Agraryzm
Agraryzm – doktryna społeczna i ruch społeczny uznająca rolę rolnictwa w gospodarce jako opartego na samodzielnych gospodarstwach rolnych. Dąży do zwiększenia działań przyczyniających się do rozwoju kulturowego i gospodarczego wsi[1].
Agraryzm to koncepcja próbująca stworzyć ustrój balansujący między wolnym rynkiem, a protekcjonizmem. Początki myśli agraryzmu związane są z francuskimi fizjokratami, którzy to byli przekonani o wyższości rolnictwa, jego pierwszorzędnej roli nad innymi ówczesnymi gałęziami gospodarki jak przemysł, handel, czy rzemiosło[2].
Historia
Niektórzy źródeł idei agrarystycznych doszukują się już w starożytnej Grecji. Uznanie rolników za filar zdecentralizowanej demokracji można odnaleźć w pismach Thomasa Jeffersona, a w XX wieku także u dystrybucjonistów, takich jak Gilbert Keith Chesterton czy Hilaire Belloc[3].
Właściwa doktryna agrarystyczna powstała w 2. połowie XIX wieku w Niemczech, a jako ruch społeczny, polityczny i gospodarczy rozwinął się on w pierwszej połowie XX wieku. Twórcą terminu „agraryzm” jest niemiecki socjolog i ekonomista Albert Schäffle . Najsilniejszy rozkwit myśli agraryzmu przypada na lata 1893–1930 (wielki kryzys lat trzydziestych). Początkowo był to ruch wielkich właścicieli ziemskich poszkodowanych przez napływ tańszych produktów rolnictwa amerykańskiego. Ich interesy reprezentował założony w 1893 roku Związek Rolników (Bund der Landwirte). Uznaje się, że niemiecki agraryzm był antydemokratyczny i przyczynił się do wzrostu antysemityzmu oraz opozycji wobec Republiki Weimarskiej[4]. Dopiero z czasem w krajach Europy Środkowo-Wschodniej agraryzm stał się ruchem chłopskim, reprezentującym przede wszystkim interesy właścicieli mniejszych gospodarstw. Agraryzm kształtował się w Europie w opozycji do rozwijających się nurtów autorytarnych, proponując swoistą trzecią drogę między liberalizmem a socjalizmem. W okresie, kiedy Europa ogarnięta była ideologiami gloryfikującymi dyktaturę, nienawiść i przemoc, agraryzm, pozornie „zaczadzony” irracjonalną nostalgią, okazywał się ostoją myśli na wskroś demokratycznej, w swojej warstwie politycznej bliskiej liberalizmowi, jednak w sferze gospodarczej proponującej rozwiązania idące na przekór dominacji nieskrępowanego wolnego rynku. Stanowił konkretną alternatywę dla nieskrępowanego kapitalizmu oraz komunizmu[3].
Agraryzm nie był jednolitą doktryną, choć większość jego odmian łączą wspólne wątki[3]:
- szacunek do ziemi i tych, którzy ją uprawiają oraz wynikająca z tego konieczność ochrony prywatnej własności ziemi. Większość ruchów agrarystycznych popierała różne formy spółdzielczości, ale sprzeciwiała się idei kolektywizacji rolnictwa,
- wspieranie demokracji jako ustroju naturalnego dla uprawiających ziemię, opozycja wobec wszelkiego rodzaju dyktatury oraz sprzeciw nadmiernemu indywidualizmowi w światopoglądzie liberalnym,
- niechęć wobec centralizacji i silnego państwa, co przejawiało się w dążeniu do jak największego upodmiotowienia lokalnych wspólnot. Jednakże w polskim agraryzmie dominował nurt, który oddawał w ręce państwa (częściowe) planowanie gospodarki i postulował nacjonalizację części przemysłu.
W Stanach Zjednoczonych zbliżony ruch nosi miano ruralizmu. Partie agrarystyczne działają w wielu państwach.
W Polsce twórcą agraryzmu politycznego był ksiądz Stanisław Stojałowski[5], a do podobnych idei odwołuje się Polskie Stronnictwo Ludowe, natomiast wcześniej idee agraryzmu szerzyły, m.in. Samoobrona RP[6], Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, Stronnictwo Ludowe „Roch”, Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc, Niezależna Partia Chłopska[7]. Ten polski agraryzm Tadeusz Chrobak nazwał ludowcowym[8].
Agraryzm dowartościowuje niewielkie, indywidualne gospodarstwa rolne, przeciwstawiając się przemysłowemu modelowi rolnictwa i wskazując na zalety małych gospodarstw oraz ich rolę w systemie żywnościowym. Wg idei agraryzmu rolnictwo stanowi ważny dział gospodarki narodowej, pełniący funkcje zarówno ekonomiczne, jak i społeczne oraz ekologiczne. Dużą rolę przypisuje spółdzielczości i samorządowi, widząc w nich rozwiązanie problemów, takich jak wzrastający wzrost kosztów produkcji (nawozów, pasz itd.) oraz niskie ceny skupu, narzucane przez pośredników. Ruch agrarystyczny zakłada uspołecznienie dużej części przemysłu i istotną rolę samorządu[3].
Przypisy
- ↑ Roman Andrzej (1942-) Tokarczyk , Zarys głównych elementów agraryzmu, nakł. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1999 [dostęp 2021-05-20] .
- ↑ Janusz Myszczyszyn , Protekcjonizm agrarny a rozwój przemysłu w Królestwie Prus w drugiej połowie XIX w. i początkach XX w. na przykładzie prowincji Pomorze, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku”, 11, 2013, s. 29-44, ISSN 2450-6796 [dostęp 2021-05-20] (ang.).
- ↑ a b c d Aleksandra Bilewicz , „Złoty środek, którym zazwyczaj chodzi życie”. O potrzebie obecności agraryzmu w Polsce, „Praktyka Teoretyczna” (2(48)), 2023, s. 101–137, DOI: 10.19195/prt.2023.2.4, ISSN 2081-8130 [dostęp 2024-06-12] (pol.).
- ↑ Johan Eellend , Agrarianism and Modernization in Inter-War Eastern Europe, [w:] Piotr Wawrzeniuk (red.), Societal Change and Ideological Formation Among the Rural Population of the Baltic Area 1880–1939, Huddinge: Södertörns högskola, 2008, s. 40 [dostęp 2024-06-12] (ang.).
- ↑ Jacek Bartyzel, Bogdan Szlachta, Adam Wielomski, Encyklopedia polityczna. Radom 2007, s. 20.
- ↑ Krzysztof Kowalczyk , Jerzy Sielski , Partie i ugrupowania parlamentarne III RP, Toruń: Duet, 2006, ISBN 978-83-89706-84-3, OCLC 122529970 [dostęp 2021-07-05] .
- ↑ Fajkowski 1971 ↓, s. 401.
- ↑ Tadeusz Chrobak , Filozoficzne przesłanki agraryzmu : studium wybranych zagadnień, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1998 (pol.).
Bibliografia
- Józef Fajkowski: Krótki zarys historii ruchu ludowego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1971.
- Praca zbiorowa: Słownik historii Polski i świata. Katowice: Videograf II, 2001.
- Jacek Bartyzel, Bogdan Szlachta, Adam Wielomski: Encyklopedia polityczna. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2007.