Wincenty Rapacki

Wincenty Rapacki (przed 1906)
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1840 Lipno, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	12 stycznia 1924 Warszawa, Polska
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	Józefina Rapacka
Lata aktywności	1861–1924
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Wincenty Rapacki (ur. 22 stycznia 1840 w Lipnie, zm. 12 stycznia 1924 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Czołowy aktor polskiej sceny schyłku XIX wieku. Jeden z pierwszych twórców realistycznych postaci scenicznych.

Był synem Wojciecha i Wiktorii z Piegłowskich. Urodził się w Lipnie przy ulicy Koziej (później przemianowanej na Wincentego Rapackiego). Wcześnie został osierocony przez matkę. Ojciec ożenił się powtórnie, a ponieważ młody Rapacki nie był dobrze traktowany przez macochę i przyrodnich braci dużo czasu spędzał poza domem. Wtedy też zafascynował się wędrownymi trupami aktorskimi i postanowił zostać aktorem.

Początkowo chodził do szkoły w Lipnie, ale po ucieczce z domu dotarł do Płocka i tam kontynuował naukę. W 1858 rozpoczął naukę w Szkole Dramatycznej w Warszawie. Ucząc się jednocześnie zarabiał na swoje utrzymanie imając się różnych zajęć. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia w Warszawie, wyjechał do Druskienik, gdzie w 1861 zadebiutował w sztuce J. I. Kraszewskiego Stare dzieje. Później występował w różnych teatrach. W sezonie 1864/65 grał we Lwowie, a w latach 1865–1870 w Krakowie. Pobyt w Krakowie pozwolił Rapackiemu intensywnie rozwijać się. W tym czasie dużo czytał, obracał się w kręgach uczonych (przyjaźnił się między innymi z Aleksandrem Fredrą, Michałem Bałuckim, Ignacym Kraszewskim, Karolem Estreicherem, Janem Matejką, któremu pozował do portretów).

Podczas pobytów w Paryżu i Wiedniu zapoznawał się z zachodnimi koncepcjami teatralnymi. Rozwijając swój kunszt aktorski, opierał się na wnikliwej obserwacji, tworząc dokładny portret osoby kreowanej. W 1869 podczas występów w Teatrze Narodowym w Warszawie, w ciągu 37 dni zagrał w 11 rolach, które spotkały się z dużym uznaniem zarówno krytyki, jak i publiczności. W 1870 otrzymał tam stałą pracę. W Warszawie grał i reżyserował (w latach 1875–1876).

Dzięki mozolnej pracy oraz wielkiemu talentowi wzniósł się na czoło plejady aktorskiej ówczesnej Warszawy. Był jednym z najwybitniejszych aktorów polskich, stworzył wiele wybitnych ról w dramacie współczesnym. Był pierwszym wielkim aktorem, który przyznawał się do realizmu. Wielką wagę przywiązywał do charakteryzacji, odpowiednich kostiumów i dekoracji. Jego spektakle charakteryzowały się dbałością o historyczną wierność. Preferował występowanie we współczesnym repertuarze.

Był także wysokiej klasy pedagogiem. Od 1893 wykładał w Klasie Dykcji i Deklamacji w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym, a w latach 1908–1909 w warszawskiej Szkole Aplikacyjnej. Aktorstwa pod jego okiem uczyła się Zofia Noiret^[1].

Od 1919 do śmierci występował w warszawskim Teatrze Rozmaitości.

Uprawiał także działalność literacką. Pisał powieści, dramaty, a także tłumaczył. Dla potrzeb teatru zaadaptował wiele dzieł, między innymi Nędzników Wiktora Hugo. Był twórcą dramatów historycznych, które wyróżniały się wielką scenicznością. W swoich utworach tworzył galerie żywych, pociągających postaci, czasem nawet kosztem fabuły. Napisał również wiele powieści. Jest także twórcą opowiadań i nowel. Książka Sto lat sceny polskiej w Warszawie została wydana w 1925, już po śmierci Rapackiego. Był stałym współpracownikiem takich warszawskich czasopism, jak „Ateneum”, „Kłosy”, „Kurier Warszawski”, „Tygodnik Ilustrowany” czy „Biblioteka Warszawska”, w których publikował swoje utwory. Był autorem obszernych pamiętników, których nie pozwolił opublikować za życia, a które spłonęły podczas Powstania Warszawskiego. Fragmenty które zdołano odratować, zostały opublikowane we Wspomnieniach aktorów (1800–1825) (Warszawa 1965).

Jako aktor cieszył się wyjątkowym autorytetem w teatrze polskim. W 1919 został pierwszym członkiem honorowym Związku Artystów Scen Polskich. W 1921 w 60. rocznicę pracy scenicznej, jako pierwszy z polskich aktorów został odznaczony Orderem „Odrodzenia Polski” klasy IV za wieloletnią działalność na polu polskiej sztuki dramatycznej^[2].

27 września 1926 w Warszawie nadano jednej z ulic nazwę Wincentego Rapackiego.

W 1961 w 120 rocznicę urodzin Wincentego Rapackiego, w domu w Lipnie w którym mieszkał jako dziecko, wmurowano pamiątkową tablicę. Ponadto jego nazwiskiem nazwano także jedną z ulic w tym mieście.

Był nestorem wielkiego aktorskiego rodu. Jego pierwszą żoną była Józefina Rapacka z Hoffmanów, z którą miał dzieci:

• Honoratę, aktorkę, która wyszła za mąż za Bolesława Leszczyńskiego i miała z nim syna Jerzego Leszczyńskiego;
• Wincentego Rapackiego, aktora, śpiewaka, autora licznych tekstów, operetek. Tłumacz librett operetkowych, który ożenił się z Heleną Zimajer i miał z nią dzieci Adama Rapackiego oraz Halinę Rapacką;
• Różę Rapacką, artystkę-śpiewaczkę, matkę aktora Andrzeja Boguckiego;
• Józefa, artystę-malarza;
• Wiktora, skrzypka Filharmonii i Opery Warszawskiej;
• Jana, muzyka.

Po jej śmierci w 1891 roku, ożenił się powtórnie z Amelią Gordon-Świejkowską (1868–1902), z którą miał synów Romualda i Dionizego.

Wincenty Rapacki spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie (kwatera A-6-5)^[3].

• 1861 – Stare dzieje
• 1865 – Zemsta
• Panie Kochanku
• Gliński
• Król się bawi
• Kupiec Wenecki

• Wit Stwosz, 1875 (dramat)
• Starosta Wilczek, 1875 (dramat)
• Mazur Czart, 1876 (dramat)
• Figlik Stańczyka, 1876 (dramat)
• Mikołaj Kopernik, 1876 (dramat)
• Maćko Borkowic, 1878 (dramat)
• Herszt, 1878 (dramat)
• Acernus, 1879 (dramat historyczny)
• Odsiecz Wiednia, 1883
• Grzechy królewskie, 1886 (powieść)
• Trefniś, 1887 (nowele)
• Do światła,1887 (powieść)
• Bogusławski i jego scena, 1888 (komedia)
• Pro honore domus, 1888
• Odbijanego, 1888 (komedia)
• Hanza, 1890 (powieść)
• Grzechy królewskie (powieść)
• Obraz z przeszłości, 1905 (nowele)
• Około teatru, 1905 (nowele)
• Histryoni, 1906 (powieść)
• Kostka Napierski, 1907 (powieść)
• Król Husytów, 1913 (powieść)
• Krwawa plama, 1913 (powieść)
• Czarny dwór
• Sto lat sceny polskiej w Warszawie, 1925
• Przewodnik dla teatrów amatorskich

• Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Włocławek 2002, s. 547–549.
• Ludwik Sempoliński: Wielcy artyści małych scen. Warszawa: Czytelnik, 1977. Brak numerów stron w książce
• Wincenty Rapacki. [dostęp 2012-12-16].
• Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna. T. 1 –. ISBN 83-902184-0-2. Brak numerów stron w książce

• Wincenty Rapacki w bazie IMDb (ang.)
• Wincenty Rapacki w bazie Filmweb
• Wincenty Rapacki w bazie filmpolski.pl
• Wincenty Rapacki (ojciec), [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .