Szkoci
| |
| Populacja |
około 30 milionów |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Szkocja: 4 459 071 |
| Język |
szkocki angielski, |
| Religia | |
| Pokrewne |
Irlandczycy, Mańczycy, Walijczycy, Anglicy, Kornwalijczycy, Kelperzy |
Szkoci (ang. i scots Scots, gael. Albannaich) – naród celtycki zamieszkujący Szkocję i Irlandię Północną. Mówią językami: angielskim (70% ludności), szkockim lallans (30% ludności) i celtyckim językiem gaelickim (1% ludności, głównie wyspy Hebrydy); te dwa ostatnie języki są stopniowo wypierane przez język angielski.
Historia
42% Szkotów wyznaje prezbiterianizm (Kościół Szkocji), duża grupa ludności to ateiści (28%), jedynie mieszkańcy południowo-zachodniej Szkocji (głównie potomkowie imigrantów z Irlandii) oraz ludność 2 niewielkich wysp (South Uist i Barra) to w większości katolicy (16%).
W etnogenezie Szkotów uczestniczyło wiele grup: Piktowie, Gaelowie, Brytowie, Anglowie oraz wikingowie. W wyniku wielowiekowych procesów ukształtowały się trzy grupy społeczeństwa szkockiego: zanglizowani mieszkańcy nizin (Lowlanderzy) mówiący językiem scots i górale podtrzymujący celtyckie tradycje (Highlanderzy) posługujący się językiem gaelic oraz niedawno wyodrębniona grupa Borderów z pogranicza pochodzących z małżeństw mieszanych z Anglikami, którzy władają wyłącznie językiem angielskim, jedynie zachowując szkocki akcent na skutek asymilacji językowej.
Podstawą organizacji społecznej Szkotów były klany. Po unii z Anglią (1707 r.) klany przestawały istnieć, pozbawione odwiecznych terytoriów, kolonizowanych przez Anglików. Ślady dawnych tradycji zachowały się w zwyczajach, muzyce, poezji, w ubiorze – męski strój klanowy, czyli kilt z kraciastego tartanu został uznany za narodowy strój szkocki.
W pierwszych wiekach naszej ery mianem Szkotów nazywano heterogeniczną ludność Irlandii, powstałą z przemieszania Celtów z pierwotnymi mieszkańcami Irlandii o pochodzeniu azjanickim.
W VI wieku zostali schrystianizowani przez św. Kolumbę. Choć ich mieszanie się z Piktami z Wysp Brytyjskich rozpoczęło się już wcześniej, masowa inwazja Szkotów na Brytanię zaczęła się w VIII wieku, pod wpływem wikingów, którzy zaczęli pustoszyć Irlandię. Gdy irlandzcy osadnicy zasymilowali się z ludnością Wysp Brytyjskich, Szkotami nazywano już tylko mieszkańców północnej części Wielkiej Brytanii.
Szkoci w Polsce
Pierwsze kontakty Szkotów z Polską sięgają XIV wieku[1], a w XV wieku m.in. dwóch szkockich studentów zapisało się (w 1438 r. i 1453 r.) na Akademię Krakowską, a kupcy szkoccy prowadzili ożywiony handel z Gdańskiem, np.: James Kabrun (Cockburn), sfinansował budowę opery w tym mieście. Inny znany Szkot William Bruce był wykładowcą Akademii Zamoyskiej.
Nie jest znana dokładna liczba Szkotów, którzy przybyli do Rzeczypospolitej Obojga Narodów w okresie zbożowej prosperity. Według polskiej prasy: w końcu XVI w. żyło na naszych ziemiach aż 100 tys. Szkotów[2]. Zdaniem brytyjskiego historyka Neala Aschersona musiały być ich dziesiątki tysięcy[3]. Szkocki podróżnik z epoki nowożytnej, William Lithgow pisał wręcz o Polsce jako Matce lub Mamce młodych ludzi i młodzieniaszków ze Szkocji[4]. Bardziej realne dane szacunkowe (odnoszące się też do niewielkiego zaludnienia ówczesnej Szkocji) podają liczbę 7400 rodzin szkockich w I Rzeczypospolitej, czyli ok. 37 tysięcy osób[5].
Podczas wojny inflanckiej w 1577 r. Stefan Batory nadał Szkotom przywileje dworzan królewskich. Mieli oni prawo zaopatrywania dworu w towary i jeżdżenia z nim po całym kraju.
W ramach asymilacji do warunków polskich nazwiska niektórych Szkotów ulegały spolszczeniu, np. Czamer (Chalmers), Czochran (Cochrane), Dziaksen (Jackson), Kabron (Cockburn), Machlejd (Macleod), Szynkler (Sinclair). Spolonizowanym Szkotem jest Ketling (Hassling-Ketling of Elgin), jeden z bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza Pan Wołodyjowski. Szkotów w Polsce popularnie nazywano Szotami. Nazywano tak również ludowy taniec polski z regionu Warmii i Mazur wywodzący się od walca szkockiego[6].
Po wojnach napoleońskich, gdy gospodarka szkocka przeżywała kryzys, Szkoci znów zaczęli przybywać do Polski, tym razem jako specjaliści od nowoczesnych technologii (inżynierowie, farmerzy, producenci tekstyliów, młynarze, metalurdzy) werbowani przez polskich ziemian[7].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jacek Wijaczka: Szkoci. W: Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Bellona, 2010, s. 201. ISBN 978-83-11-11724-2.
- ↑ https://archive.is/20130504005643/http://www.wprost.pl/ar/71296/Mieszancy-Europy/1152/?O=71296&pg=0 dostęp z dnia 22 listopada 2011 r.
- ↑ Neal Ascherson, Posłowie, [w:] A. Orr, Niedźwiedź Wojtek. Niezwykły żołnierz Armii Andersa, Replika, Zakrzewo 2011
- ↑ A. Francis Steuart, Scots in Poland 1576 - 1793 [online], www.tartansauthority.com [dostęp 2020-01-23].
- ↑ Anna Biegańska: Żołnierze szkoccy w dawnej Rzeczypospolitej. W: Studia i materiały do historii wojskowości. T.XXVII. 1984, s. 86.
- ↑ Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, Warszawa 1900-1903.
- ↑ Szkoci w Polsce. Autor: Stefan Zabieglik.