Słonecznik zwyczajny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	słonecznik
Gatunek	słonecznik zwyczajny
Nazwa systematyczna
Helianthus annuus L. Sp. pl. 2:904. 1753
Synonimy
Helianthus jaegeri Heiser. Helianthus lenticularis Douglas[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej, obecnie rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie poza rejonem swojego rodzimego występowania^[3]. Jest uprawiany w wielu rejonach świata, w Europie od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna.

Łodyga

Wzniesiona, prosta, sztywna, gruba, pojedyncza lub słabo rozgałęziająca się. Osiąga 2–3 m wysokości. Istnieje jednak wiele odmian ozdobnych o wysokości od 0,5 do 1 m.

Kwiaty

Zebrane w bardzo duże kwiatostany typu koszyczek, o średnicy do 30 cm. Koszyczki zwisające po przekwitnięciu. Brzeżne kwiaty języczkowe są duże i żółte, zaś środkowe kwiaty rurkowe – drobne i brunatne. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, wszystkie liście sercowate, duże, ogonkowe, szorstkie, o piłkowanych brzegach.

Owoc

Jadalna niełupka zawierająca dużo tłuszczu.

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki^[5]. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju^[6].

• Jest uprawiany jako warzywo o jadalnych nasionach.
• Roślina oleista, jedna z ważniejszych. Z nasion otrzymuje się olej słonecznikowy używany jako tłuszcz jadalny, do produkcji margaryny, a także jako tłuszcz techniczny do wytwarzania pokostu, lakierów i mydła^[6]. Jest bardzo bogatym źródłem kwasu linolowego^[7].
• Wytłoki pozostałe po wyciskaniu oleju z nasion są dobrą paszą dla zwierząt^[6].
• Istnieją odmiany pastewne, których pędy w postaci kiszonki są używane jako wartościowa pasza dla bydła^[6].
• Nasiona słonecznika są bardzo bogatym źródłem mikro i makroelementów, witaminy E oraz aminokwasów. Skład aminokwasów na 100 g:^[7]
  • Izoleucyna - 1112 mg
  • Leucyna - 1619 mg
  • Lizyna - 917 mg
  • Metionina - 478 mg
  • Cystyna - 439 mg
  • Fenyloalanina - 1140 mg
  • Tyrozyna - 652 mg
  • Treonina - 907 mg
  • Tryptofan - 342 mg
  • Walina - 1287 mg
  • Arginina - 2340 mg
  • Histydyna - 615 mg
  • Alanina - 1092 mg
  • Kwas asparaginowy - 2389 mg
  • Kwas glutaminowy - 5442 mg
  • Glicyna - 1424 mg
  • Prolina - 1151 mg
  • Seryna - 1053 mg
• Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.
• Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych^[8].
• Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru^[6].

Roślina łatwa w uprawie. Uprawia się z nasion wysiewanych wczesną wiosną wprost do gruntu. Wytrzymuje wiosenne przymrozki (strefy mrozoodporności 4-10)^[10]. W czasie owocowania może wymagać podparcia, gdyż duże i ciężkie koszyczki mogą wywrócić roślinę wraz z korzeniami (zwłaszcza po opadach deszczu). Wymaga stanowiska w pełnym słońcu i bardzo obfitego nawożenia.