2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków”

Samolot Po-2 używany przez Pułk na lotnisku polowym
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	kwiecień 1944
Rozformowanie	czerwiec 1945
Nazwa wyróżniająca	Kraków
Tradycje
Nadanie sztandaru	7 września 1946 roku[a]
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Józef Smaga
Ostatni	mjr Siemion Worobiow
Działania zbrojne
II wojna światowa: front wschodni
Organizacja
Numer	poczty polowej: 27814
Dyslokacja	patrz tekst
Rodzaj sił zbrojnych	lotnictwo ludowego Wojska Polskiego
Rodzaj wojsk	Wojska lotnicze
Podległość	1 Dywizja Lotnicza 4 Pomorska Mieszana Dywizja Lotnicza
Skład	3 eskadry
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

2 Pułk Nocnych Bombowców „Kraków” – oddział lotnictwa ludowego Wojska Polskiego.

Pułk sformowano w Grigoriewskoje na terenie byłego ZSRR na podstawie rozkazu dowódcy Armii Polskiej w ZSRR z 1 kwietnia 1944 r. 30 sierpnia 1944 r. wszedł on w skład 1 Dywizji Lotniczej. Decyzją dowództwa Armii Polskiej w ZSRR 2 pnb na początku kwietnia 1944 roku otrzymał nazwę „Kraków”. Zaprzysiężenia dokonano 28 maja 1944 roku na lotnisku w Grigoriewskoje. 7 września 1944 roku pułk liczył 167 ludzi i 32 samoloty Po-2^[1].

Po zakończeniu działań wojennych powrócił do kraju na lotnisko w Bydgoszczy. W czerwcu 1945 roku pułk przemianowano na 2 pułk lotnictwa szturmowego^[1]. Rozkazem ND WP nr 189 z 22 sierpnia 1945 roku odznaczony został Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy^[1].

W styczniu 1946 roku 2 Pułk Lotnictwa Szturmowego został przeformowany na nowy etat nr 6/40 o stanie 305 wojskowych i 1 pracownika kontraktowego i przemianowany na 4 szturmowy pułk lotniczy^[b].

 Osobny artykuł: 4 pułk lotnictwa szturmowego.

20 sierpnia 1944 roku pułk przybył na frontowe lotnisko Wola Rowska. Początkowo pułk miał wejść do działań bojowych w drugiej połowie sierpnia 1944 r., w rejonie Płońska. Ze względu na braki w wyszkoleniu polskiego personelu skierowanego do pułku, a także trudnych warunków atmosferycznych lot nie został wykonany, choć w niektórych starszych publikacjach i niektórych relacjach, pojawiają się informacje według których lot został wykonany, a w jego trakcie zniszczone zostały 4 czołgi niemieckie i 2 samochody^[2]. Różnice spowodowane są wcześniejszym rozpoczęciem działań bojowych w tym rejonie przez 9 Gwardyjską Dywizję Nocnych Bombowców^[3].

Do działań przystąpił podczas walk o Pragę w nocy 11 września, wykonując uderzenie bombowe na oddziały niemieckiej 19 Dywizji Pancernej w rejonie Nowego Bródna. Od 13 do 22 września pułk dokonywał zrzutów żywności, broni i amunicji dla powstańców Warszawy oraz bombardował baterie artyleryjskie nieprzyjaciela w parku Ujazdowskim, Ogrodzie Botanicznym, w Łazienkach i na Polu Mokotowskim. Zrzuty odbywały się z wysokości od 100 do 20 m, bez wykorzystania spadochronów, które nie zostały dostarczone do pułku przez jednostki kwatermistrzowskie. W nocy z 29 na 30 września pułk zwalczał przeciwnika w rejonie Żerania, Wiśniewa i Tarchomina^[1]. Nocą z 30 na 31 października samoloty Po-2 startujące z wysuniętego lotniska w Zatorach atakowały wojska niemieckie na przyczółku w rejonie Pokrzywnicy^[4].

W ramach ogólnego przygotowania wojsk do ofensywy zimowej prowadził rozpoznanie obrony nieprzyjaciela w rejonie Modlina i Warszawy. W nocy z 14 na 15 stycznia 1945 roku działał w okolicach Nowego Dworu, Leszna i Błonia. W lutym wykonywał naloty na zgrupowania przeciwnika w okolicach: Czarne, Borne Sulinowo i Wierzchowo. Na początku marca atakował punkty oporu w Kołobrzegu. Podczas walk o miasto wykonano tylko jedno zadanie bojowe nad Kołobrzegiem, ze względu na brak paliwa, które nie zostało dowiezione na czas przez jednostki kwatermistrzowskie, podlegające radzieckiej 16 Armii Lotniczej. W kwietniu pułk działał w rejonie Bad Freienwalde, Dechtow, Hakenberg, Fehrbellin i Friesack. W rejonie Berlina bombardował okolice Neustadt, Rhinow oraz wycofujące się wojska przeciwnika w okolicach Fehrbellin i Friesack. 2 maja pułk przebazował się na lotnisko Retzow, skąd załogi wykonały ostatnie loty bojowe^[1].

Ogółem pułk wykonał około 2100 lotów bojowych^[1].

Lotniska na których bazował pułk w okresie II wojny światowej:

• Grigoriewskoje – od 1 kwietnia 1944 do 3 czerwca 1944
• Hostomel – od 4 czerwca 1944 do 16 sierpnia 1944
• Dys – od 17 sierpnia 1944 do 18 sierpnia 1944
• Wola Rowska – od 17 sierpnia 1944 do 12 stycznia 1945
• Radzymin – od 13 stycznia 1945 do 23 stycznia 1945
• Gaj Osiecki – od 24 stycznia 1945 do 8 lutego 1945
• Bydgoszcz – od 9 lutego 1945 do 11 marca 1945
• Mirosławiec – od 10 marca 1945 do 14 kwietnia 1945
• Barnówko – od 13 kwietnia 1945 do 21 kwietnia 1945
• Heckelberg – od 20 kwietnia 1945 do 1 maja 1945
• Möthlow – od 1 maja 1945 do końca wojny

Dowódcy w okresie II wojny światowej:

• ppłk Józef Smaga – od 1 kwietnia 1944 do 1 sierpnia 1944
• mjr Siemion Worobiow – 2 sierpnia 1944 do końca wojny

Kadra dowódcza pułku^[5]

• zastępca dowódcy ds. pol.-wych. – kpt. Józef Welker (od 8 V 1945 por. Wiktor Wasiuk^[6])
• zastępca dowódcy ds. pilotażu – kpt. pil. Paweł Choroszczajłow
• szef sztabu – ppłk Grzegorz Makowoz
• inżynier pułku – kpt. inż. Leon Rogowski
• dowódca 1 eskadry – kpt. pil. Wiktor Bukowski^[6]
  • dowódcy kluczy – por. pil. Franciszek Bogdanowicz; por. pil. Nikołaj Iwanow
• dowódca 2 eskadry – kpt. Mikołaj Iwanow^[6]
• dowódca 3 eskadry – mjr Filip Tyszkiewicz^[6]

2 pułk nocnych bombowców „Kraków” → 2 pułk lotnictwa szturmowego → 4 pułk lotnictwa szturmowego → 2 pułk lotnictwa myśliwskiego „Kraków” ↘ rozformowany w 1993

• Eugeniusz Banaszczyk: Skrzydlata dywizja. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. ISBN 83-05-11754-5.
• Cumft Olgierd, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich : poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1946. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1989, s. 139-140. ISBN 83-11-07329-5.
• Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Rapiński Piotr, Niegościnne niebo. 4 Mieszana Dywizja Lotnicza 1944 - 1945, Oświęcim: Napoleon V, 2019.
• [red.] Józef Zieliński: Polskie lotnictwo wojskowe 1945-2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze. Warszawa: Bellona SA; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2011. ISBN 978-83-1112-14-09.
• 2 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego „Kraków” w Goleniowie
• Jerzy Gruszczyński, Michał Fiszer: Po-2. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020, seria: 100 lat polskich skrzydeł id = ISBN 978-83-8177-258-7.