne^[23]. Po upływie okresu dzierżawy budynek zostałby przekazany Polsce^[15]. Z uwagi na protesty wywołane publikacją tygodnika „Wprost”, w której podnoszono kwestię ryzyka umieszczenia podsłuchów w wybudowanych przez zagraniczne przedsiębiorstwo budynkach zaniechano realizacji projektu^[23].

W tym samym roku, już za rządów koalicji AWS-UW rozpisano konkurs na budowę nowej siedziby ambasady. W warunkach konkursu zapisano, że budynek powinien mieć 800 m² powierzchni biurowej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych na jego budowę miało przeznaczone 40 milionów złotych. Konkurs wygrał projekt przygotowany przez pracownię architektów Zbigniewa Badowskiego, Marka Budzyńskiego i Adama Kowalewskiego. Projekt zakładał budowę budynku nieco większego, niż wynosiły pierwotne założenia, ale został on zaaprobowany przez MSZ^[15]. Niedługo później ministerstwo stwierdziło, że budynek przy Unter den Linden ma pomieścić również Instytut Kultury, z kolei na parterze mają się znaleźć pomieszczenia służące do organizowania różnych wystaw i wernisaży. Projekt został przerobiony, wskutek czego powierzchnia budynku rozrosła się do 1,4 tysiąca m². Zmiany zaakceptował Dyrektor Generalny MSZ i w 2000 roku zdecydował o realizacji inwestycji, której koszt zwiększył się z 40 milionów złotych do równowartości 42 milionów USD (w tamtym czasie dawało to w przeliczeniu ponad 168 milionów złotych). Ambasada została wtedy przeniesiona do budynku dawnej Polskiej Misji Wojskowej w Niemczech, w zachodnioberlińskiej dzielnicy Grunewald przy Lassenstraße 19–21^[15].

Zgodnie z raportem pokontrolnym Najwyższej Izby Kontroli MSZ, mimo braku perspektyw na rozpoczęcie budowy zawarło aneks do umowy ze spółką realizującą prace projektowe. Na jego podstawie raty płatności na rzecz spółki przypadające na 2001 rok zwiększono o ponad 608 tysięcy złotych. Przygotowano również drugi aneks, podwyższający ogólną kwotę należności wobec spółki o prawie 8 milionów złotych. NIK stwierdziła, że pracownia architektoniczna przekazała ministerstwu projekt ambasady, za który wystawiła rachunek na 16,6 miliona złotych^[15]. Według wyjaśnień jednego z urzędników MSZ, wzięła się ona stąd, że aneksy uwzględniały przeróbki zgłaszane przez inwestora, ponadto to był procent od wartości całego obiektu. Dodatkowo MSZ musiało zapłacić 2 miliony złotych niemieckiemu przedsiębiorstwu architektonicznemu. W sumie wydano 18,6 miliona złotych, co stanowiło niemal połowę tego, co początkowo przeznaczano na budowę nowej siedziby^[15].

Problemy finansowe, a także zmiana norm bezpieczeństwa zagranicznych przedstawicielstw państw NATO po zamachu z 11 września 2001 roku spowodowały zaniechanie realizacji projektu. Po zmianie rządu w tym samym roku NIK skierowała sprawę do prokuratury, zarzucając byłym już urzędnikom Ministerstwa SZ niegospodarność. MSZ próbowało dokonać kolejnego przerobienia projektu, tak aby zbudować budynek o planowanej początkowo powierzchni 800 m²^[15]. Gdy się okazało, że to niemożliwe, powrócono do wariantu przebudowy starego budynku. Ministerstwo wynajęło w tym celu niemieckie przedsiębiorstwo, by oceniło, czy budynek typu „Lipsk” nadaje się do modernizacji. Ekspertyza była pozytywna, więc w 2003 roku przygotowano pierwszy przetarg, który niedługo później odwołano. To samo zrobiono z przetargiem zorganizowanym dwa lata później. To było spowodowane stwierdzeniem braku opłacalności inwestycji^[15].

W 2005 roku, gdy do władzy doszła koalicja rządowa PiS-Samoobrona-LPR powołano w MSZ specjalny zespół, który miał przedstawić sposoby załatwienia kwestii Ambasady RP w Berlinie. Po zmianie rządu w 2007 roku Minister Spraw Zagranicznych Radosław Sikorski zapewniał, że projekt nowej siedziby ambasady zostanie przygotowany do końca 2009 roku, zaś otwarcie ukończonego budynku nastąpi w 2012 roku^[15]. Finansowanie całości inwestycji oszacowano na 80 milionów euro. Ostatecznie konkurs na projekt nowej siedziby ambasady rozstrzygnięty został jesienią 2012 roku. Wygrało go przedsiębiorstwo JEMS Architekci, które zaprojektowało pięciokondygnacyjny obiekt o 13 tysiącach m² powierzchni, posiadający podziemne parkingi, obszerne foyer i wewnętrzne dziedzińce^[18].

19 sierpnia 2016 roku rozpoczęto przetarg na wyłonienie generalnego wykonawcy projektu, który wcześniej został wyczerpująco skonsultowany z władzami Berlina i uzyskał wszystkie niezbędne pozwolenia. Jesienią tego samego roku rozebrano stary budynek Ambasady Polski przy Unter den Linden. Zgodnie z przewidywaniami Ministerstwa Spraw Zagranicznych budowa miała zostać zakończona w 2019 roku. Nie dotrzymano terminu. Budowa nadal czeka na realizację. W nowym budynku ma się znajdować siedziba ambasady i konsulatu^[18].

• Instytut Polski w Berlinie
• Instytut Polski w Lipsku
• Instytut Polski w Düsseldorfie
• Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Hamburgu
• Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Kolonii
• Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Monachium
• Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie

• Edward Kołodziej: Inwentarze akt konsulatów polskich w Niemczech 1918–1939, Instytut Śląski, Opole 1983, s. 119
• Edward Kołodziej: Inwentarz akt Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie z lat (1919), 1920–1939: Do 1934 roku poselstwa, PWN, Warszawa 1990, s. 421, ISBN 83-01-09876-7, ISBN 978-8301098766.
• Małgorzata Szostakowska: Konsulaty polskie w Prusach Wschodnich w latach 1920–1939, Pojezierze, Olsztyn 1990, s. 270, ISBN 83-7002-341-X.
• Romuald Gelles: Dom z białym orłem. Konsulat RP we Wrocławiu (1920–1939), Wratislavia, Wrocław 1992, s. 198
• Henryk Chałupczak, Edward Kołodziej (opr.): Zjazdy i konferencje konsulów polskich w Niemczech, protokoły i sprawozdania, 1920–1939, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999, s. 375, ISBN 83-227-1354-1.
• Wojciech Skóra: Konsulat Rzeczypospolitej Polskiej w Szczecinie w latach 1925–1939: powstanie i działalność, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku 2001, s. 295, ISBN 83-88731-15-7, 9788388731150
• Marek Masnyk, Ryszard Kaczmarek: Konsulaty na pograniczu polsko-niemieckim i polsko-czechosłowackim w latach 1918–1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2004, s. 206, ISBN 83-226-1334-2.
• Mirosław Golon: Moskwa, Kijów, Mińsk, Leningrad, Wilno..., Problem utworzenia i działalności polskich placówek konsularnych w ZSRR w latach 1944–1972, [w:] Mieczysław Wojciechowski (red.), Polska polityka wschodnia w XX wieku, Włocławek-Toruń 2004, s. 201–237
• KrzysztofK. Szczepanik KrzysztofK., Dyplomacja Polski 1918–2005, struktury organizacyjne, Warszawa: Wydawnictwo Askon, 2005, s. 243, ISBN 83-87545-89-9, OCLC 69357311 .
• Stosunki dyplomatyczne Polski. Informator. Tom I. Europa 1918–2006, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Archiwum/Wydawnictwo Askon, Warszawa 2007, s. 584, ISBN 978-83-7452-019-5.
• Andrzej Gebel: Konsulat Rzeczypospolitej Polskiej w Kwidzynie w latach 1920–1939, Zeszyty Kwidzyńskie, nr 5, Towarzystwo Miłośników Ziemi Kwidzyńskiej, Kwidzyn 2001, ISBN 83-914637-3-7.\
• Romuald Gelles: Polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne w Berlinie (1918–2014), „Acta Universitatis Wratislaviensis. Niemcoznawstwo” 2014, nr 22, s. 23–36

• strona Ambasady RP w Berlinie na facebook.com
• strona Ambasady RP w Berlinie
• strona Ambasady na Twitter
• dawna siedziba konsulatu w Królewcu (1932)
• dawna siedziba ambasady w Berlinie (1936)
• plan miejscowy z placem po dawnej siedzibie ambasady