Adam Grzymała-Siedlecki

Adam Grzymała-Siedlecki
Quis, Mus, Franciszek Wierzbiński, Jan z Marnowa
	; Adam Grzymała-Siedlecki.
Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1876 ; Wierzbno, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	29 stycznia 1967 ; Bydgoszcz, Polska Rzeczpospolita Ludowa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Nowofarny w Bydgoszczy
Zawód, zajęcie	pisarz, prozaik
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Adam Franciszek Józef Grzymała-Siedlecki (ur. 29 stycznia 1876 w Wierzbnie, zm. 29 stycznia 1967 w Bydgoszczy) – polski krytyk literacki i teatralny, dramatopisarz, tłumacz, prozaik, reżyser.

Życiorys

Urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był synem Leona, powstańca 1863 r., pisarza gminnego i Julii z Pieprzak-Czaykowskich. Szkołę średnią ukończył w Warszawie. Studia w Szkole Inżynierskiej Wawelberga i Rotwanda (1894–1896) przerwało więzienie w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej za udział w nielegalnych kółkach samokształceniowych. Po zwolnieniu przeniósł się do Krakowa i studiował matematykę i polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Od 1897 r. współpracował z licznymi czasopismami (warszawskimi, krakowskimi, lwowskimi), publikując ponad półtora tysiąca artykułów i recenzji. W tym czasie zaczął do swojego nazwiska dodawać herbowy przydomek Grzymała.

Był założycielem i dyrektorem Teatru Ludowego w Krakowie (1905–1906), kierownikiem literackim Teatru im. Słowackiego pod dyrekcją Ludwika Solskiego (1906–1911). W 1909 r. napisał swoją pierwszą książkę: „Wyspiański. Cechy i elementy jego twórczości”. W 1910 r. był jednym z organizatorów Związku Artystów i Artystek Teatrów Polskich w Galicji. W latach 1911–1912 podróżował m.in. do Szwajcarii, Francji i Anglii. W latach 1913–1915 był kierownikiem literackim Teatru Rozmaitości w Warszawie, a w 1916–1918 dyrektorem Teatru im. J. Słowackiego i Teatru Ludowego w Krakowie.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przeniósł się do Warszawy i uczestniczył w życiu politycznym jako zwolennik Narodowej Demokracji. Jako współredaktor „Tygodnika Ilustrowanego” (1918–1921) udał się w czerwcu 1919 r. do Paryża i przesyłał korespondencje informujące o przebiegu kongresu pokojowego. Za sprawą Ignacego J. Paderewskiego powierzono ma funkcję łącznika między polską delegacją rządową a organami prasy krajowej. 28 czerwca 1919 r. był jednym z reprezentantów prasy polskiej przy podpisaniu traktatu pokojowego w Wersalu.

W czasie wojny polsko-sowieckiej był korespondentem wojennym. Swoje obserwacje frontowe zawarł w książce „Cud Wisły”. Następnie pracował nadal jako współredaktor „Tygodnika Ilustrowanego”, współpracując również z „Rzeczpospolitą” i „Kurierem Warszawskim”.

W październiku 1923 r. przeprowadził się do Bydgoszczy, gdzie mieszkał do lipca 1934 r. Pytany o motywy wyboru nowego miejsca zamieszkania, twierdził, że „pociągała go ziemia na której siedzieli i pracowali jego przodkowie, że brał pod uwagę znaczenie polityczne i strategiczne regionu [...], wreszcie, że dostrzegł tu dogodne warunki dla spokoju, niezbędnego w pracy literackiej”^[1]. W mieście tym zajmował się przede wszystkim pracą literacką. Pisał przeważnie komedie i farsy, grywane w teatrach. Do najpopularniejszych należały: „Sublokatorka” (1922), „Popas Króla Jegomości” (1922), „Spadkobierca” (1924), „Samosęki” (1924), „Mamon do wzięcia” (1929), „Miechowiec & syn” (1934). Pisywał również artykuły i felietony, zamieszczane na łamach prasy warszawskiej, poznańskiej („Kurier Poznański”) i bydgoskiej („Dziennik Bydgoski”, „Hallerczyk”, „Gazeta Bydgoska”). W publicystyce nie zamykał się w kręgu spraw czysto artystycznych i literackich. Osiadłszy w Bydgoszczy zwracał uwagę całego kraju na znaczenie Wielkopolski i Pomorza dla II Rzeczypospolitej oraz niebezpieczeństwo grożące ze strony Niemiec.

Aktywnie uczestniczył w życiu umysłowym i kulturalnym Bydgoszczy. Był autorem szeregu prelekcji i odczytów oraz animatorem imprez artystycznych. W latach 1925–1927 brał udział w pracach Komitetu Budowy pomnika Henryka Sienkiewicza w Bydgoszczy. Pracował nad szkicem odtwarzającym dzieje Bydgoszczy od czasów najdawniejszych oraz opowiadał się za włączeniem miasta do województwa pomorskiego i przeniesieniem z Torunia do Bydgoszczy władz wojewódzkich. Dał temu wyraz w broszurce polemicznej „Pomorze czy Toruń?” wydanej w 1937 r. w odpowiedzi na publikację toruńską.

Ściśle współpracował z Biblioteką Miejską w Bydgoszczy, której przekazał w darze ok. 5 tys. jednostek bibliotecznych^[2]. Na początku lat 30. przekazał bibliotece kilkanaście książek z poronińskiego księgozbioru Włodzimierza Lenina, co stało się prawdziwą rewelacją.

W 1934 r. przeprowadził się do Warszawy. Opublikował wówczas książkę o Ludwiku Solskim z okazji jego jubileuszu (1935), a w 1938 r. opracował o nim scenariusz filmowy pt. „Geniusz sceny”.

Okres okupacji niemieckiej

Kampanię wrześniową przeżył w Warszawie. W latach 1940–1941 pracował jako referent w Radzie Głównej Opiekuńczej. Od początku okupacji był obserwowany przez gestapo. W lutym 1940 r. przesłuchiwano go w związku z antyniemieckimi artykułami publikowanymi w latach międzywojennych w „Kurierze Warszawskim” i „Kurierze Poznańskim”. W nocy z 10/11 listopada 1942 r. został aresztowany i uwięziony na Pawiaku. Zwolniony w lutym 1943 r., schronił się w Bielanach koło Grójca, gdzie długo odchorowywał pobyt w więzieniu. W 1944 r. napisał „Sto jedenaście dni letargu. Wspomnienia z Pawiaka z lat 1942–1943” – relację z przeżyć i obserwacji okresu spędzonego na Pawiaku.

Okres powojenny

W kwietniu 1945 r. ponownie zamieszkał w Bydgoszczy. Znalazł zatrudnienie w Wydziale Kultury i Sztuki Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego, gdzie do 1949 r. był radcą wojewódzkim, kierownikiem Oddziału Literatury i Teatru. Równocześnie w latach 1945–1947 był wykładowcą w Bydgoskiej Szkole Dramatycznej, do której powstania walnie się przyczynił. W latach 1949–1952 wykładał historię teatru w szkole dla instruktorów teatrów ochotniczych. Od 1946 do 1960 r. był także kierownikiem literackim bydgoskiego Teatru Polskiego. W latach 1948–1958 reżyserował w Bydgoszczy przedstawienia: „Przyjaciele”, „Powrót posła”, „Magazyn mód”, „Intryga i miłość”, „Wesele”. W 1961 r. otrzymał dożywotni tytuł honorowego dyrektora Teatru Polskiego w Bydgoszczy przy okazji jubileuszu 65-lecia pracy pisarskiej i 50-lecia działalności teatralnej.

Podobnie jak w okresie międzywojennym był inicjatorem wielu poczynań kulturalnych, unikając jednak oficjalnych wystąpień i usuwając własną osobę w cień. Uprawiał publicystykę i krytykę literacką. Pisywał początkowo przede wszystkim do „Ilustrowanego Kuriera Polskiego” i „Tygodnika Warszawskiego” (1945–1946), a potem m.in. do „Arkony”, „Łodzi Teatralnej”, „Odnowy”, „Ziemi Pomorskiej”, „Żołnierza Polskiego”, „Życia Literackiego”, „Twórczości”, „Tygodnika Powszechnego”, „Teatru”, „Pamiętnika Teatralnego”, „Pomorza”. Z pasją oddawał się pracy literackiej. W Bydgoszczy powstały takie jego utwory, jak: „Wesele pani du Barry”, „Matka i kurtyzana”, „Rekin i syrena” oraz ważne dla historii teatru i literatury książki wspomnieniowe: „Świat aktorski moich czasów” (1957), „Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim” (1961), „Na orbicie Melpomeny” (1966) oraz opublikowana pośmiertnie książka „Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy” (1971).

Nie uchylał się od działalności politycznej. W 1945 r. wstąpił do Stronnictwa Pracy oraz uczestniczył w pracach Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju.

Zmarł 29 stycznia 1967 r. w Bydgoszczy. Został pochowany na cmentarzu Nowofarnym.

Rodzina

Adam Grzymała-Siedlecki był żonaty z Marią Szumowską. Miał syna Jacka, prawnika.

Twórczość

Studia literackie i artykuły krytyczne w „Młodości”, „Życiu”, „Krytyce”, „Sfinksie”, „Museionie”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Słowie Polskim”, „Czasie”, „Dzienniku Poznańskim”, „Rzeczypospolitej”, „Kurierze Warszawskim” i i. Oddzielnie: „Wyspiański. Cechy i elementy jego twórczości” (1909, II. wyd. 1918), studium o „Trzy po trzy” Fredry (wstęp do wyd., 1917), o Reymoncie (wstęp do I. t. „Pism”, 1921), o estetyce Krasińskiego (wstęp do „Myśli o sztuce”, 1912), o Szymańskim (wstęp do „Szkiców”, 1921), rozdziały z przygotowywanej monografii o Fredrze w czasopismach; utwory powieściowe: „Galeria moich bliźnich” (nowele, 1911, II. wyd. 1922), „Samosęki” (powieść, 1924), „Cud Wisły” (Wspomnienia korespondencji wojennych, 1920). Ponadto komedie i farsy: „Sublokatorka” (1922), „Popas króla Jegomości” (1922), „Spadkobierca” (1925), „Podatek majątkowy”, „Maman do wzięcia” (1929), „Pani ministrowa” (1930), „Ich synowa” (1931) i in. Ponadto „Sto jedenaście dni letargu. (Wspomnienia z Pawiaka z lat 1942/1943)” (Wydawnictwo Literackie Kraków 1966).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (4 kwietnia 1956)^[3]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)^[4]
Złoty Krzyż Zasługi (15 czerwca 1946)^[5]
Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)^[6]
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1966)
Odznaka honorowa „Bydgoszcz – Zasłużonemu Obywatelowi” (1960)
Odznaka honorowa „Za szczególne Zasługi dla rozwoju województwa bydgoskiego”

Nagrody literackie

Nagroda im. Leona Reynela za całokształt twórczości (1934)
Nagroda miasta Bydgoszczy za całokształt twórczej pracy literackiej ze szczególnym uwzględnieniem osiągnięć dramatycznych związanych z teatrem bydgoskim (1956)
Nagroda województwa bydgoskiego za całokształt działalności w dziedzinie teatru i literatury ze szczególnym uwzględnieniem książki (1957)
Nagroda artystyczna im. Władysława Pietrzaka (1964)

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano jedną z ulic na osiedlu Wyżyny w Bydgoszczy.

W 1968 r. zgodnie z życzeniem pisarza, Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy zorganizowała w jego mieszkaniu przy ul. Libelta 5 Izbę Pamięci, w której eksponowane są pamiątki po pisarzu oraz materiały dotyczące historii teatru w Bydgoszczy: afisze, programy i fotografie ze sztuk teatralnych. W mieszkaniu mieści się również czytelnia teatrologiczna posiadająca bogaty księgozbiór poświęcony historii teatru polskiego i powszechnego^[2].