ORP Admirał Dickman
| Klasa |
holownik rzeczny / statek uzbrojony |
|---|---|
| Historia | |
| Wodowanie |
1916 |
 Imperium Rosyjskie
| |
| Nazwa |
Usierdnyj |
| Wejście do służby |
1916 |
| Wycofanie ze służby |
6 marca 1920 |
 Polska
| |
| Nazwa |
H-2 → Pancerny 2 |
| Wejście do służby |
4 kwietnia 1920 |
| Wycofanie ze służby |
20/21 lipca 1920 |
 Polska
| |
| Nazwa |
Admirał Dickman |
| Wejście do służby |
1922 |
| Wycofanie ze służby |
1937 (1938?) |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
168 t |
| Długość | |
| Szerokość |
5,65 m[1] |
| Zanurzenie |
0,55 m |
| Napęd | |
| 1 maszyna parowa o mocy 150 KM[1] bocznokołowiec | |
| Prędkość |
16 km/h[1] |
| Uzbrojenie | |
| 2 działa 47 mm, 3 ckm (1921) 2 działa 75 mm wz. 97, 4 ckm (1927) 2 nkm plot 13,2 mm wz. 30, 2 ckm (1935) miny Rybka | |
| Załoga |
29[2] |
ORP Admirał Dickman – polski okręt rzeczny Flotylli Pińskiej z okresu międzywojennego, o napędzie bocznokołowym, klasyfikowany jako statek uzbrojony. Przed II wojną światową przekształcony w okręt-cel; podczas kampanii wrześniowej wykorzystywany jako cel pozorny dla lotnictwa nieprzyjaciela. Nazwę otrzymał na cześć admirała Arenda Dickmanna. Przyjmuje się, że był to przebudowany rosyjski statek „Leon”. Według prawdopodobnej wersji był to jednak statek „Usierdnyj” („Усердный”), który w 1920 roku służył w polskiej Flotylli Pińskiej pod nazwami: H-2 i „Pancerny 2”.
Historia
Pochodzenie i losy do 1921 roku
ORP „Admirał Dickman”[a] był rosyjskim holownikiem bocznokołowym, zdobytym podczas wojny polsko-bolszewickiej i zaadaptowanym w Polsce jako statek uzbrojony. Jego pochodzenie nie jest jednak pewne. Według utrwalonej wersji był to dawny statek „Leon”, co ma oparcie w rozkazie Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej z 14 kwietnia 1922 roku, przydzielającym statek „Leon” do Flotylli Pińskiej pod nazwą „Admirał Dickman”[1].
Holownik rzeczny „Leon” (do 1910 roku „Graf Totleben”), został zbudowany w Rosji w 1886 roku w stoczni Radnica dla armatorów I. Galperna i M. Shafira z Pińska[3]. Napędzany był maszyną parową o mocy 180 KM[1]. „Leon” w 1919 roku został zarekwirowany przez władze bolszewickie i wcielony do Flotylli Prypeckiej. Od października 1919 roku służył we Flotylli Dnieprzańskiej. Był uzbrojony w dwa działa kalibru 75 mm i 6 karabinów maszynowych[4]. Brał udział w wojnie z Polską. Został zdobyty 5 marca 1920 roku przez żołnierzy polskiego 22. Pułku Piechoty w zamarzniętym porcie w Mozyrzu, po czym po remoncie wcielono go 1 maja 1920 roku do Flotylli Pińskiej pod oznaczeniem H-3 (H od holowniczy)[4]. W tym czasie uzbrojony był w 4 karabiny maszynowe i używany do transportu na linii frontu[4]. Od 10 lipca uczestniczył w walkach[4]. 20 lub 21 lipca 1920 roku został samozatopiony na Prypeci koło Kaczanowicz podczas odwrotu wojsk polskich, z uwagi na niemożność wycofania[4]. Podniesiony przez Sowietów, ponownie samozatopiony podczas ich odwrotu w sierpniu 1920 roku koło Mostów Wolańskich. Powtórnie wydobyty w 1921 roku (prawdopodobnie w kwietniu) przez Pogotowie Techniczne Marynarki Wojennej, z przełamanym kadłubem i dziurą na rufie po wybuchu, oddany został Ministerstwu Robót Publicznych[1].
Zdaniem Jana Bartelskiego, prawdopodobnie w rzeczywistości jako „Admirał Dickman” wszedł jednak do służby statek „Usierdnyj”, gdyż „Leon” w 1929 roku nadal był wymieniany jako niewyremontowany, we władaniu instytucji cywilnej, a „Usierdnyj” dokładnie odpowiada wymiarom podawanym dla „Dickmana” („Leon” miał długość 42,5 m)[1].
Statek „Usierdnyj” zbudowano w 1916 roku[1]. Został zdobyty 6 marca 1920 roku przez polskie wojsko na Prypeci koło Jurewicz i wcielony 4 kwietnia 1920 roku do Flotylli Pińskiej pod oznaczeniem H-2. W lipcu 1920 roku przekształcono go w statek uzbrojony „Pancerny 2”[1][b]. Podczas polskiego odwrotu 21 lipca 1920 roku został spalony na mieliźnie na Prypeci koło Kaczanowicz[1]. Następnie również podniesiony przez Sowietów, odholowany w rejon Mostów Wolańskich i samozatopiony tam w sierpniu 1920 roku, po czym wydobyty przez Pogotowie Techniczne Marynarki Wojennej[1]. Opisany był wówczas jako będący w złym stanie, z wygiętymi burtami od pożaru, spalonym pokładem i nadbudówkami[1]. Został przeznaczony do sprzedaży na przetargu materiału zdobycznego i demobilizowanego 25 września 1922 roku[1]. Zdaniem Bartelskiego, prawdopodobnie został następnie przejęty lub zakupiony przez Marynarkę Wojenną zamiast „Leona”[1]. Przy tym, w oficjalnych dokumentach polskich podawano, że „Admirał Dickman” był zbudowany w 1916 roku, co odpowiada „Usierdnemu”[1].
Służba po 1922 roku jako Admirał Dickman
Na skutek rozkazu z 1922 roku, ORP „Admirał Dickman” wszedł do polskiej służby we Flotylli Pińskiej, klasyfikowany początkowo jako statek pancerny (mimo braku opancerzenia)[5]. Później określany był jako statek uzbrojony. W 1926 roku okręt został poddany modernizacji w Warsztatach Portowych Marynarki Wojennej w Pińsku, polegającej na kompletnej przebudowie z wymianą elementów konstrukcji na nowe[6]. Wymieniono także kocioł i parową maszynę sterową[6]. Zmieniono uzbrojenie z dwóch dział morskich kalibru 47 mm i trzech ciężkich karabinów maszynowych na dwie armaty wz. 1897 kalibru 75 mm w dużych maskach ochronnych i cztery ciężkie karabiny maszynowe[2]. W skład uzbrojenia wchodziły też miny rzeczne typu Rybka[7]. Okręt zaadaptowano do celów sztabowych[6]. Z porównania zdjęć jednak wynika, że po uzbrojeniu w armaty 75 mm okręt miał zredukowane nadbudówki[8]. Od sierpnia 1927 roku służył jako okręt dowódcy dywizjonu oraz Oddziału Łączności[7]. Ponadto, do 31 sierpnia 1928 roku służył jako okręt dowódcy Flotylli i podczas ćwiczeń był na nim zaokrętowany jej dowódca Witold Zajączkowski[9]. Mieściła się też na nim przychodnia lekarska, do czasu zaadaptowania statku „Generał Sosnkowski” na szpitalny w latach 30.[7] Oddziałowi Łączności podlegała grupa kutrów meldunkowych[7]. Według M. Borowiaka, w 1935 roku statek przezbrojono w dwa przeciwlotnicze nkm 13,2 mm i dwa ckm 7,92 mm[2].
W 1937 roku okręt został wycofany ze służby i rozbrojony, a następnie wykorzystywany jako okręt-cel do ćwiczeń artylerii[7] (według innych publikacji, został wycofany jesienią 1938 roku)[10]. Jesienią 1938 roku, na skutek napięcia w stosunkach z ZSRR związanego z zajęciem Zaolzia, na wypadek wojny dawny „Admirał Dickman” był wytypowany do zatopienia na Prypeci w rejonie granicy w celu zablokowania toru wodnego[7]. Po wybuchu wojny na okręcie umieszczono manekiny załogi i atrapy uzbrojenia przeciwlotniczego w celu ściągania ataków lotniczych[11]. W dniach 14 i 16 września był obiektem nieskutecznych bombardowań przez niemieckie lotnictwo[c]. 18 września, po inwazji ZSRR, został odholowany w kierunku granicy i osadzony na mieliźnie przy Przewozie Łachewskim[11]. Po zakończeniu działań Sowieci wydobyli jednostkę i przeholowali do Pińska, gdzie rozpoczęto prace remontowe, nie ukończone do ataku niemieckiego w 1941 roku. Dalsze losy okrętu są nieznane[11].
Projektowany okręt Admirał Dickman (II)
W pięcioletnim programie modernizacyjnym Flotylli Rzecznej z września 1936 roku zaplanowano budowę trzech nowych okrętów dowodzenia dywizjonami flotylli, o napędzie silnikami Diesla[12]. Pierwszy miał być zbudowany w roku budżetowym 1939/40, a pozostałe w latach kolejnych[12]. Ich plany zaczęło opracowywać Biuro Konstrukcyjne Warsztatów Portowych Marynarki Wojennej w Pińsku w 1938 roku[12]. W kwietniu 1939 roku Warsztatom zlecono budowę dwóch takich okrętów, za sumę 500 000 zł, i przed wojną, w bliżej nieznanym czasie, położono ich stępki, lecz nie zostały zbudowane przed wybuchem wojny[12]. Według rysunku sporządzonego po wojnie przez kierownika Biura Konstrukcyjnego inż. Piotra Podkowicza, pierwszy miał otrzymać nazwę „Admirał Dickman”[12].
Projekt zakładał wymiary jednostki: długość na linii wodnej 24,4 m, szerokość na owrężu 4 m (zwiększoną następnie do 4,25 m), zanurzenie 52 cm[12]. Wyporność projektowa miała wynosić 34,9 t, następnie zwiększone do 37,5 t[12]. Przewidywano osiąganie prędkości 18 km/h[12]. Publikacje nie wskazują wprost rodzaju pędnika; według próby rekonstrukcji, były nim śruby (nie były to już statki bocznokołowe)[12]. Według rysunku inż. Podkowicza, przewidywał on uzbrojenie w postaci armaty przeciwlotniczej 40 mm Bofors w półwieży, dwóch ciężkich karabinów maszynowych 7,92 mm i podwójnego przeciwlotniczego nkm 13,2 mm; nie jest jednak jasne, czy okręt mógłby przenosić całe proponowane uzbrojenie[10].
Uwagi
- ↑ W starszych publikacjach nazwa była błędnie zapisywana: „Admirał Dickmann”, np. Pertek 1976 ↓, s. 190. Warto zaznaczyć, że nazwa zapisywana była na jednostce w formie skróconej: „Adm.Dickman” (zdjęcia w Borowiak 2014 ↓, s. 16, 18, 23).
- ↑ Borowiak 2014 ↓, s. 28 podaje, że nazwę „Pancerny 2” (P 2) przewidziano dla okrętu „Gromkij” (ex „Burżyn”, późniejszy ORP „Hetman Chodkiewicz”), lecz ponieważ nie wszedł on w 1920 roku do polskiej służby, nadano ją „innej jednostce”.
- ↑ Według Borowiak 2014 ↓, s. 23. Autor ten nie podaje, gdzie miały miejsce ataki, natomiast pisze o przeholowaniu go na Przewóz Łachewski dopiero 18 września. Według starszej wersji, okręt został osadzony na mieliźnie przy Przewozie Łachewskim już na początku wojny, i tam podlegał atakom lotniczym (Pertek 1976 ↓, s. 190).
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Bartelski 2013 ↓, s. 36.
- ↑ a b c Borowiak 2014 ↓, s. 26.
- ↑ Borowiak 2014 ↓, s. 16.
- ↑ a b c d e Borowiak 2014 ↓, s. 17.
- ↑ Borowiak 2014 ↓, s. 17, 26.
- ↑ a b c Borowiak 2014 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d e f Borowiak 2014 ↓, s. 21-22.
- ↑ Borowiak 2014 ↓, s. 16, 20.
- ↑ Borowiak 2014 ↓, s. 20-21.
- ↑ a b Bartelski i Bartelski 2013 ↓, s. 35-36.
- ↑ a b c Borowiak 2014 ↓, s. 23.
- ↑ a b c d e f g h i Bartelski i Bartelski 2013 ↓, s. 34-35.
Bibliografia
- Mariusz Borowiak: Statki uzbrojone Flotylli Pińskiej. Edipresse Polska S.A., 2014, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 48. ISBN 978-83-7945-007-7.
- Andrzej S. Bartelski, Jan A. Bartelski. Dywizjonowy statek dowodzenia Admirał Dickman. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 9/2013. XVIII (137), s. 34-36, wrzesień 2013. Warszawa: Magnum X.
- Jan A. Bartelski. Dodatek do artykułu Dywizjonowy statek dowodzenia Admirał Dickman. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 9/2013. XVIII (137), s. 36, wrzesień 2013. Warszawa: Magnum X.
- Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Wyd. 8. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1976.