Žaltys (prus. Angzdris) – nieszkodliwy zielony wąż będący przedmiotem kultu w mitologii pruskiej, litewskiej i łotewskiej.

W mitologii bałtyckiej nieszkodliwy zielony wąż (zazwyczaj utożsamiany z zaskrońcem zwyczajnym) uznawany był za symbol płodności i dobrobytu, bóstwo chtoniczne i opiekuńcze, uosobienie sił witalnych i strażnika ogniska domowego. Węże miały być trzymane w domach, aby przynosić gospodarstwu dobrobyt i pomyślność^[1][2]. Ludowy folklor uznawał węże za przyjaciół dzieci, a przypadkowe spotkanie z wężem traktowane było jako pomyślny znak i zwiastun małżeństwa lub narodzin^[3][4].

Žaltys był uznawany za ulubieńca bogini Saule^[2], a zabicie węża miało wiązać się z nieszczęściem i stanowiło naruszenie tabu^[5] oraz świętokradztwo^[6]. Pomimo nawrócenia Litwy na chrześcijaństwo pozytywny wizerunek węża uznawanego za symbol pomyślności przetrwał w litewskim folklorze^[4].

W swojej kronice Maciej Stryjkowski opisywał kult węży panujący wśród Prusów, Litwinów i Żmudzinów – według jego relacji ludy te miały czcić węże i tworzyć bożki na ich podobieństwo, a przedstawiciele tych ludów mieli je w trzymać w domach jako bóstwa opiekuńcze, hodować i karmić mlekiem. Kult węża łączył z kultem Patrimpsa^[7].

Według Erazma Majewskiego kult węży łączył się z kultem Atrimposa; węże miały być trzymane w wileńskich pogańskich świątyniach. Traktowane były jak bóstwa, a jako złą wróżbę traktowano, gdy odmówiły przygotowanej dla nich strawy. Kult węży w najsilniejszej formie zachował się na Żmudzi, gdzie według Szymona Dowkonta do XV wieku każdy gospodarz miał mieć w swoim domu węża, którego karmił i pielęgnował, a do XIX wieku miał zachować się zwyczaj modlitwy bezdzietnych panien o płodność do węży i podawania w tej intencji wężom mleka^[8].

O kulcie węży wspomina Adam Mickiewicz w przypisach do Grażyny. Według niego Litwini czcili niegdyś węże, które oswajali, trzymali w domu i karmili; relikty tego kultu miały przetrwać do XVI wieku we wioskach łotewskich i podwileńskich, co znalazło oddźwięk w relacjach Macieja Stryjkowskiego i Alessandro Guagniniego^[9].

Według Tomasa Venclovy węże uważano na Litwie za święte i uznawano je za uosobienie podziemnego świata, śmierci i odrodzenia. Litwini trzymali je w domu i poili mlekiem; zwyczaj ten miał przetrwać w niektórych podwileńskich miejscowościach aż do XX wieku^[5].

• Postać węża Žaltysa, boga litewskich jezior i króla węży, pojawia się w litewskiej legendzie o Egle, w której jest on jej ukochanym^[10].
• Adam Mickiewicz w Grażynie nawiązał do litewskiego kultu węży następującymi słowami: Od wieku wieków są ludzie i węże: a przecież, jeśli do domowych progów wąż zaproszony gościem od człowieka, jeśli dla chwały nieśmiertelnych bogów Litwin mu chleba nie skąpi i mleka, wtenczas gad swojski pełznie w jego ręce, społem wieczerza, z jednych kubków pija i nieraz senne piersi niemowlęce mosiężnym wiankiem bez szkody obwija^[9].
• Žaltys stanowi istotny motyw litewskiej sztuki ludowej^[2].