Alexis de Tocqueville

portret, Théodore Chassériau, 1850
Pełne imię i nazwisko	Alexis Henri Charles Clérel, wicehrabia de Tocqueville
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1805 Paryż
Data i miejsce śmierci	16 kwietnia 1859 Cannes
Zawód, zajęcie	myśliciel polityczny, socjolog, polityk
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Alexis Henri Charles Clérel, wicehrabia de Tocqueville (wym. /a lɛkˈsi də tɔkˈvil/^[1]; ur. 29 lipca 1805 w Paryżu, zm. 16 kwietnia 1859 w Cannes) – francuski myśliciel polityczny, socjolog, polityk, od 3 czerwca do 31 października 1849 minister spraw zagranicznych II Republiki. Po zamachu stanu w 1851 krytyk Napoleona III i II Cesarstwa.

Autor dwutomowego dzieła O demokracji w Ameryce, uchodzącego za najbardziej przenikliwą analizę demokratycznego społeczeństwa politycznego^[2]. Szczególne znaczenie mają jego analizy konfliktu między wolnością i równością, pożytków płynących z samorządu i stowarzyszeń politycznych^[3] oraz relacji między państwem a Kościołami. Tocqueville krytycznie oceniał niektóre aspekty demokracji, sądził, że ustrój demokratyczny może prowadzić do degradacji ludzkiej natury^[4]. Nie odrzucał jednak demokracji całkowicie, uznawał, że można i należy ją reformować^[4]. Za największą wartość demokratycznego społeczeństwa uznawał wolność^[4]. Zagrożenie dla niej stanowi tyrania większości^[5]. Jednostka może się jednak przed nią chronić dzięki wolności stowarzyszeń i wolności słowa. Stowarzyszenia i prasa służą, zdaniem Tocqueville’a, wyrażaniu opinii mniejszości i przekonywaniu większości do zmiany postaw^[5].

W dziele Dawny ustrój i rewolucja, na przykładzie rewolucji francuskiej postawił tezę, że rewolucja stanowi zawsze kontynuację obalanego ustroju oraz że wybucha nie w momencie najgłębszego kryzysu, ale kiedy sytuacja poprawia się wolniej niż oczekuje tego społeczeństwo.

Tocqueville wyróżniał trzy funkcje prasy: gwarantuje wolność, ponieważ jest pośrednikiem, który z łatwością może zdemaskować działania polityczne; utrzymuje wspólnotę, ponieważ prasa ma moc polegającą na przekazaniu jednej myśli, którą może zaszczepić w tysiącach umysłów; oraz umożliwia działanie wspólne, czyli ułatwia komunikowanie się i planowanie na odległość^[6].

Uważał, że stan demokracji wiąże się z rozbiciem jednostkowych idei, ponieważ każdy może bronić swoich poglądów, i jednocześnie oznacza tendencję do konformizmu, który wynikać może, według Tocqueville’a, z wyrównania warunków oraz psychicznej potrzeby oparcia się na wspólnym zaufaniu i opiniach^[6].

Władza prasy polega na reprezentacji różnorodnych opinii i pozwalaniu poszczególnym z nich na szybsze zakorzenienie się w świadomości społecznej^[6].

Tocqueville zwrócił też uwagę, że gazety w różnych krajach różnią się pod względem ilości treści i formatu, a te różnice wynikają bardziej z przyczyn kulturowo-politycznych niż ekonomicznych. Podkreślił również, że zło, jakie przynosi działalność prasy, jest mniejsze od tego, przed którym chroni obywateli. Obiektywność prasy można byłoby zwiększyć poprzez powstanie kolejnych gazet^[7].

• Dawne rządy i rewolucja, Warszawa 1907 (późniejsze przekłady pod tytułem Dawny ustrój i rewolucja)
• O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976
• Wspomnienia, Ossolineum 1987
• Listy, Fundacja im. Stefana Batorego 1999 ISBN 83-7000-847-2
• Raport o pauperyzmie, Warszawa 2009

• Marcin Król: Krótka historia myśli politycznej. Warszawa: 2019. ISBN 978-83-66232-08-2.

• Alexis de Tocqueville – dzieła w bibliotece Polona
• Centrum Myśli Polityczno-Prawnej im. Alexisa de Tocqueville’a. centrummysli.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-01)].
• Tocqueville, Alexis de (1805–59) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].