Ten artykuł dotyczy 16. prezydenta USA. Zobacz też: inne znaczenia.

Abraham Lincoln

Prezydent Abraham Lincoln (5 lutego 1865)
Data i miejsce urodzenia	12 lutego 1809 pod Hodgenville
Data i miejsce śmierci	15 kwietnia 1865 Waszyngton
16. prezydent Stanów Zjednoczonych
Okres	od 4 marca 1861 do 15 kwietnia 1865
Przynależność polityczna	Partia Republikańska
Pierwsza dama	Mary Todd
Wiceprezydent	Hannibal Hamlin, Andrew Johnson
Poprzednik	James Buchanan
Następca	Andrew Johnson
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Abraham Lincoln (ur. 12 lutego 1809 pod Hodgenville, zm. 15 kwietnia 1865 w Waszyngtonie) – amerykański polityk, mąż stanu, szesnasty prezydent Stanów Zjednoczonych, uczestnik wojny Czarnego Jastrzębia. Zasiadał przez dwa lata jako przedstawiciel Partii Wigów w Izbie Reprezentantów. W 1860 roku z sukcesem ubiegał się o nominację Partii Republikańskiej na urząd Prezydenta Stanów Zjednoczonych. W głosowaniu powszechnym zwyciężył i piastowanie urzędu rozpoczął 4 marca 1861 roku. Trzy lata później ponownie został kandydatem partii na urząd prezydenta i został wybrany na drugą kadencję. Jego życie i prezydentura zakończyły się 15 kwietnia 1865 roku śmiercią w wyniku zamachu dokonanego przez Johna Wilkesa Bootha.

Abraham Lincoln urodził się 12 lutego 1809 roku na farmie Sinking Spring, ok. 3 km na południe od miasta Hodgenville^[1] w hrabstwie Hardin^[2] (obecnie Hrabstwo LaRue), jako syn Thomasa Lincolna i jego pierwszej żony Nancy Hanks. Jego ojciec był cieślą i podobnie jak matka Lincolna pochodził z Wirginii. W 1811 roku rodzina Lincolnów przeniosła się do Knob Creek, natomiast po pięciu latach pobytu tam przeprowadziła się do Pigeon Creek. Dwa lata później zmarła matka Lincolna, a wkrótce potem jego ojciec powtórnie się ożenił z Sarah Bush Johnstone. Macocha przyszłego prezydenta nakłaniała go do pobierania nauki. Ponieważ rodzina mieszkała na terenach pogranicza, uczęszczanie do szkoły było bardzo utrudnione i z tego powodu Lincoln nigdy żadnej szkoły nie ukończył – był jednak samoukiem^[3].

W latach 20. XIX wieku Lincoln rozpoczął pracę zarobkową – pracował m.in. na roli oraz na promie^[4]. Wiosną 1830 roku rodzina przeprowadziła się do Macon i tam przyszły prezydent został zatrudniony jako buchalter w New Salem^[4]. W tym czasie czytał dużo książek i uczył się angielskiego pod okiem Mentora Grahama^[4]. W 1832 roku wziął udział w wojnie Czarnego Jastrzębia, a także ubiegał się o miejsce w legislaturze stanowej^[4]. Po porażce wyborczej usiłował prowadzić własny interes, a rok później został mianowany kierownikiem jednoosobowej poczty, a następnie zastępcą mierniczego hrabstwa^[5].

W 1834 roku Lincoln postanowił ponownie ubiegać się o miejsce w legislaturze stanu Illinois^[5]. Tym razem zwyciężył i wygrywał kolejne wybory w latach: 1836, 1838 i 1840^[5]. W 1846 roku wygrał wybory do Izby Reprezentantów, w której zasiadał przez jedną kadencję, jako jedyny przedstawiciel Partii Wigów ze swojego stanu^[6]. Dwa lata później poparł kandydata swojej partii, Zachary’ego Taylora, licząc na posadę rządową^[7]. Ponieważ żadnej nie otrzymał, wycofał się z życia politycznego na 5 lat i zajął się praktyką prawniczą^[7]. W 1855 roku bezskutecznie starał się dostać do Senatu, a rok później wstąpił do nowo utworzonej Partii Republikańskiej^[7]. Ubiegał się o nominację na wiceprezydenta w wyborach w 1856 roku, jednak przegrał z Williamem Lewisem Daytonem^[7]. Między 21 sierpnia a 15 października 1858 roku prowadził ożywione debaty na temat niewolnictwa z senatorem Stephenem Douglasem, które przysporzyły mu popularności^[8][9]. Pomimo tego nie udało mu się wygrać wyborów do Senatu, w których przegrał właśnie z Douglasem^[8].

Konwencja Partii Republikańskiej zebrała się w Chicago w dniach 16–18 maja 1860 roku^[10]. Głównymi konkurentami w rywalizacji o nominację prezydencką w wyborach byli Abraham Lincoln i William Henry Seward^[10]. W trzecim głosowaniu Lincoln uzyskał wymaganą większość, natomiast kandydatem na wiceprezydenta został Hannibal Hamlin^[11]. Partia Demokratyczna była podzielona na dwa obozy: frakcja z Północy nominowała Stephena Douglasa, natomiast frakcja z Południa – Johna Breckinridge’a^[11]. Czwartym kandydatem był John Bell – przedstawiciel Konstytucyjnej Partii Unii^[11]. W głosowaniu powszechnym zwyciężył Lincoln i uzyskał 180 głosów elektorskich (ok. 60%), wobec 12 głosów dla Douglasa, 72 głosów dla Breckinridge’a i 39 głosów dla Bella^[12].

Jeszcze w czasie prezydentury Buchanana, 4 lutego 1861, 7 stanów południowych utworzyło w Montgomery Skonfederowane Stany Ameryki^[12]. Ich prezydentem został Jefferson Davis, a wiceprezydentem – Alexander Stephens^[13]. Mimo że Lincoln oficjalnie nie wypowiadał się na temat niewolnictwa, instruował potajemnie republikanów, aby w Kongresie nie szli na żadne ustępstwa^[12]. W przemówieniu inauguracyjnym zapowiedział, że będzie dążył do zachowania jedności kraju, jednocześnie apelując do Konfederacji, aby powróciła do Unii^[14]. Powołał rząd złożony zarówno z dawnych wigów (m.in. sekretarz stanu William H. Seward), jak i demokratów (np. sekretarz wojny Edwin M. Stanton)^[14].

Na początku urzędowania William Seward zaproponował Lincolnowi, by zjednoczyć kraj za pomocą wojny z mocarstwem europejskim: Anglią, Francją, Hiszpanią lub Rosją^[13]. Prezydent odrzucił ten postulat^[13]. 12 kwietnia 1861 roku wojska konfederackie zaatakowały Fort Sumter w Karolinie Południowej i dwa dni później go zajęły, co jest uznawane za początek wojny secesyjnej^[15]. Zadaniem dyplomacji amerykańskiej było wówczas zapobieżenie interwencji z zewnątrz^[15]. 15 kwietnia 1861 roku Lincoln wydał nakaz wojskom federalnym odzyskania fortów, które zajęli konfederaci, a cztery dni później wprowadził blokadę morską wobec statków Południa (blokadą objęto także wybrzeża stanów Wirginia i Karolina Północna)^[16]. Anglia i Francja ostro sprzeciwiły się tej decyzji, broniąc swoich interesów handlowych^[16]. Miesiąc później Londyn i większość pozostałych europejskich stolic ogłosiły neutralność wobec obu walczących stron^[15]. Pod koniec 1862 roku Sąd Najwyższy ogłosił, że wprowadzenie blokady było prawne i było skutkiem stanu wojny domowej w Stanach Zjednoczonych^[17]. Południe nie dysponowało zbyt silną flotą, zatem usiłowało korzystać z usług okrętów kaperskich, korzystając z faktu, że Stany Zjednoczone nie sygnowały Deklaracji paryskiej w 1856 roku^[17]. Wobec tego władze Północy natychmiast rozpoczęły starania, by sygnować Deklarację^[18]. Ostatecznie USA ogłosiły, że będą stosować się do Deklaracji, choć, jak się później okazało, nie miało to większego znaczenia dla przebiegu wojny^[19].

Pod koniec 1861 roku dwaj dyplomaci Południa James Murray Mason i John Slidell wypłynęli brytyjskim statkiem do Southampton^[19]. Ich statek został jednak zatrzymany przez okręt amerykański, a kapitan Charles Wilkes aresztował polityków konfederackich (Incydent Trent)^[20]. Wielka Brytania zażądała zwolnienia dyplomatów, jednocześnie przygotowując ośmiotysięczną armię na wysłanie do Kanady^[20]. 28 grudnia 1861 roku Seward zdecydował się ich zwolnić, twierdząc, że zostali oni bezprawnie zatrzymani na neutralnym terenie, bez sprowadzenia statku z powrotem do portu^[20]. 1 stycznia 1862 roku Masona i Slidella przewieziono na Bermudy, skąd dotarli do Wielkiej Brytanii pod koniec miesiąca^[21].

W listopadzie 1861 roku Lincoln przyjął rezygnację generała Winfielda Scotta i zastąpił go George’em McClellanem^[21]. W następnym roku prezydent był ostro atakowany przez przeciwników wojny i Południowców, a także przez abolicjonistów^[22]. Podkreślał wówczas, że jego głównym celem wcale nie jest walka z niewolnictwem, ale walka o utrzymanie jedności kraju^[22][a].

W połowie 1863 roku w Wielkiej Brytanii znowu wzrosły nastroje prokonfederackie, dzięki zwycięstwu generała Roberta Lee w Pensylwanii i Maryland^[24]. Po ostrej debacie w Izbie Gmin uznano, że kraj nie będzie uznawał Skonfederowanych Stanów Ameryki^[24]. We Francji panowały podobne nastroje jak w Wielkiej Brytanii, zwłaszcza że w sympatyzującym z Południem Meksyku rządził Maksymilian I – cesarz mianowany przez Francuzów^[24]. Zarówno we Francji, jak w i Anglii budowano okręty dla Konfederatów, jednak po protestach ze strony dyplomacji amerykańskiej statki nie opuściły portów^[25]. Władze Południa wiedziały, że bez poparcia mocarstw europejskich nie mają szans w wojnie z uprzemysłowioną Północą^[25]. Po namowach sekretarza stanu Judaha Benjamina prezydent Jefferson Davis zgodził się wysłać do Europy specjalnego posła Duncana Kennera, który miał zapewnić o zniesieniu niewolnictwa na Południu i stałych dostawach bawełny mocarstwom europejskim^[26]. Posłowie Slidell i Mason, współpracując z Kennerem, zabiegali o audiencje u władców Wielkiej Brytanii i Francji^[26]. Cesarz Napoleon III przychylnie odniósł się do inicjatywy, o ile poprze je również Wielka Brytania^[26]. Premier lord Palmerston był jednak powściągliwy i starał się nie zobowiązywać do niczego^[26].

Po powstrzymaniu działań ofensywnych generała Lee w Karolinie Południowej, Karolinie Północnej i Georgii prezydent Lincoln podniósł kwestię niewolnictwa w kontekście wojny^[26]. Nie chciał tego robić wcześniej, by nie rozdrażnić stanów przygranicznych (Wirginia, Maryland, Kentucky i Missouri), które zachowały niewolnictwo, ale nie dokonały secesji^[27]. 22 lipca 1862 roku prezydent przedstawił, na posiedzeniu gabinetu, wniosek o proklamacji zniesienia niewolnictwa^[28]. Sprzeciwił się temu Seward, który uważał, że może to spowodować bunt na Południu, a przez to zatrzymanie produkcji bawełny, co może z kolei skutkować interwencją zbrojną mocarstw europejskich^[28]. Lincoln postanowił się wstrzymać i ogłosił tę decyzję dopiero 22 września^[28] po zwycięstwie pod Antietam. Dekret prezydenta mówił, że wszyscy czarnoskórzy niewolnicy ze stanów walczących przeciw Unii będą wolni od 1 stycznia 1863 roku^[28]. Seward krytykował takie posunięcie, zarzucając, że Lincoln znosi niewolnictwo na obszarach, gdzie nie sięga jego władza, natomiast na obszarze Unii utrzymuje status quo^[28]. Dzięki takim posunięciom około 180 tys. Afroamerykanów wstąpiło do armii wojsk Północy i walnie przyczyniło się do zwycięstw nad Konfederacją^[28]. Po zakończeniu wojny, 11 kwietnia 1865 roku, Lincoln stwierdził, że Afroamerykanom należy się nie tylko wolność, ale także ograniczone prawa obywatelskie^[28].

Lincoln angażował się osobiście w sprawy wojskowe i strategiczne^[29]. 7 listopada 1862 roku zdymisjonował generała George’a McClellana, którego zastąpił Ambrose Burnside^[29]. Na początku 1863 roku, po klęsce pod Fredericksburgiem, Burnside został zastąpiony Josephem Hookerem^[29]. Pół roku później Hookera zastąpił George Meade^[29]. W dniach 1–3 lipca 1863 roku rozegrała się bitwa pod Gettysburgiem, która jest uznawana za największe starcie wojsk Unii i Konfederacji w czasie całej wojny secesyjnej^[29]. Po porażce generał Lee wycofał się do Richmond, natomiast prezydent nakazał generałowi Meade’owi, by ścigał wojsko Południa^[29]. Meade odmówił, twierdząc, że poniósł zbyt wielkie straty, co zdenerwowało prezydenta^[29]. 19 listopada Lincoln wygłosił przemowę gettysburską, w której oddał hołd poległym i stwierdził, że dokończenie ich dzieła spoczywa na barkach żywych^[29]. W tym samym czasie generał Ulysses Grant wyparł Konfederatów z Tennessee, po III bitwie pod Chattanoogą^[30]. Został za to awansowany na głównego dowódcę wojsk Unii, 12 marca 1864 roku^[30].

Na początku czerwca 1864 roku w Baltimore odbyła się konwencja Partii Republikańskiej, mająca wybrać kandydata na prezydenta w zbliżających się wyborach^[30]. Lincoln uzyskał nominację w pierwszym głosowaniu, a kandydatem na wiceprezydenta został Andrew Johnson^[31]. Część Partii Republikańskiej, pozostająca w opozycji do Lincolna, zebrała się tydzień później w Cleveland i wybrała swoim kandydatem generała Johna Frémonta^[31]. Wkrótce potem wycofali się z tej decyzji i wsparli urzędującego prezydenta^[31]. Partia Demokratyczna wystawiła kandydaturę George’a McClellana^[31]. Głównym tematem kampanii republikanów było zniesienie niewolnictwa w formie trzynastej poprawki do Konstytucji, która została uchwalona przez Senat w kwietniu 1864 roku i przez Izbę Reprezentantów w styczniu 1865 roku^[31]. Lincoln zwyciężył w głosowaniu powszechnym i uzyskał 212 głosów w Kolegium Elektorskim, wobec 21 głosów dla McClellana^[31]. Elektorzy ze stanów konfederackich nie wzięli udziału w głosowaniu^[31].

Wojska generała Williama Shermana odnosiły kolejne sukcesy – 3 kwietnia 1865 roku zajęły Richmond w Wirginii, a 9 kwietnia otrzymały wiadomość, że generał Lee poddał się pod Appomattox^[32].

Obejmując urząd na drugą kadencję, Lincoln planował odbudowę kraju^[33]. Zastosował weto kieszonkowe wobec ustawy Wade’a-Davisa, która zakładała powrót do Unii stanów południowych, pod warunkiem złożenia przysięgi lojalności^[33]. Lincoln odmówił także „bezwzględnego zaangażowania do jakiegokolwiek pojedynczego planu odnowy”, jak wymagał tego projekt, ponieważ to „zniszczyłoby konstytucje i rządy wolnych stanów, przyjętych już i sprawujących władzę w Arkansas i Luizjanie”^[34]. 3 lutego 1865 roku spotkał się w Hampton Roads nieoficjalnie z przedstawicielami Konfederacji, gdzie obiecał amnestię i niepodejmowanie środków karnych wobec buntowników^[33][b]. Proponując pięcioletni okres wprowadzania 13. poprawki, nalegał na ponowną akceptację Konstytucji USA^[33]. Postulował także odszkodowania dla właścicieli ziemskich, którzy mieli utracić niewolników^[33].

 Osobny artykuł: Zamach na Abrahama Lincolna.

14 kwietnia 1865 roku prezydent Lincoln i generał Grant z małżonkami mieli wziąć udział w spektaklu Toma Taylora „Nasz amerykański kuzyn”^[33]. Ponieważ Grantowie nie mogli w nim uczestniczyć, zaproszenie przyjął major Henry Rathborne wraz z przybraną siostrą^[33]. Po godzinie 22 do niestrzeżonej loży prezydenckiej wtargnął 26-letni aktor John Wilkes Booth, który popierał niewolnictwo^[36]. Trzymając w rękach pistolet i sztylet, strzelił Lincolnowi w tył głowy, a majora Rathborne’a dźgnął w ramię, a następnie zeskoczył na scenę i powiedział: „sic semper tyrannis” (łac. „tak to się zawsze dzieje tyranom”)^[36]. Rannego prezydenta przeniesiono do pobliskiego pensjonatu Williama Petersona, lecz nie było możliwości udzielić pomocy Lincolnowi^[36]. Prezydent zmarł po godzinie 7 rano, 15 kwietnia 1865 roku^[36]. Został pochowany w rodzinnym mieście Springfield^[36].

Zdaniem jego biografa i przyjaciela Williama Herndona Lincoln cierpiał już wówczas na zaawansowane powikłania na skutek długotrwałego, źle leczonego syfilisu i mógłby nie dożyć do końca kadencji^[37].

Na początku lat 30. Lincoln poznał Ann Rutledge, która była córką właściciela tawerny^[5]. Para zaręczyła się, lecz Rutledge zmarła na tyfus przed planowanym ślubem^[5]. Około 1840 roku Lincoln poznał Mary Todd z Lexington^[6]. Początkowo ich ślub był zaplanowany na 1 stycznia 1841 roku, lecz z niejasnych przyczyn nie odbył się^[6]. Para pobrała się 4 listopada 1842 roku w kościele episkopalnym w rodzinnym mieście panny młodej^[6]. Lincolnowie mieli czterech synów: Roberta, Edwarda, Williama i Thomasa^[6].

Już w młodości, podróżując do Nowego Orleanu, Lincoln zaobserwował, że niewolnicy są traktowani okrutnie przez swoich właścicieli^[4]. Gdy zasiadał w legislaturze stanu Illinois, jego stanowisko w kwestii niewolnictwa jeszcze bardziej się zaostrzyło^[5]. Kiedy pojawił się wniosek potępiający abolicjonizm, Lincoln stwierdził, że niewolnictwo jest niesprawiedliwe społecznie^[5]. Gdy zasiadał w Izbie Reprezentantów, sprzeciwiał się, by niewolnictwo rozszerzać na inne stany, a także napisał poprawkę do ustawy uwalniającą wszystkie dzieci niewolników urodzone po 1 stycznia 1850 roku^[6]. W 1858 roku, kandydując w wyborach w Illinois, wygłosił przemówienie: Dom rozdzielony niezgodą ostać się nie może. Sądzę, że jest rzeczą niemożliwą, aby nasz ustrój pozostał na stałe półniewolniczy i półwolny [...]. Albo przeciwnicy niewolnictwa zahamują dalsze jego rozprzestrzenianie się i doprowadzą do takiej sytuacji, że opinia publiczna uspokoi się w przeświadczeniu, że jest ono na drodze do ostatecznego wygaśnięcia, albo też zwolennicy niewolnictwa zdołają je przeforsować i będzie prawnie dopuszczone we wszystkich stanach, zarówno starych, jak i nowych, zarówno na Północy, jak i na Południu. Zasada suwerenności osadników, zwana też świętym prawem samorządu, sprowadza się właściwie do tego, że jeśli jakiś człowiek będzie chciał zrobić z drugiego niewolnika, to trzeciemu nie będzie wolno się sprzeciwiać^[38].

Mimo swoich antyniewolniczych poglądów twierdził, że należy „utrzymać supremację białej rasy”^[8]. Lincoln jasno przedstawił swoje stanowisko: „Nie jestem i nigdy nie byłem zwolennikiem wprowadzenia jakiejkolwiek społecznej i politycznej równości białej i czarnej rasy – nie jestem i nigdy nie byłem zwolennikiem uczynienia z Murzynów wyborców czy członków ławy przysięgłych, przyjmowania ich na urzędy czy małżeństw z białymi; dodam też, że uważam, iż między tymi rasami występują fizyczne różnice, które na zawsze nie pozwalają im współżyć na równych prawach społecznych i politycznych”^[39].

Pod względem religijnym Lincoln w młodości był sceptykiem^[40]. Jego poglądy były najbardziej zbliżone do chrześcijaństwa, jednak nigdy nie zdefiniował siebie jako chrześcijanina^[41]. Wierzył jednak we wszechmogącego Boga, co podkreślał podczas większości swoich przemówień^[41]. Twierdził, że nigdy nie był członkiem żadnego Kościoła, choć podkreślał, że wierzy w treść zawartą w Świętych księgach^[42]. Miał on także zostać w tajemnicy ochrzczony przez wielebnego Kościoła Chrystusowego Johna O’Kane’a^[42].

Odniesienia do faktów, spekulacji bądź legend dotyczących życia 16. prezydenta Stanów Zjednoczonych pojawiły się m.in. w filmach Skarb narodów: Księga tajemnic (2007), Spisek (2010) oraz Abraham Lincoln: Łowca wampirów (2011). W 1930 powstał film Abraham Lincoln, gdzie tytułową rolę zagrał Walter Huston^[43]. W 1982 stacja CBS wyprodukowała 6-odcinkowy miniserial W imię honoru. Rolę Lincolna zagrał Gregory Peck^[44]. W 2012 roku premierę miał kolejny obraz biograficzny Lincoln w reżyserii Stevena Spielberga, w którym w tytułowego bohatera wcielił się Daniel Day-Lewis^[45]. Sprawa jego morderstwa jest tematem odcinka The Assassination of Abraham Lincoln serialu Poza czasem.

W XIX wieku Ernest Linwood Staples napisał epos A Man of Destiny: Being the Story of Abraham Lincoln; an Epic Poem. O prezydencie i jego gabinecie traktuje jeden z rozdziałów eposu Columbia: an Epic Poem on the Late Civil War between the Northern and Southern States of North America Franka C. Algertona.

W kreskówkach zwykło przedstawiać się Lincolna w ekstremalnie długim cylindrze. W rzeczywistości cylinder Lincolna nie różnił się bardzo w stylu od innych, modnych dla jego czasów. Wysoki wzrost i pociągła twarz sprawiały wrażenie jakby nakrycie głowy było ekstrawaganckie^{[potrzebny przypis]}.

• Brygada im. Abrahama Lincolna
• Mauzoleum Abrahama Lincolna
• Biblia Lincolna

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).
• Leon Korusiewicz: Wojna secesyjna. Warszawa: PWN, 1985. ISBN 83-01045-88-4. (pol.).

• Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
• Abraham Lincoln. Biały Dom. [dostęp 2015-05-07]. (ang.).
• Lincoln Speaks. Abraham Lincoln Institute. [dostęp 2015-05-07]. (ang.).
• Ł. Niewiński, Abraham Lincoln i jego misja ocalenia Unii w latach 1861–1865, „Białostockie Teki Historyczne”, 5, 2007, s. 91–102.