Aksamitka

Haligowskie Skały
Państwo	Słowacja
Położenie	Pieniny, Haligowskie Skały
Długość	335 m
Deniwelacja	18 m
Data odkrycia	znana od dawna
Ochrona i dostępność	niedostępna turystycznie
Położenie na mapie Pienin Aksamitka
Położenie na mapie Karpat Aksamitka
49°22′59″N 20°27′18″E/49,383056 20,455000

Aksamitka, czyli Mleczna Dziura (słow. Aksamitka, Mlečna diera, Mlečna džura^[1]) – największa jaskinia w całych Pieninach. Znajduje się w słowackich Pieninach, w Haligowskich Skałach w miejscowości Haligowce. Jej wlot znajduje się pod Czerwoną Skałą, na wysokości 756 m n.p.m. Jest to jaskinia krasowa o mniej więcej poziomych korytarzach łącznej długości 335 m i deniwelacji 18 m^[1]. W rozszerzeniach mają one szerokość do 20 m i wysokość do 8 m^[2]. Skromną szatę naciekową tworzą polewy i drobne, cienkie („makaronowe”) stalaktyty mlecznobiałej barwy (stąd „Mleczna”)^[3].

Miejscowej ludności jaskinia znana była od dawna. Prawdopodobnie z tej jaskini pochodził szkielet „młodego smoka”, który Johann Paterson Hain w latach 60. XVII w. dostarczył Rakoczemu. Dzisiaj wiemy, że był to szkielet niedźwiedzia jaskiniowego. Znajdywane czasami w jaskiniach kości tego prehistorycznego, wymarłego gatunku były w owych czasach bardzo cenione przez ówczesnych czarowników i guślarzy^[4].

Od miejscowej ludności dowiedziała się o tej jaskini z „kościami smoków” w 1751 wiedeńska ekspedycja naukowa, prowadzona przezJakoba Buchholtza. Z końcem XIX w. rozpoczęto naukowe badania tej jaskini. W 1874 r. prowadził je Mathias Badányi (ich opis w czasopiśmie Archaeologiai Értesito był pierwszą naukową publikacją z badań jaskiń na Słowacji), a w 1879 r. Samuel Roth. Odkryto w niej wówczas pozostałości dawnych obozowisk sprzed 35 tysięcy lat z górnego paleolitu, a także pierwsze na terenie Słowacji paleolityczne kościane narzędzia. Kolejne badania potwierdziły okresowe zamieszkanie jaskini przez człowieka już w czasach nowożytnych, tj. w XIV i XV wieku^[3]. Obecność ludzi w jaskini w XV w. stwierdzona badaniami odpowiada miejscowej tradycji, według której mieli się w niej ukrywać taboryci Piotra Aksamita. Jaskinia była badana również przez Józefa Madeja, polskiego specjalistę od jaskiń. Nadał on różnym jej częściom nazwy, np. Organ, Pomnik Dietla i in. Z czasem jaskinia stała się sławna i często odwiedzana była przez kuracjuszy uzdrowiska w Szczawnicy. Polska poetka Jadwiga Łuszczewska w 1860 pisała: ściany są tak białe, jakby wyłożone runem nowotarskich owiec, a woda, co się z nich ukropla spada jak mleko biała, i kamieniejąc z wiekiem tworzy kolumny.... Bogate dawniej nacieki zostały jednak zniszczone przez zwiedzających. Nie występuje też w jaskini dawniej dość liczny nietoperz podkasaniec wąskoskrzydły, nadal zimują tutaj jeszcze inne ich gatunki: podkowiec mały i nocki (w 1994 naliczono ich tutaj 170 sztuk).

W przeszłości istniał szlak turystyczny prowadzący do jaskini, jednak zwiedzający Aksamitkę nadmiernie niszczyli jej szatę naciekową i niepokoili przebywające w niej nietoperze. W 1976 r. jaskinia została objęta ochroną jako chránený prírodný výtvor, po czym szlak zlikwidowano. W 1996 roku została uznana za narodowy pomnik przyrody (národná prírodná pamiatka)^[5]. Obecnie cały obszar Haligowskich Skał jest obszarem ochrony ścisłej w granicach PIENAP-u. Wejście do jaskini zostało zabetonowane i zamknięte stalowymi drzwiami^[6].

• Józef Nyka: Pieniny. Przewodnik. Wyd. IX. Latchorzew: Wyd. Trawers, 2006. ISBN 83-915859-4-8. Brak numerów stron w książce