Szczurowa

wieś
Kościół św. Bartłomieja Apostoła
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	brzeski
Gmina	Szczurowa
Liczba ludności (2021)	1606[2]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-820[3]
Tablice rejestracyjne	KBR
SIMC	0831942
Położenie na mapie gminy Szczurowa Szczurowa
Położenie na mapie Polski Szczurowa
Położenie na mapie województwa małopolskiego Szczurowa
Położenie na mapie powiatu brzeskiego Szczurowa
50°07′08″N 20°38′10″E/50,118889 20,636111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Szczurowa – wieś w powiecie brzeskim w województwie małopolskim, siedziba gminy Szczurowa oraz parafii św. Bartłomieja Apostoła. Wieś leży u zbiegu dróg wojewódzkich 964 i 768.

Szczurowa uzyskała lokację miejską w 1785 roku, zdegradowana w 1933 roku^[4].

Pierwsze wzmianki na temat ziemi szczurowskiej pojawiają się w testamencie Bolesława Krzywoustego; wspomniana jest tam ona jako część ziemi sandomierskiej, która po 1138 roku trafiła pod władanie Henryka Sandomierskiego^[8]. Powstanie wsi w Szczurowej datuje się natomiast na 1338 rok, kiedy to biskup Jan Grot rozporządzający należącymi do biskupstwa krakowskiego terenami nawiązał z sołtysem pobliskich Niedzielisk umowę zezwalającą na wykarczowanie lasu nazywanego Szczurowa w celu lokacji w jego miejscu wsi na prawie niemieckim. W chwili założenia, Szczurowa miała powierzchnię 40 łanów, a na jej terenie znajdowały się młyn i karczma^[8]. Erygowano w niej również parafię uposażoną w dwa łany ziemi, a także wybudowano drewniany orientowany kościół^[9].

Od 1596 roku w Szczurowej istniała szkoła parafialna, natomiast w 1615 biskup Piotr Tylicki wyposażył w niej szpital – Dom Ubogich^[8].

Szczurowa była wsią biskupstwa krakowskiego w województwie sandomierskim w ostatniej ćwierci XVI wieku^[10]. Pierwszym prywatnym właścicielem wsi został w 1827 roku Jan Popowich (zm. 1838) - komornik sądu szlacheckiego w Tarnowie, po nim zaś Szczurową odziedziczył jego siostrzeniec - Jan Truskawski^[11]. Później, w pierwszej połowie XIX wieku (przed 1846 rokiem) przeszła w ręce polskiego ziemiaństwa: Ignacego i Anastazji Zielińskich, a następnie – po śmierci Ignacego w 1854 i drugim małżeństwie Anastazji – Kępińskich^[11].

W 1846 roku Szczurową ominęła rabacja galicyjska zbierająca w okolicznych miejscowościach krwawe żniwo; stało się to za sprawą mandatariusza dziedzica Zielińskiego, który powstrzymał rozruchy chłopskie oraz faktu, że Ignacy i Anastazja mieszkali wówczas w drugim należącym do nich dominium – Moszczanicy^[12].

Do połowy XIX wieku Szczurowa była ubogą miejscowością zamieszkiwaną przez chłopstwo^[13][14]. Sytuacja wsi zmieniła się jednak, gdy w latach 50 XIX wieku osiedli w niej jej właściciele – Anastazja i Jan Kępińscy, pod których zarządem Szczurowa szybko przekształciła się w dobrze funkcjonujące miasteczko oraz istotny ośrodek kulturalny^[14]. Na zlecenie Kępińskich powstał w Szczurowej eklektyczny pałac z elementami neogotyku, a także rodowa kaplica na miejscowym cmentarzu^[8]. Finansowali oni także remont szczurowskiego Kościoła św. Bartłomieja Apostoła, a po jego pożarze udzielili mieszkańcom istotnego wsparcia finansowego przy budowie nowej, murowanej świątyni^[9]. Byli także inicjatorami budowy murowanych kamienic przy rynku, za ich czasów powstała w Szczurowej apteka, gabinet lekarski, murowana plebania oraz poczta^[8][14]. Wybudowano również drogę łączącą wieś z dworcem kolejowym w Brzesku-Słotwinie, otwierając tym samym Szczurową na świat^[8][13].

W czasie powstania styczniowego, we wrześniu 1863 roku, w Szczurowej zgromadziła się część stuosobowej, dobrze uzbrojonej kawalerii ochotniczej, która dołączyć miała do II Korpusu „Krakowskiego” Józefa Hauke-Bosaka^[15]. Kępińscy uczestniczyli również w demonstracyjnych nabożeństwach połączonych ze śpiewaniem zakazanej przez zaborcę pieśni "Boże, coś Polskę", uważanej wówczas za manifestację uczuć patriotycznych, a także brali udział w patriotycznych spotkaniach szlachty organizowanych przed powstaniem styczniowym przez dwór w Dołędze^[11][16][17].

Po śmierci Anastazji (zm. 1885) i Jana (zm. 1897) Szczurową odziedziczył bratanek Jana – Aleksander Kępiński, który zamieszkał w niej wraz ze swoją żoną Alojzą zd. Schmitt oraz synem Antonim^[17]. Pod zarządem Aleksandra Szczurowa rozwijała się gospodarczo i samorządowo – powołane do życia zostały różne organizacje jak chociażby spółdzielnia mleczarska (której Kępiński został prezesem)^[14], Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży czy powstałe na przełomie 1929 i 1930 Koło Młodzieży Wiejskiej założone przez S. Miłkowskiego, Mieczysława Kabata, Władysława Buchańca oraz Józefa Kosonia, Franciszka Nitę, Jana Giemzę i Stanisława Rasaka^[15]. Na pierwsze trzy dekady XX wieku przypada również wzrost pozycji Szczurowej na mapie politycznej regionu; po rozpadzie PSL na PSL „Piast” i PSL – Lewica stała się ona miejscem zażartej walki tych dwóch ugrupowań o wpływy. Organizowane w niej były wiece wyborcze Szymona Bernadzikowskiego, wielokrotnie odwiedzał ją również Wincenty Witos^[15]. Po zamachu majowym przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego w 1926 roku, Szczurowa – w której większość miał krytykujący sanację PSL „Piast” – stała się miejscem licznych wieców i manifestacji sprzeciwiających się rządowi Piłsudskiego. Najistotniejszymi spośród nich była przeprowadzona po wyroku procesu brzeskiego manifestacja 8 maja 1932 roku, w której uczestniczyć miały „wielotysięczne tłumy [chłopów]” oraz mający miejsce rok później wiec domagający się m.in. rozwiązania Sejmu i Senatu oraz przeprowadzenia demokratycznych wyborów. Centralnymi postaciami obu z tych wieców byli Wincenty Witos oraz Jan Brodacki, dawny poseł na Sejm. W organizacji powyższych manifestacji i protestów aktywnie uczestniczył również urodzony w Szczurowej Stanisław Nita, jeden z czołowych brzeskich ludowców i bliski współpracownik Witosa^[15].

W 1934 przez Szczurową przeszła największa powódź dwudziestolecia wojennego. Za udział w akcji ratunkowej w jej trakcie Aleksander Kępiński – właściciel Szczurowej – odznaczony został 11 listopada 1934 roku srebrnym krzyżem zasługi^[15][18].

W czasie II wojny światowej – 3 lipca 1943 – miejsce miała Masakra w Szczurowej – mord 93 osób dokonany przez niemieckich okupantów pod przywództwem Engelberta Guzdka na ludności romskiej mieszkającej we wsi^[19]. Zamordowani pochowani zostali na szczurowskim cmentarzu i upamiętnieni tablicą, na której wymieniono ich nazwiska. W czasie II wojny światowej w Szczurowej działały również tajne komplety zorganizowane przez Zygmunta Robaszkiewicza – prowadzono tajne nauczanie w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, a później także i liceum. Sam Robaszkiewicz prowadził zajęcia języka polskiego, historii, geografii oraz biologii, przedmiotów humanistycznych uczyć pomagał ks. Jan Nita, religii i łaciny – ks. S. Daniel, natomiast języków nowożytnych – Jan Rassak. Nauczanie w zakresie szkoły podstawowej prowadziły Matylda Barabasz wraz z Krystyną Daniel-Robaszkiewicz^[20].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

 Zobacz też: Masakra w Szczurowej.

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[21]:

• kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła z 1893 roku, projektu Jana Sas-Zubrzyckiego
• dwór wraz z parkiem oraz ogrodzenie z bramkami

Obiekty niewpisane do rejestru zabytków:

• XIX-wieczna kaplica rodu Kępińskich

W Szczurowej urodzili się:

• Michał Chylewski (ur. 1787) – malarz, uczestnik powstania listopadowego
• Stanisław Nita (ur. 1875) – ludowiec, więzień Berezy Kartuskiej
• Paweł Rosa (ur. 1890) – kapitan Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej
• Józef Gałuszka (ur. 1893) – poeta i publicysta, redaktor „Gazety Literackiej"
• Stanisław Antos (ur. 1922) – generał dywizji Wojska Polskiego, jedna z czołowych postaci wydarzeń Grudnia 1970
• Stanisław Zagaja (ur. 1925) – pomolog
• Jan Piotrowski (ur. 1953) – biskup kielecki
• Marek Antosz (ur. 1967) – poeta, prozaik, dziennikarz, nauczyciel

Inne osoby istotne dla Szczurowej:

• Jan Kępiński (ur. 1823) – działacz społeczny, właściciel Szczurowej w XIX wieku

• Dwór w Szczurowej – historia i opis. dworymalopolski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-01)]..
• Szczurowa 3 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 868 .