Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej
 nr rej. A-184 z 14.05.1968[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Rozpoczęcie budowy |
2. połowa XV w. |
| Ukończenie budowy |
XVIII wiek |
| Ważniejsze przebudowy |
1624-1633 |
| Zniszczono |
1947 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Dynów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego  | |
 49°46′56″N 22°14′08″E/49,782222 22,235556
| |
Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej – ruiny zamku Stadnickich z lat 1624-1633 w Dąbrówce Starzeńskiej, w powiecie rzeszowskim, położonej nad doliną Sanu. Spalony przez UPA w 1947 roku.
Historia
Pierwsze wzmianki o wsi Dąbrówka występują w dokumencie z 1436 r., kiedy to jej właścicielami byli Kmitowie. Do 1430 roku właścicielem dóbr był Piotr Kmita Lunak, podczaszy sandomierski, a po jego śmierci jego syn Jan Kmita Tępy[2]. Po 1465 roku Stanisław Denowski sprzedał Dąbrówkę Pawłowi Nabrzuchowi za 150 florenów węgierskich[2]. W XV wieku w Dąbrówce powstał pierwszy gotycki dwór, co potwierdza wzmianka z 1500 roku, gdy odnotowano istnienie w Dąbrówce curii (dworu). Dwór ten zbudowano w północno-wschodniej części późniejszego zamku. W 1523 roku Dąbrówkę kupił Jan Bobola[2]. W 1527 roku Dąbrówkę kupił Stanisław Stadnicki herbu Szreniawa, który w niej zamieszkał[2]. W 1. połowie XVI wieku do gotyckiego dworu dobudowano od strony południowej nowy budynek o długości około 35 metrów. Od strony zachodniej w okolicach późniejszej bastei zbudowano murowaną bramę. W 1608 roku majątek przejął Stanisław "Diabeł" Stadnicki. W 1617 roku dwór w Dąbrówce został spalony przez Sienieńskich, którzy rościli sobie prawa do majątku[2]. Przypuszczalnie Stanisław "Diablątko" Stadnicki, zbudował w latach 1626-1629 założenie obronne na planie czworoboku o wymiarach 95 x 91 metrów z dwoma czworobocznymi bastejami ze strzelnicami. Łączył je mur zachodni ze strzelnicami. Przejazd bramny umieszczono od południa. Między basztą a bramą znajdował się budynek.
W latach 1630-1663 Dąbrówka należała do Marianny ze Stadnickich, żony Michała Zebrzydowskiego, dzięki którego negocjacjom w 1657 roku, w czasie potopu szwedzkiego, zamek nie został spalony podczas najazdu węgierskich wojsk Jerzego II Rakoczego[2]. W 1663 roku zamek stał się poprzez posag własnością Jana Czartoryskiego[2]. W 1672 roku zamek obronił się podczas najazdu tatarskiego[2]. W 1689 roku właścicielem zamku (tytułem posagu żony, T. Czartoryskiej) został Grzegorz Antoni Ogiński. W 1779 roku właścicielem został Adam Parys. Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi" wydanym po raz pierwszy w 1786 r. notował: Dąbrówka. Wieś pod Dynowem, z pięknym domem; niegdyś JW. Podoskiego, wojewody płockiego, teraz JP. Parysa dziedzictwo[3]. W 1789 wieś kupił Piotr Starzeński, a jego spadkobiercy zamieszkiwali posiadłość aż do 1945 r.
W 1863 r. na zamku przebywali przywódcy powstania styczniowego, gen. Marian Langiewicz i gen. Ludwik Mierosławski. Lata swojej świetności zamek ponownie przeżywał za czasów Starzeńskich, którzy w połowie XIX wieku dobudowali od zachodu jednokondygnacyjny dwór między basztami oraz przerobili północną basztę na mieszkania, a południową na archiwum i spichlerz. Zamek szczycił się bogatą biblioteką oraz pokaźnym zbiorem dzieł sztuki. Skrzydła wschodnie i południowe zostały przeznaczone na cele gospodarcze.
Po tragicznej śmierci hrabiego Juliusza Starzeńskiego majątkiem od 1934 roku do 1939 roku zarządzał jego brat, Kazimierz Starzeński[2]. Po 17 września 1939 roku zamek został zajęty przez Armię Czerwoną, która spaliła bibliotekę i ograbiła zamek[2]. Po 1941 roku na zamku stacjonowali Niemcy, a po nich ponownie w latach 1944-1945 Rosjanie.
W 1947 roku zamek został spalony przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii pod dowództwem Mychajły Dudy ps. Hromenko[2][4]. Spalony zamek został rozebrany i do dzisiaj pozostaje w ruinie[2].
W pobliżu zamku, na końcu grabowej alejki wybudowano kaplicę grobową (ok. 1900 r.).
Ruiny zamku wraz z kaplicą grobową Starzeńskich z XIX w. i otaczającym je parkiem zostały wpisane do rejestru zabytków w 1968 r.
Architektura
Pierwotną rezydencję wybudowano z cegły i kamienia na wyniosłym tarasie skarpy. Powstała ona na planie prostokąta. Znacznie rozbudowano ją w latach 1624-1633. Z tego czasu pochodziło północne skrzydło zamku o wymiarach 11 x 25 m, mury obwodowe od zachodu i południa oraz dwie narożne baszty. Kolejna rozbudowa miała miejsce na początku XVIII w., kiedy to uzupełniono wschodnią część murów. W wieku XIX powstało południowe i zachodnie skrzydło mieszkalne. Do dziś przetrwały jedynie fragmenty dwóch baszt, przyziemie trzeciej oraz pozostałości murów budynków mieszkalnych.
Galeria
Plan zamku z 1851 roku
Baszta zamkowa
Przypisy
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 września 2013 r.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Monika Bober, Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej - kolejne fazy założenia w świetle źródeł, [w:] Zamki w Karpatach, Krosno: Muzeum Podkarpackie, 2014, s. 499-505, ISBN 978-83-936970-3-8 [dostęp 2024-10-24].
- ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 60.
- ↑ Zamek w Dąbrówce na www.zamki.pl
Bibliografia
- L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2012, s. 155. ISBN 978-83-213-4158-3.