Adam Stanisław Sapieha
| |
 Lis | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci |
Władysław Leon |
| Odznaczenia | |
| |
Adam Stanisław Sapieha książę herbu Lis (ur. 4 grudnia 1828 w Warszawie, zm. 21 lipca 1903 w Bad Reichenhall) – polski działacz społeczny i polityk, w latach 1861, 1868–1872 i 1883–1895 poseł na Sejm Krajowy, w latach 1875–1899 prezes Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego; kawaler Orderu Złotego Runa.
Życiorys
Był synem arystokratów Leona i Jadwigi z Zamoyskich (córki Stanisława Kostki). Wczesne dzieciństwo spędził z matką w Paryżu. Od 1832 mieszkał w Galicji. W 1847 ukończył gimnazjum we Lwowie. Rozpoczął studia w Londynie, ale przerwał je wraz z wybuchem Wiosny Ludów, podczas której wrócił do ojca. Po wygaśnięciu rewolucji osiadł w Krasiczynie. W 1852 ożenił się z Jadwigą z Sanguszków, z którą miał dziewięcioro dzieci. Jednocześnie przez wiele lat miał romans z siostrą żony, Heleną Sanguszkówną.
Był członkiem pierwszej rady nadzorczej Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie od 1860 do 1864[1].
Zaangażował się w uwieńczone sukcesem starania o autonomię Galicji. W 1861 został wybrany do Sejmu Krajowego z kurii wielkiej własności. W 1863 stał na czele Komitetu Obywatelskiego Galicji Wschodniej i odegrał poważną rolę w zmontowaniu wyprawy Antoniego Jeziorańskiego w Lubelskie. Podczas powstania styczniowego zaangażował się w propagowanie sprawy polskiej na Zachodzie. W tym czasie został naczelnikiem obwodów przemyskiego i sanockiego wobec braku odpowiednich kandydatów[2]. Aresztowany przez Austriaków, zbiegł wkrótce z więzienia we Lwowie za granicę, gdzie w 1864 r. pełnił funkcję Komisarza Rządu Narodowego na Francję i Anglię.
W 1865 uzyskał amnestię od cesarza Franciszka Józefa i mógł wrócić do rodzinnego majątku. W 1868 ponownie wszedł do Sejmu Krajowego podczas wyborów uzupełniających. Prezentował program niepodległościowy w opozycji do ugodowego programu federacyjnego. W 1870 po raz kolejny odnowił swój mandat poselski. W 1872 wycofał się na pięć lat z czynnej polityki, na rzecz pracy organicznej. W latach 1877–1878 wystąpił jeszcze raz w sprawach konspiracji niepodległościowej związanej z wojną rosyjsko-turecką, w ramach Konfederacji Narodu Polskiego i tzw. Rządu Narodowego.
Po śmierci ojca w 1879 odziedziczył jego miejsce w Izbie Panów w Wiedniu. W 1883 wrócił także do Sejmu Krajowego. Wśród ziemian miał opinię „radykała”, a dla demokratów pozostawał „magnatem”.
W 1890 był właścicielem części dóbr tabularnych Borszczów[3].
Był członkiem i działaczem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członkiem jego Komitetu (6 lutego 1860 – 24 czerwca 1874) jego wiceprezesem (20 czerwca 1874 – 18 czerwca 1875) oraz prezesem (18 czerwca 1875 – 30 czerwca 1900)[4][5]. Był naczelnikiem rady zawiadowczej Krajowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim[6]. W 1880 stanął na czele spółki obywatelskiej, która wykupiła z rąk żydowskich Truskawiec „z zamiarem podniesienia upadającego zdrojowiska i zapewnienia mu pomyślnego rozwoju”[7]. Do końca życia był prezesem lwowskiego Towarzystwa uczestników powstania 1863[8].
Był on na ziemiach polskich głównym animatorem wielkiej pielgrzymki Słowian do Rzymu w tysiąclecie misji świętych Cyryla i Metodego (osobiście w Galicji poprzez zięcia hrabiego Stanisława Żółtowskiego w Wielkopolsce), co miało w jego opinii zarówno wymiar religijny, jak i polityczny: Polacy jako jeden z najliczniejszych słowiańskich narodów katolickich zdominują wydarzenie, zyskają renomę w Rzymie i będą mogli to zdyskontować w przyszłości[9].
Otrzymał honorowe obywatelstwa miast: Lwowa (4 października 1894), Przemyśla (11 października 1894), Gorlice (25 października 1894)[10], Sanoka (29 listopada 1894, „za zasługi, trudy, zabiegi i pracę dla kraju i ojczyzny”)[11][12], Brodów, Gródka (1894)[13], Jarosławia (29 listopada 1894, „w uznaniu zasług położonych dla kraju, a szczególnie przez urządzenie wystawy krajowej”)[14][15], Dobromila (ok. 1895)[16], Jasła[17], Buczacza, Kołomyi, Rzeszowa, Tarnopola, Trembowli, Czortkowa, Brzeżan (oba w 1894[18]) i in.[19]
Zmarł 21 lipca 1903 w Bad Reichenhall w Bawarii.
Twarz księcia Adama Stanisława nosi książę Witold na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem
22 kwietnia 1852 poślubił księżniczkę Jadwigę Klementynę Sanguszko-Kowelską (1830–1918). Ich dziećmi byli:
- Władysław Leon (1853–1920), prapradziadek Matyldy, królowej Belgów, ożenił się z hr. Elżbietą Konstancją Potulicką
- Maria Jadwiga (1855–1929), żona hr. Stanisława Żółtowskiego
- Leon Paweł (1856–1893), ożenił się z ks. Teresą Elżbietą z Sanguszków-Kowelską
- Helena Maria (1857–1947), żona hr. Edwarda Adama Stadnickiego
- Paweł Jan (1860–1934), ożenił się z Matyldą Paulą Eleonorą z Windisch-Graetzów
- Jan Piotr (1865–1954), ożenił się z Alicją Probyn
- Adam Stefan (1867–1951), kardynał krakowski
Utrzymywał wieloletni romans ze swoją szwagierką, Heleną Sanguszkówną, w wyniku którego urodziło się dwoje dzieci: córkę oddano na wychowanie nieznanej rodzinie we Francji, syna (Jana Piotra ur. 1865)[20] uznała za swojego i wychowywała jego żona Jadwiga.
Galeria
Adam Stanisław Sapieha na litografii autorstwa Eduarda Kaisera z 1861 roku
Portret Adama Stanisława Sapiehy (studium do postaci Witolda w Bitwie pod Grunwaldem) autorstwa Jana Matejki z 1876 roku
Adam Stanisław Sapieha jako książę Witold (fragment obrazu Bitwa pod Grunwaldem), Jan Matejko.
Grobowiec Adama Sapiehy w Krasiczynie.
Adam Sapieha z żoną Jadwigą.
Adam Stanisław Sapieha, ok. 1865 r.
Przypisy
- ↑ 50-lecie Krakowskiego „Tow. Wzaj. Ubezpieczeń”. Pierwszy Zarząd. „Kurier Kolejowy i Asekuracyjny”, s. 3, nr 11 (568) z 1 czerwca 1911.
- ↑ Jan Stella-Sawicki: Galicya w powstaniu styczniowem. Lwów: 1913, s. 16.
- ↑ Dodatek do Skorowidza dóbr tabularnych wydanego przez Tadeusza Pilata. Lwów, 1890, s. [36].
- ↑ Tadeusz Łopuszański, Pamiętnik c. k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego 1845-1894, Lwów 1894, s. 84.
- ↑ Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1860, s. 269; 1861, s. 401; 1862, s. 413; 1863, s. 423; 1864, s. 432; 1865, s. 446; 1866, s. 461; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1867, s. 804; 1868, s. 806; 1869, s. 530; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 567; 1871, s. 502; 1872, s. 500; 1873, s. 516; 1874, s. 561; 1875, s. 564; 1876, s. 574; 1877, s. 549; 1878, s. 537; 1879, s. 533; 1880, s. 541; 1881, s. 557; 1882, s. 559; 1883, s. 559; 1884, s. 543; 1885, s. 543; 1886, s. 543; 1887, s. 544; 1888, s. 545; 1889, s. 636; 1890, s. 636; 1891, s. 636; 1892, s. 637; 1893, s. 637; 1894, s. 637; 1895, s. 637; 1896, s. 638; 1897, s. 638; 1898, s. 735; 1899, s. 735; 1900, s. 735.
- ↑ Krajowy Związek Ochotniczych Straży Pożarnych w Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem 1875–1900. Lwów: 1900, s. 135.
- ↑ Hasło „Truskawiec” w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa 1892, s. 521.
- ↑ 41 rocznica powstania. „Słowo Polskie”. Nr 37, s. 2, 23 stycznia 1904.
- ↑ S. Kieniewicz, Adam Sapieha 1828-1903, Warszawa 1993, s. 373
- ↑ Hołd Gorlic ks. Sapieże. „Kurjer Lwowski”. Nr 116, s. 1, 4 marca 1916.
- ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 333, s. 4, 1 grudnia 1894.
- ↑ Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 55–56. ISBN 83-909787-8-4.
- ↑ Kronika. „Gazeta Narodowa”. Nr 276, s. 2, 2 listopada 1894.
- ↑ Kronika. „Kuryer Rzeszowski”, s. 2, nr 10 z 9 grudnia 1894.
- ↑ Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 276 z 4 grudnia 1894.
- ↑ Kronika. Uznanie obywatelskie. „Kurjer Lwowski”. Nr 150, s. 4, 31 maja 1895.
- ↑ Honorowi Obywatele Miasta. jaslo.pl, 2014-07-04. [dostęp 2016-07-10].
- ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 302, s. 2, 31 października 1894.
- ↑ Jerzy Hr. Dunin Borkowski: Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich. Lwów, s. 882.
- ↑ J. Marszalska, A. Sypek, Sanguszkowie, [w:] Tarnów. Wielki przewodnik, t. 17: Gumniska, Tarnów 2008, s. 192, 193.
Bibliografia
- Leon Gustaw Dziubiński: Poczet prezydentów, wiceprezydentów i obywateli honorowych miasta Lwowa. Lwów: 1896, s. 22–23.
- Stefan Kieniewicz, Adam Sapieha 1828-1903, Warszawa 1993
