MULTİKULTURALİZMİN ABŞ MODELİ 1. ABŞ TARİXİ VƏ MULTİKULTURALİZM 2. QAYNAR QAZAN SİYASƏTİ NƏDİR 3. AMERİKAN MƏDƏNİYYƏTİ 4. AMERİKADA GENDER BƏRABƏRLİYİ 5. AMERIKADA POZİTİV DİSKRİMİNASİYA (AFFİRMATİVE ACTİON ) 6. ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

body {

   font-family: "Times New Roman", serif !important;

}

                           I. ABŞ TARİXİ VƏ MULTİKULTURALİZM
  İlk dəfə multikulturalizm termini XX əsirin 60-cı illərdə Kanadada meydana gəlmişdir və ədəbiyyata daxil edilmişdir .XX əsrin 70-ci illərindən geniş istifadə edilməyə başlanmışdır. Multi çox , kultura isə mədəniyyət demeəkdir və multikulturalizm çox mədəniyyətliliy sözünün sinonimidir .Multikulturalizmin Ədəbiyyatda iki növü vardır və bü fikir Çandıran Kukatasa aitdir.

1.Zəyif – bu formada ölkədə yaşayan az saylı xalqlara öz mədəniyyətini tebliğ etməy üçün şərait yaradılır . 2.Güclü - Multikulturalizmin güclü formasında ğörə ərazisində yaşayan az sayı xalqlara öz mədəniyyətini təbliğ etməylə bərabər onlara yardım ediklir ki oz mədəniyyətləri təbliğ edə bilsinlər .

Multikulturalizmin ölkədə yaşayan axsaylı və çox saylı xalqları , fərqli dinin mümayəndələri arasında olan münasibətləri tənzimləyir .Multikulturalizmin zəyif və güclü forması vardır.
  Multikulturalizmin formalaşmasında U.Kimlik ,M.Uolter , Ç.Teylorun la bağlıdır.Multikulturalizm nəzəriyyəsində inkişafında  mühüm rol oynamış Kanadalı siyasətçi Çexiyalı Uill Kimlik hesab olunur. Multikulturalizm termini 1941-ci ildə E.Qaskelin əsərlərindən birinə yazılmış “Multikultur insan haqqında roman” adlı rəydə meydana çıxmışdır. Həmin əsərdə E.Qaskel Amerika cəmiyyətini ümumi dəyərlərin öz əhəmiyyətini itirdiyi hakqında yazmışdır.Belə deməy olarsa Kanada mültikulturalizmin ana vətəni hesab olunur. 

                                                 İlk Amerikalılar

Müasir Amerika Ərazisinə ilkin insanlar 20-25 min il əvəl , Çikotiya Ərazisində buzlamış Berinq boğazı vasitəsi ilə gəlmişdirlər və bundan sonra onar tamami ilə müstəqil formada inkişaf etmişdirlər. Təqribən 14 min il əvvəl onlar iki qrupa bölünüblər bir hissəsi Şimali Amerika ərazisinə köçüb digər hissəsi isə Cənubə Amerika ərazisinə yerləşiblər və çoxalıb bu günümüzə gəlib çıxıblar.Qeyd etmək istəyirəm ki, bunan sonrada indiki Yaponiya ərazisindən və sakit okianın Aziya sahillərindən axınlar olmuşdur. Cəbubi Amerika ərazisinəda məskunlaşan tayfalar zaman zaman bir-biri ilə müharibələr apamışdir.

Avropalılar tərəfindən Amerikanın kəşvi Vikinq Leyf Erikson tərəfindən olunduğu düşünülür . ilk dəfə olaraq o Qrenlandiyanı , labrador yarmadasın və s.kəşv etmişdir.(3)
     1492-ci ilin oktyabırında İspan ekspedisiyası xristafor kalunbun basçılığı ilə Amerika vikinq adasını və Puerto rikonu kəşv etmişdir. Bunan sonra Xuan Ponse de Leon 1513-cü ildə indiki florida ərazisin kəşv etmişdir. İndiki Amerika birləşmiş ştatları ərazisinə ilk köçedən avropalılar İspalar olmuşdur.İspaniya və Amerika muharibəsinən sonra Amerika İspanların bir qismi Amerikanı tərk edib getdi bir qismi isə Amerika birləşmiş Ştatları vətəndaşlığını alaraq ABŞ yaşamağa davam etdi qeyd etməy istəyirəm ki, müharibə 1898-cu ildə baş vermişdir.Müharibədən sonra Amerikada yaşayan ispanlar Amerikan ingilis dili ile İspan dilin qarişiq dialekr formasından istifadə edirlər bunada bir qisimi isə İngilis dilində danışmağa davam edir . İspanların çoxsu Amerika ərazisində muharibədən sonra Amerikanın böyük şəhərlərinə köçdülər və Amerikada məktəblərdə İspan dili tədris olunur.Misal olaraq qeyd etməy istəyirəm ki,bu bun Amerikanın Mayamı şəhərində əhalinin böyük əksəriyyəti ispan dilində danışır. Bu da bizə onu deməyə əas verir ki, amerika ərazisinin yarısıinda İspan dilində danışirlar.Amerikalılar özləri də ispan dilində öyrənilər əlavə dil biliyi üçün və üçüncü dil kimi isə çox az amerikalı Fransız dilin seçir (10-15%). Ən cox üstünlük verilən dil Amerikan ingiliscəsi sonra İspan dili və fransız dili. (4 )

                                 Amerikada quldarlıq qruluşu 
 Quldarlıq Amerika Birləşmiş ştatlarında 1619-cu ildən 1865-ci ilə qədər mövcud olmuşdur və bu Avram Linkoln tərəfindən 1862-ci ildə ləğv olunmuşdur bundan sonra 1863-cü ildə qulların azad olunması halqında fərman vermişdir. Əsil həqiqətdə quldarliqla bağlı sistem 1865-ci ilə qədər davam etmişdir yəni vətəndaş müharibəsinə qədər .Nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki,vətəndaş müharibəsi Amerika Birləşmiş Ştatlarında 1865-ci il 9 apreldə Virjiniyada başa çatmışdır.
  Xristofor Kolumb və Ameriqo Vespuççinin Amerika qitəsini kəşf etdikdən sonra bu qitəyə sadə insanların . araşdırmaçıların və səyahətçilərin marağı bitmək tükənmək bilmirdi .Hər il milionlarla insan bu ölkəyə yaşamağa gözəl gün axtarışı ilə əlaqədar miqrasiya edirlər.Amerika əhalisinin 2024-ci ilin statistikasına görə sayı 341, 952,275 milion nəfərdir. (5) .Nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, dünyada ən çox əhalisi olan ölkə (6) Hindistandır 1,369,178,904 milyard təqribi olaraq dünya əhalisinin 17.74% dəməkdir bu.Amerika Birləşmiş Ştatlarının ərazisi 9 834 000 км² və paytaxtı isə Vaşinqtondur.
  Amerika Birləşmiş Ştatlarında əhalinin ən çox ünsiyyət qurduğu dil əsasən İngilis , İspan , fransız dilidir qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ ərazisində rus dilində danışanların sayi çoxda az deyil.Bu da onunla əlaqədardır ki, burada yaşayan çoxsalı Rusca danışanlar var bunlarında əksəriyyəti keçmiş sovet sossialist respublikasınan gələnlədir yaxşı yaşayış axtarışı ilə.Bunlarında əksəriyyəti öz aralarında rus dilində ünsiyyət qururlar. .Bu dillərdən başqa az saylı xalqlarında istifadə etdiyi dillər vardir.
      Dinə gəldiydə isə bu ölkə ərazisində əsasən üç dinə üstünlük təşkil edir bunlar.

i. Xristianliq ii. İudaizm ( Yahudilik ) iii. İslamdır Bunuda qeyd etməy istəyirəm ki,bu dinlərdən başqa hinduizm , buddizm və heç bir dine siyatiş ətməyən Amerika vətəndaşları var.Heç bir dinə sitayiş ətməyənlərin təqribi olaraq 22.4% təşkil edir.(7)

  Amerika ərazisində çox sayli ölkələrdən gələnlər var bu Russia , Türkiyə, Meksika ,Çin , İspaniya,Meksika və.s kimi ölkələrdən gələnlərdi. Bu olkə mədəniyyət baxımınan sözün həqiqi mənasında rəngarəngdir.
 Amerika ərazisində də Azərbaycandaki kimi yaşayan az saylı və çoxsaylı xalqlar var bunlara aitdir :

1. İspan və ya Latınlar : 50.5 miliyon bu da Amerika əhalisinin 16.3 % demekdir bura daxildir Meksikalılar 10.3% , Puerto rikalılar 1.5% , Kubalılar 0.6% və başqaları 4% 2. Qeyri ağ yada Afrika Amerikalıları 42 miliyon bu da Amerika əhalisinin 13.6% 3. Asiya Amerikalıları 17.3 miliyon ( 5.6% ) bura daxildir Çinliler 1.1% ,Filippinlilər 0.8% ,Yaponlar 0.2% ,Kareyalılar 0.5% , Vetnamlılar 0.5% ,və başqa Asiyalılar 0.7% , Asiya Hindliləri 0.9%, təkcə asiyalılar 4.8%. (8) 4. Yerli Amerikalılar 5.2 miliyon bura daxildir Hind Amerikalılar və yerli Alyaskalılar 5. Yerli Havayılılar və başqa okiyanlılar:1.2 miliyon 6. Ərəb və Yaxın şərq Amerikalıları bu da təxmini 1.7 miliyondur Keçmisdə başqa dinin mümayəndələri o cümlədən buddistlər , Amişlər, Duxaborlar ,Mormonlar və Müsəlmanlar bu dinlərin nümayəndələri coxsaylı problemlərlə üzləşiblər amma 1960 – cı ildən azad hüquqları bərpa olunmağa başlamışdır.(9)

                                                    Amişlər
Amişlər Kandada və Amerikada yaşayırlar və onlar məktəbdə 8-ci sinifə qədər oxuyurlar, sonra isə kənd təsarufatı ilə məsqul olurlar çox sadə yaşayış tərzləri var. Yeni texnalogiyalardan onlar imtina edirlər.Qeyd etmey yerinə düşərki onların kişiləri sakqal saxlayır xanimları is başlarını bağlı saxlayirlar , onlar tesarüfatda atlardan hələdə istifadə edirlər.Sitayiş etdiyleri yerler ya padvalda ve ya evdə. Belə deməy olarsa onlar yeni dövrün rahatçılığınan imtina edirlər saylari təqribi olaraq 350 000 yaxındır.Sitayis etdiyləri din xristian dinidir.Amerikaya onlar XVİİ-XVİİİ əsirlərdə pənah gətiriblər Avropadan.(10)
        

                                                  Kvarkerlər 
 Bu radipal protestant hərəkatı idi İngiltərədə XVİİ əsirdə yaranmışdır və özlərini dostlar adlandırırlar .Kvakerler sözünün tam olaraq nece yarandığı hakqında tam olaraq melumat yoxdur amma bir neçe f.rziyələr var.Bunların inancının əasaənda daxili işıq durur ( the light within ) bu da inanci ilnsanın allaha ürəyini açmasıdı.Cənubi Amerikada Kvarkerlər başqalarınan başqa kolonistlərdən fərqli olaraq onlar hindlilərlə aralarında sülhü qoruyub saxlamağa çalışırdılar və quldarlığa qarşı çıxırdılar.
XXİ əsəirin başlanqıcında Kvarkerlərin sayı 360 minə çatırdı.Bunların 

1. Afrikada 43 %, 2. Cənubi Amerikada 30 %, 3. Latın Amerikasında 17 %, 4. Avropa və yaxın şərqdə – 6 %, 5. Aziyada – 4 %. di bunlar müəyyən müddət Rusiya Federasiyası ərazisində müəyyən müddətdə yaşayıblar .

(11)

                                          Druxabor   
 Duxaborlar — bunlar xristian sektalardı bunlar Rusiya ərazisində XVIII əsirin ikinci yarısında yaranıblar . Onlar bir çox provaslav ayinlerini və dini mərasimləri inkar edirlər qəbul etmirlər.Duxaborların xüsusi ibadət forması və ayinləri yaradıblar hansi ki, bura bayram günləri və bazar günləri daxildir.Bunların bir çox bayramları var bura daxildir bazar günləri.(12)

Duxaborların bayramları bunlardır: 1. Pasxa 2. İsanın dogum günü 3. Pyotur,Pavel və Mixayılovun doğum günü 4. Yeni il amma köhnə formada

                                                        Mormonlar 

Mormonluq XİX əirdə yaranmıç sırf Amerikan dini hesab olunur .Onları Katoliklər və Protestantlar İsa məshinin Kilsəsinin nümayəndələri hesab edirlər.Mormonlarin sayı 16 miliyondur və bunların yarıdan coxu Anerika birləşmış ştatlarında cənub qərbdə yaşayırlar.Mormonlar hər bazar günü xorlar təşkil edirlər və xorun başçısı kilsenin prezidenti olur.Qeyd etmey yerinə düşərdi ki, xorda çıxış edən hər kəs kilsəyə aid hesab olunurlar.Mormonlar hesab edirlər ki insanın qılbi ilk once Allahla yaşayır sona torpağa keçir sonra isə olenen sonra Allahın yanına cənnətə gedirlər.Mormonlar onların yaşayan peygənbəri olduğuna inanırlar və bununla fəxir edirlər.Mormonları ilk Yaşayan peyğənbəri Jozef Smit hesab olunur .Mormonlar düşünürlər ki, onların peyğənbərləri zaman zaman allahdan əmirlər alır.Hal hazırda Mormonların yaşayan peyğənbərləri XVİİ prezidenti Rassl Nelsondur.(13)

           II.QAYNAR  QAZAN SİYASƏTİ (MEELTING POL ) NƏDİR ?

Bu siyasət Amerika birləşmiş Ştatkarını təbliğ edən və etnik mədəniyyəti XX əsirdə inkişaf etdirən bir modeldir.1918 ci-ildən sonra Amerikaya mirqant axını heddinen artıq çoxalmışdır. Miqrantlar əsasən Avropadan bura axın etmişdirlər və bu da miqrantların böyük şəhərlərə yerləşmədi miqrant probleminin yaranmasına səbəb olmuşdur.1960 cı-illərə qədər Amerika bu kimi problemi asimiliyasiya edə bilirdi amma müəyyən zaman keçdikcə bu problemin həllinin Asimiliyassiya olmadığı anlaşıldı. Digər bir problem ise Amerikaya köçetmiş etnik azlıqları cəmiyyətə adaptasiyası idi çündi gəlmələrin hər birinin Amerika mədəniyətinen fərqli formada dili, dini, mədəniyyətləri və sosiyal qururuluşu var idi.Əsas məsələ ise onların oz mədəniyyətlərini asimiliyassiya yox Amerikan mədəniyətinə uyğunlasşdırması idi .Nə üçün Assimiliyasiya siyasəti aparılır ? bunu aydınlaşdırmaq zərurəti yaradır . Səbəblərdən biri ölkəyə daxil olan xalqların öz dinini , dilini və mədəniyyətlərni qoruyaraq başqa mədəniyyətlərə inteqrasiyası cox vacib faktordu. Amerika birləşmiş ştatları mühitə uyğunlaşan azsaylı xalqların Problemlərinin həlli üçün assimiliyasiya sözü yerinə “əridən qazan “ termini yarandı. Qaynar qazan siyasətini özö-özlüyümdə Asimiliyassiya siyasəti kimi başa düşülür.Bu asimiliyassiyaya Miqrantlar özləri bilə-bilə öz fikirləri ilə gedirlər.Bildiyiniz kimi Amerika birləşmiş Ştatlarında çoxsaylı miqrantlar yaşayır bu olkəni həttə miqrantlar ölkəsi bilə adlandirmaq olar.Bu model vasitəsi ilə bütün mirantları toplayıb vahid mədəniyyət halına gətiriblər bu da qaynar qazan siyasətidir.Qeyd etməy yerinə düşərdir ki, bu siyasətdə heç bir azasylı xalqa qarşı ayrı seçkilik nəzərdə tutulmur və müşahidə olunmayıb.Bu qaynar qazan siyasəti XİX əsirdə P.Emerson tərəfindən dəstəklənmişdir.Qaynar qazan siyasətindi modelində insanların əksəriyyəti qarışıq qanlı olurlar .Bununda səbəbi Amerikada yaşayan insanların əksəriyyətinin miqrantlardan ibarət olmasıdir.Qaynar qazan siyasıtinin vasitəsi ilə Amerika mədəniyəti çox zənginləşib çünki burada çoxsaylı olkələrdən gələn miqrantlar mövcuddur və bunlar öz mədəniyyətlətini getirib Amerikan mədəniyyətinə tövhə veriblər.

   Dini cəhətdən Assimiliyasiya ABŞ-da çoxsaylı problemlərin yaranmasına və sosial problem hanına gəlməsinə səbəb olmuşdur.Bəzi multikulturalizm mütəxəsisləti və araşdirmaçıları qeyd edirlər ki, abş–nin boyük şəhərlərində yaşayan latınların,yahudilərin,şotlantların,italiyanların afroamerikalıların ABŞ –a miqrasiyası XX əsirdə köç etmələrinə baxmayaraq abş-e cəmiyyətinə inteqrasiya edə bilmirdilər və bu kimi çox xalqlar məcburi şəkildə özlərinə öz cəmiyyətlərini yaradırdilar .ABŞ cəmiyyətindəə özləri üçün cəmiyyət yaradırdılar .ABŞ çoxlu müxtəılifliklər var və bu müxtəliflikliyin ləğv ediləsi məsələni həll etmir.Bunun qarşısıni almaq mümkün olur lakin o zaman Amerikanın rəngarən mədəniyyəti hamının xəyalında olan arzular səhəri olmağın dayandıracaq.Bu səbəbdən buradakı xalqaların inteqrasiyası çox vacibdir. ABŞ cəmiyyətində “Əridən Qazanan” anlayışında “etnik kultun” qeyd edilməsi məsələnın , problemin qabardılmasına yolaçmışdır , çünki etnik kultda komunitarianlığa ait xarakterik xüsusiyyet var idi .

                                   III. AMERİKAN MƏDƏNİYYƏTİ 
 Amerikan mədəniyyəti çox şaxəli və cox qarışıqdır çünki yuxarıda qeyd etdiyim kimi burada cox saylı xalqlar yaşayır və hər xalqında özü ilə gətirdiyi mədəniyyət vardır.Demək olmaz ki, bu ölkənin mədəniyyətinində mənfi və müsbət forması var. Amerikan vədəniyyəti haqqında danışarkən cəmiyyət üçün ən vacib olan ünsiyyət hakqında danışmaq istəyirəm. Çünki bu xalqda iki insan danışanda hami bir ilə hal-əhval tutanda bizim bildiyimiz formada tutmur. Məsəlçün:

Amerikalıklar bir biri ilə sohbət edəndə soruşurlar və bir birinə gülürlər X-Salam necəsən ? Y-Yaşıyam sağol , sən nesəsən ? X-Məndə yaşıyam sağolun Y-Çox yaxşı

       Bu formada kecir dialoq bunu görən bütün insanlar düşünə bilər ki, amerikalılar çox insansevərdi amma əsində belə deyil onlarda insanlar bir birlərin bu formada salamlayır.Çünki onlarda insalar bir birlərinə öz problemləri hakqında danışmırlar və daşışmağı sevmirlər. Əgər Amerikada amerikalı dostunuz varsa Sizdən soruşsa necəsiniz ? Siz cavabı neqativ formada versəniz o Sizinə ünsiyyət qurmaq istəməyəcəy . Sonra düşünəcəy ki, siz Neqativ insansınız. Bu xarakter amerikada yaşayam xarici vətəndaşlar çoxda səmimi gəlmir buna görə.
    Bundan başqa Amerikalılar bir nece saniyədən cox baxmaq olmaz cünki bu halda Amerikalı düşünə bilər ki, siz təhlükə kimi anlayacaq və ya hədə qorxu kimi sizi başa düşəcəy.
  Bunan başqa məsəlçün növbədə bankda və.s çox yaxın duranda sevmirlər düşünürlər ki, siz onun şəxsi ərazisinə giribsiniz və özlərini narahatlıq hiss edirlər .

ABŞ mədəniyyəti , İspanların ,Latınların, Meksikalıların, Kubalıların, Çinlilər və.s kimi xalqların mədəniyyəti ilə zəngindir o cümlədən fərqli dinlərin Xristianlığın, İslamın,yahudilik, buddizm və.s kimi dinlərin bir araya gələrək yaratdığı böyük və çoxşaxəli bir mədəniyyət olaraq tanınır.Əslində bu kanadanın məşur “mozaika” modeli ilə oxşayır .Bu model fərqli azlıqların mədəniyyətin qoruyaraq cəmiyyətə mədəniyyət cəhətdən xeyir verməsini təmin edirlər. Bu mədəniyyət fərdiyyətçilik, azadlıq, bərabərlik və demokratiya kimi insanı dəyərlərə əsaslanır. Mədəniyyətin əsas elementləri arasında incəsənət, musiqi, kino, Məşur mədəniyyət, mətbəx, bayramlar və idman yer alır.Amerikan mədəniyyətinin əsas cəhətləri bunlardır:

    Çoxmədəniyyətlilik deyəndə ABŞ multikulturalizmi nəzərdə tutulut bildiyiniz kimi ABŞ-də çoxsaylı xalqlar yaşayır bunlarda ABŞ mədəniyyətinə öz tövhələrin verir və iknişaf etdirir.ABŞ-yə gələn xalqlar getirdiyi mədəniyyəti bəzən ABŞ mədəniyyəti Assimiliyasiya edir bəzəndə gələnlər öz mədəniyyətlərin qoruyub saxlayırlar xüsusən dinlərini Assimiliyasiya olmur.Dinləri Assimiliyasiya olmayanlar əsasən  İslam dininə siyayiş edənlərdir.
    İncəsənət və əyləncə-Amerika qloballaşan dünyaya öz tövhəsin Hollivud kino sənayəsi , musiqisi olsun və çoxsaylı ədəbiyyatıçıları olsun məsəlçün Ernest Hemingway (1899-1961) nobel mükafatl lauriyyatı “the old man and the sea” və “A fare well to arms” kimi coxsaylı ədəbiyyatçıları vasitəsi ilə amerikan və dünya mədəniyyətinə öz tövhəsin vermiş insanlar var.
    Milli dəyərlər - ABŞ mədəniyyəti fərdiyyətçiliyi, iş etikası və şəxsi azadlığı ön plana çəkir . Eyni zamanda, rəqabət və bərabərlik ölkədə mühüm sosial prinsiplər kimi qəbul edilir.Fərdiyəçiliy deyənədə şəxsin öz həyatını özünün idarə etməsi . öz qərarını özünün verməsi və özünün öz məsuliyətin daşıması durur.Bərabərliy isə Amerikan konstitusiyasında öz əksini tapır deyilir ki, “hər kəs bərabər yaradılıb”.

ABŞ cəmiyyəti insanların irqinən, dininən,cinsinən və sosial vəziyyətindən aslı olmayaraq bərabər hüquqlu olmasını təbliğ edir.Azadliq Amerikan mədəniyyətinin dayağı hesab olunur.Soz azadlığı , din azadlığı və sərbəst toplaşmağ hüququ ABŞ nin əsas prinsiplərindəndir.

   Bayramlar və tədbirlər- Müstəqillik Günü hər il 4 İyul tarixində  qeyd olunur bu da tarixdə ilk dəfə olaraq 1776-cı ildə Thomas jefferson tərəfindən tərəfindən təsdiqlədndi beləliklə ABŞ müstəqil dövlət oldu , Sonradan bu bayram “Amerikanın doğum günü “kimidə qeyd edirlər.  Şükran Günü və Milad günü (Milad günü xristianların 25 dekabrda İsa məshinin doğulduğu günü qeyd edikləri bayramdır amma bu bayram ABŞ-də həm dini həmdə dünyəvi bayram kimi qeyd olunur )  kimi milli bayramlar Amerika mədəniyyətində əsas yerləri tutur. Bu  kimi milli bayramlar dini və  dünyəvi səciyyə daşıyır.
   Amerikan mətbəxi fast-food mədəniyyəti ilə tanınsa da, regional yeməklər, immiqrantların gətirdiyi yeməklərdə ABŞ mətbəxinə müsbət formada qatqıları olmuşdur və  bununla yanaşı təbii məhsullar da geniş yayılıb. Tex-Meks yeməkləri, Cənub mətbəxi və Kaliforniya şərabları kimi nümunələr buna daxildir.

                                        IV.Amerikada gender bərabərliyi
   Gender bərabərliyi  dedikdə ilk növbədə bu terminin nə işə yaradiöın başa düşməy zəruridir. Gender sözünün mənası bərabərlik deməkdir. Yəni kişi və qadınlığından aslı olmayaraq bu cinslərin hüquqları bərabərdir . Butun bu bərabərliyi dünyanın bir çox  ölkəsi qabul edir amma təssuflər olsun ki,  gender bərabərliyi məsələsi hələdə öz həllini tapmayıb. Buna nümunə olaraq dünyanın en böyük iqtiasdi və hərbi gücü olan Amerikada geder bərabərliyi mövzusunu araşdıracağıq.Amerikada  geder bərabərliyi haqqında bir cox əhəmiyyətli addımlar atılsada bu məsələ tam həllin tapmayıb.

Gender bərabərliyin həl olmasını məqbul edən 3 əasa amilə diqqət yetirək. 1.Əmək haqqi məsələsində gender bərabərsizliyi . 2.Qadın zorakılığı. 3.Dövlət işlərində çoxsaylı qadının olmaması. 1.Əmək haqqi məsələsində gender bərabərsizliyi Əmək haqqi məsələsində gender bərabəriyi çox vacib məsələlərdən biridir və hələdə bu məsələ həllin tapmayıb.Nəzərə alsaq ki, qadınlarla eyni işdə isləyən Amerikalılar orta hesabla bir dollar alanda Amerikan xanınlar bu bir dolların yalnız 70-80% ala bilirlər (14).Nəzərə amaq lazımdır ki, qadınların bir qisimi usaqlı və duldurlar onda bu problemin necədə ciddi olduğu anlaşılır. Araşdırmalara görə bu probləmi yaradan amillərdən bir çoxu işə götürənlərlə bağlədər çünki işə götürənləar qadınlara fərqli prizmadan yanaşırlar.( 15 )

                                      2.Qadın zorakılığı.

Amerika birləşmiş ştatlarında xanımların zokakılığa meruz qalması haqqında soxsalı faktlar var buna baxmayaraq Amerikan hökuməti çoxsaylı tədbirlər görür bunun qarşısını almaq üçün amma bu kifayyət deyil.Rəsmi məlumatlara görə Amerikada 15-49 yaşında qadınların 2018-ci ilin statıstikasına görə ya zorakılığa məruz qalıblar ya da keçmiş heyat yoldaşları tərəfinən şiddətə məruz qalıblar. Kişilərin 10% qadınlarınsa 15% qarşılığı olmayan ev işləri ilə məşqul olublar bu statistika 15+ yaşlara aiddir.( 16) Bu kimi problemlərin həlli üçün ABŞ höküməti həm amerikada həmdə dünyanın fərqli ölkələrində bu kimi problemlərin həlli üçün çoxsaylı layihələr həyata keçirir və başqa illərlə müqaisədə bu problem müəyyən qədər həllin tapır bütün dünyada.

                                   3.Dövlət işlərində çoxsaylı qadının olmaması.

ABŞ də idarəçilik işlərinin yalnız 31% də xanımlar fəaliyyət göstərir bu da çox aşağı göstəricidir amma bunun artması üçün layihələr həyata keçirilir.Buna nümuna olaraq Milli gender strategiyası Bayden höküməti tərəfindən islənib hazırlanmışdır 2021–ci ildə və bu strategiya gender bərabərliyinin 10 əasa probleminin həllinə yönəlmişdir . Bu bərabərliyi təmin etmədən bünyavi problemlər həll ola bilməz günümüzün qlobal problemləri və bu problem tək Amerikada həllin tapsa tamami ilə basqa ölkələrdə tapmasa bu problem dünyada həll ola bilməz çünki başqa ölkələr geridə qalacaq .( 17) .Geridə qalmamaları üçün problemin bütün dünyada həlli tapılmalıdır.Əsində bu prblem bəzi ölkələrdə milli mentolitetlə bağlıdır və ya sitayiş tdiyləri dinlə bağlıdır çünki bəzi ölkələr var ki, qadının təhsil amasına , isləməsinə, parka çımasına və.s ciddi qadağalar qoyutlar bunları nəzərə alaraq bu problemin bütüb dünyada tam həll olması inandırıci gəlmir.

    İnkişafa baxmayaraq, tam gender bərabərliyinə nail olmaq dövlət, biznes və cəmiyyətdən əlavə cəhtlər tələb edir. Buraya təkcə qanunvericilik dəyişiklikləri deyil, həm də mədəni stereotiplərin və maneələrin aradan qaldırılması daxildir.

    V.AMERİKADA POZİTİV DİSKRİMİNASİYA (AFFİRMATİVE ACTİON )

Pozitiv diskriminasiya və ya affirmative action – bu bir siyasətdir məqsədi is sosial və irqi ayrıseçkiliyi aradan qaldırmaqdır.Sosial ayrı seçkiliy deyəndə fərdin maddi vəziyyəti hansi təbəqəyə ait olması kimi faktorlar başa düşülür , irqi ayrı seçkiliy deyəndə isə bir şəxsin dərisinin rənginə ğöra yaxşı və ya pis münasibət bəslənməsidir.Bu kimi problemlər cəmiyyət arasında hətta qanlı toqquşmalara qədər aparıb çıxarır buna nümunə olaraq 18 yaşlı Maykl Braun ölümü hələdə yaddaşlardadı bu kimi problemlərə gətirib çıxarır . pozitiv iskriminasiya isə bu kimi problemləri aradan qaldırır.Pozitiv diskriminasiya ilk dəfə ABŞ də 1960-ci illərdə vətəndaş hüquqları hərəkatından sonra tətbiq olunmağa başlamısdır.BU pozitiv diskriminasiya vasitəsi ilə çoxsaylı problemin qarşısın almaq mümkün olmuşdur və qeyd etmək lazımdır ki,pozitiv diskriminasiyanı tənqid edənlərdə az deyil .ABŞ-nin 36-cı prezidenti Lindon Beyns Consonun (27 avqust 1908 - 22 yanvar 1973-cu il ) 1965-ci il 24 sentiyabrda imzaladığı 11246 saylı sərəncam var idi bu sərəncamla federal müqavilələrə irqi , etnik və gender bərabərliyinini təmin etmək əmr edilmişdir.( 18) Bunan sonra ABŞ də univerisitetlərə qəbul zamanı azlıqlara aid olanlara üstünlük verilməyə başlanmışdır bu yolla azlıqlar arasında təhsilin inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulutdu amma bu qanun 2023 ABŞ ali məhkəməsi bu qanunu ləğv etdi.(19) Qaydaların ləğvinə qədər pozitiv diskriminasiya işə qəbul zamanı geniş istifadə olunurdu .Bunun sayəsində bəzi şirkətlər azlıqlar üçün boş olan is yerləri təqdim edirdi və ya təlim proqramları hazırlayırdılar azlıqlar üçün.(20) Günümüzdə islə pozitiv diskriminasiya siyasəti yulmşaldılaraq “soft measures” adı ilə işlədilir yəni Yumşaq tədbirlər.Pozitiv diskriminasiyanı genis iştifadə zamanı bu cəmiyyət arasında narazılığa səbəb olur çünki cəmiyyətin digər nümayəndələri pozitiv diskriminasiyanın aid olmadığı şəxslərin haqsızlığa uğradığın düşünürlər çünki daha yaxşı göstəricisi olan tələbələrin və ya işçilərin istədiyinə çox çətinliklə nail olmalarına gətirib çıxarırdı .Bu problemlərlə bağlı bir nece dəfə məhkəmələrdə olub şikayətlər əsasında.Belə nəticəyə gəlməy olar ki, pozitiv diskriminasiyanın mənfi və müsbət cəhətləri var.