Zamek Ostrogskich w Warszawie
 nr rej. 581 z. 1.07.1965
| |
 Zamek od strony zachodniej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Tamka 41/ ul. Okólnik 1 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
po 1681 |
| Ukończenie budowy |
2. połowa XVII w. |
| Ważniejsze przebudowy |
XIX w., odbudowa 1949-54 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′11″N 21°01′23″E/52,236389 21,023056
| |
Zamek Ostrogskich (pałac Gnińskich, pałac Zamoyskich, pałac Ordynacki) – pałac znajdujący się przy ul. Tamka 41 w Warszawie. Siedziba Muzeum Fryderyka Chopina.
Historia
Nazwa Zamek Ostrogskich, którą niesłusznie nosi istniejący dziś pałac, wiąże się z osobą ks. Janusza Ostrogskiego, kasztelana krakowskiego, posiadacza tych gruntów od schyłku XVI w. Janusz Ostrogski miał rozpocząć na tym miejscu budowę zamku.
Po jego śmierci w roku 1620 grunty przeszły na własność książąt Zasławskich, a potem rodziny Denhoffów. Najprawdopodobniej w roku 1681 kupił je podkanclerzy koronny Jan Krzysztof Gniński z zamiarem wniesienia tu własnej siedziby. Z zamówieniem na projekt pałacu zwrócił się do Tylmana z Gameren, który zaproponował budowę okazałej rezydencji złożonej z pałacu właściwego, mającego stanąć na tarasie wysuniętym ku Wiśle, oraz dwóch wolno stojących pawilonów gospodarczych. Projekt ten pozostał na papierze z powodu ogromnych kosztów, jakie pochłonęły roboty ziemne związane z formowaniem tarasu i budową murów oporowych. Tylman zapewne jeszcze za życia podkanclerzego (zmarł w 1684) znacznie zredukował projekt rezydencji. Zrezygnowano wtedy z korpusu głównego. Siedziba według nowego projektu miała składać się z dwóch wolno stojących pawilonów, które zamierzano postawić na miejscu pawilonów gospodarczych proponowanych w pierwszej wersji projektu. Ostatecznie zrealizowano tylko pawilon północny wzniesiony na wysokim tarasie nad wąwozem ulicy Tamka. Budynek ten o formie silnie klasycyzującego baroku górował nad niską zabudową Powiśla i od razu stał się ważnym akcentem panoramy Warszawy oglądanej od strony Wisły.
Po śmierci podkanclerzego Jana Gnińskiego pałac dziedziczyli kolejno jego dwaj synowie[1]. Na początku XVIII w. pałac użytkował ordynat Tomasz Józef Zamoyski, ale pełnoprawnym jego właścicielem stał się dopiero w roku 1721. Po nim odziedziczył pałac jego brat, ordynat Michał Zdzisław, którego synowie Jan Jakub i Andrzej odstąpili rezydencję w roku 1740 biskupowi przemyskiemu Walentemu Czapskiemu. Nazwa „Pałac Ordynacki” pochodzi z okresu władania nim przez rodzinę Zamoyskich; nazwa ta przetrwała bardzo długo.
W roku 1771 właścicielem pałacu był Jan Mikołaj Chodkiewicz, który nosił się z zamiarem jego rozbudowy.
U schyłku XVIII w. filozof i moralista Marcin Nikuta prowadził tu pensjonat dla młodzieży szlacheckiej. Na początku XIX w. pałac popadł w ruinę, a obszerne jego podziemia ciągnące się rzekomo w kierunku ulicy Książęcej, stały się siedzibą włóczęgów i szumowin wychodzących nocami na rabunek. Franciszek Maksymilian Sobieszczański w Rysie historyczno-statystycznym wzrostu i stanu Warszawy od najdawniejszych czasów aż do 1847 wspomina o słynnym dziwaku i oryginale mieszkającym w zrujnowanym Pałacu Ordynackim na początku XIX w.: „… Stefan Wyszotrawka, powszechnie Stefaniakiem przezywany, przybył w czerwcu 1805 roku do Warszawy z dóbr starościny Chodkiewiczowej, Pękałowa na Wołyniu. Póki mu przywiezione ze sobą pieniądze starczyły, kupował co dzień kilka bukietów, które zaraz dorodnym pannom ofiarowywał. Był bardzo wesoły i zabawny, ubierał się dziwacznie: zwykle nosił frak staroświeckim krojem, kamizelkę pąsową, spodnie czarne, krótkie, pończochy białe jedwabne lub cienkie niciane i kapelusz okrągły z dużymi skrzydłami. Kiedy mu już funduszu zabrakło, zaczął się trudnić krawiectwem, przebierając lub nicując płaszcze i surduty. Mieszkał przez kilkanaście miesięcy w pałacu na Ordynackiem pod nr 2874, skąd w październiku 1806 roku na powrót do Pękałowa odjechał i tam wkrótce umarł mając lat przeszło 50.”
W 1820 posiadłość nabył na licytacji sekretarz policji Michał Gajewski, który wyrestaurował pałac i podwyższył go o piętro[2]. Wybudował także oficyny z przeznaczeniem na koszary[2]. W części zabudowań przypałacowych mieściły się targowisko i jatki rzeźnicze[2].
W czasie powstania listopadowego znajdował się w pałacu szpital wojskowy[2].
W roku 1858 pałac stał się siedzibą Warszawskiego Instytutu Muzycznego. Instytut ten kontynuował tradycje założonego w 1821 roku Konserwatorium Muzycznego. Uroczyste otwarcie nowej uczelni w pałacu Ordynackim odbyło się 26 stycznia 1861 roku. W Warszawskim Instytucie Muzycznym, zwanym powszechnie „konserwatorium”, wykładali m.in. Apolinary Kątski, Aleksander Michałowski, Stanisław Moniuszko, Tomasz Nidecki, Zygmunt Noskowski, Aleksander Zarzycki, a w latach późniejszych niektórzy z pierwszych wychowanków Instytutu, jak Stanisław Barcewicz czy Ignacy Paderewski. W 1914 roku przy ulicy Okólnik wybudowano nowy budynek Konserwatorium z salą koncertową według projektu Stefana Szyllera, który został połączony z pałacem[3].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego mieściły się tu konserwatorium i szkoła teatralna.
We wrześniu 1944 roku pałac został spalony przez Niemców. W 1953 odbudowany pałac przekazano na siedzibę Instytutowi im. Fryderyka Chopina (późniejszemu Towarzystwu im. Fryderyka Chopina)[4]. Oficjalnie przekazanie siedziby nowemu użytkownikowi odbyło się w lutym 1955 roku, podczas V Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Projektant odbudowy, Mieczysław Kuzma, przywrócił pałacowi wygląd zewnętrzny z końca XVII w., opierając się na rysunkach Tylmana z Gameren przechowywanych w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Budowla pałacowa o dwóch kondygnacjach, zbudowana na planie prostokąta, posiada ryzalit zwieńczony tympanonem. Całość wznosi się na wysokiej, warownej ceglanej platformie, tworzącej jednocześnie obszerny taras od strony wschodniej, okolony u szczytu ozdobną balustradą z piaskowca.
Po zniszczeniach wojennych odsłonięto całkowicie fasadę zachodnią, dodając zdobny w kształcie ciąg schodów, podkreślający konfigurację terenu. Wnętrza są natomiast kompozycją zupełnie nową, opartą na motywach późnego baroku, rokoka i klasycyzmu. Pałac mieści obecnie Muzeum Fryderyka Chopina oraz salę koncertową.
Legenda o złotej kaczce
Według legendy, w podziemnym jeziorze w piwnicach budynku miała mieszkać zaklęta w kaczkę księżniczka[5][6]. Upamiętnia ją ustawiony po wschodniej stronie budynku niewielki pomnik w formie fontanny z wyobrażeniem złotej kaczki z koroną na głowie.
Galeria
Zamek Ostrogskich od strony ul. Okólnik, ok. 1908
Zamek od strony ul. Tamka ok. 1939
Zamek ok. 1945
Tył budynku z bastionem
Tympanon
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Tadeusz S. Jaroszewski: Księga Pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 38. ISBN 83-223-2047-7.
- ↑ a b c d Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 29.
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 46. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
- ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 233. ISBN 978-83-928349-8-4.
- ↑ Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski. W 400-lecie stołeczności Warszawy. Warszawa: Iskry, 83-207-1525-3, s. 215.
Bibliografia
- Agnieszka Sypek, Robert Sypek: Zamki i warownie ziemi mazowieckiej. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002, s. 38-39. ISBN 83-88542-34-6.
- Tadeusz S. Jaroszewski: Księga Pałaców Warszawy. Warszawa: Interpress, 1985. ISBN 83-223-2047-7.
- Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: „Warszawa” przewodnik turystyczny. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982.