Pomacy
 Pomaczka w tradycyjnym stroju | |
| Populacja |
500 000 |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Bułgaria 200 000 |
| Język | |
| Religia | |
| Pokrewne | |
Pomacy (bułg. Помаци) – grupa muzułmańskich Słowian zamieszkujących Bałkany, pierwotnie posługujących się dialektami języka bułgarskiego. Liczy około 500 tysięcy osób.
Kraje zamieszkania
Pomacy zamieszkują głównie środkowe Rodopy w Bułgarii (około 200 tysięcy osób) w obwodach Smolan, Kyrdżali, Pazardżik i Błagojewgrad. W Macedonii Północnej, gdzie nazywani są Torbeszami, mieszkają w niewielkich grupach przy granicy z Albanią (m.in. gminy Centar Żupa, Debar) i w środkowej części kraju (gminy Płasnica i Dołneni). Torbesze mieszkają także w Albanii, przede wszystkim w graniczącym z Macedonią Północną obwodzie Dibra (region Mala Prespa i Golo Brdo), głównie w okręgu Bulqiza. W Turcji (gdzie jest ich około 300 tysięcy[2]) mieszkają we Wschodniej Tracji w okolicach Lüleburgaz i Adrianopola, a imigranci z Bułgarii także w Anatolii. W północnej Grecji Pomacy zamieszkują głównie prefektury Xanthi, Komotini i Ewros (ponad 50 tysięcy osób). Mieszkają też w Kosowie w okolicy Prizrenu, razem z blisko spokrewnionymi Goranami.
Pochodzenie i historia Pomaków w Bułgarii
W Bułgarii uważani są za słowiańskojęzycznych Bułgarów, wyznających islam sunnicki, tutaj też najbardziej identyfikują się jako Bułgarzy. W Bułgarii uważa się, że Pomacy są potomkami bułgarskiej ludności pasterskiej, która w okresie okupacji tureckiej w latach 1396–1878 przyjęła islam pod przymusem, bądź też dobrowolnie. Wiele osób przyjęło nową religię ze względu na korzyści ekonomiczne – w ten sposób unikali płacenia podatku od „niewiernych”, tzw. dżizja i mogli kupować ziemię. Z tych też przyczyn w okresie formowania się nowoczesnej świadomości narodowej (bułgarskie odrodzenie narodowe), a i później, dość często byli traktowani przez prawosławnych Bułgarów lekceważąco, lub nawet z pogardą, jako zdrajcy narodu.
Od czasu odzyskania przez Bułgarię niepodległości w 1878 liczba wyznawców islamu w tym kraju systematycznie spada, głównie w związku z ich emigracją do Turcji (z 29% do około 10% obecnie). Emigrowali jednak głównie Turcy, Pomacy ze względu na nieznajomość języka tureckiego z reguły nie decydowali się na emigrację. Według statystyk ich liczba od odzyskania przez Bułgarię niepodległości znacznie się zwiększyła (w 1878 było ich tylko 68 tys.). Fakt, że Turcja wysuwała pretensje do opieki nad muzułmańskimi Pomakami, zaś Grecja uznaje ich za odrębny naród (w Grecji wydano nawet gramatykę języka pomackiego) powodował, że władze Bułgarii obawiały się ich i usiłowały przymusowo asymilować. Nasilenie przymusowej asymilacji Pomaków (w tym „bułgaryzacja” imion i nazwisk, likwidacja odrębnego szkolnictwa, masowe aresztowania i nawet zabójstwa), przypadła na lata 1971–1973 i 1984–1985; w tym czasie Pomacy emigrowali do Turcji, aby uniknąć prześladowań. Turcja jednak dość niechętnie przyjmowała tych emigrantów, a oni sami – choćby ze względów językowych – też mieli ogromne problemy z adaptacją w nowej rzeczywistości. Sytuacja Pomaków w Bułgarii poprawiła się po upadku komunizmu w 1989: przywrócono dawne nazwiska i przyznano im prawo do zachowania własnej odrębności kulturowej.
Kwestia przymusowej bułgaryzacji Pomaków znalazła swe odzwierciedlenie w filmie fabularnym Radosława Spasowa, zatytułowanym Skradzione oczy (koprodukcja bułgarsko-turecka, 2004).
Pomacy w Grecji
W Grecji Pomacy zamieszkują głównie prefektury Xanthi, Komotini i Ewros. Są tam lubianą mniejszością, uznawaną za odrębne, autochtoniczne plemię muzułmańskie, o mieszanych słowiańsko-turecko-greckich cechach języka narodowego. Posiadają tradycyjne święta ludowe i odrębną kulturę, cieszącą się zainteresowaniem także greckich współmieszkańców. Od lat 90. XX wieku, w różnych miejscowościach greckiej Tracji organizowane są festiwale pomackie lub z licznym udziałem społeczności Pomaków[3][4]. Niemal wszystkie greckie źródła wskazują, że Pomacy mogą być powiązani ze starożytnymi Trakami. Grecka pamięć narodowa, sięgając nawet bardzo odległych inwazji, przechowuje liczne zapisy sporów ze Słowiańszczyzną, trwających aż po wojny światowe, niemniej Pomaków uważa się tu za „swoich”, nie za dawnych najeźdźców czy imigrantów ekonomicznych[5]. Zgodnie z podpisanym przez Grecję i Turcję traktatem lozańskim, Pomacy, jako traccy muzułmanie, zazwyczaj objęci są w Grecji tureckojęzycznym szkolnictwem podstawowym i średnim. Trwają dyskusje na temat nieprawidłowości tej sytuacji[6], jednak zmiany wiązałyby się z dalszym pogorszeniem stosunków grecko-tureckich. W roku 2002 w Grecji zrealizowano wydanie słownika języka pomackiego[7]. Ukazuje się grecko-pomacka, lokalna prasa[8]. Pomaccy działacze informują, że mniej więcej od 1990 r. w greckiej części Tracji ma miejsce pełny egalitaryzm w traktowaniu grup etnicznych[9]. Liczbę Pomaków ocenia się w Grecji na 35–40 tysięcy[10]
Zdaniem źródeł rządu USA, Pomacy w Grecji podlegają naciskom dla zadeklarowania narodowości tureckiej. Presja i próby przekupstwa pochodzić mają ze strony społeczności tureckojęzycznej i finansowane są przez niewskazane w raporcie źródła[11].
Etymologia nazwy
Dyskusyjne jest pochodzenie nazwy Pomacy. Wysuwane są najróżniejsze hipotezy, wiążące tę nazwę z rozmaitymi wyrazami, istniejącymi we współczesnej bułgarszczyźnie, m.in. ze słowem pomagacz (ze względu, iż w regionach, w których zamieszkiwali, pełnili wobec Turków rolę „pomocniczą” w zarządzaniu chrześcijańskimi sąsiadami). Inna hipoteza łączy tę nazwę z przymiotnikiem помъчен, pomyczen → помъча, pomycza, tj. po męce, pomęczę co wyjaśnia się tym, iż muzułmanami zostali „po mękach”. Istnieje też mało przekonująca hipoteza, wysunięta przez pozostającego na służbie tureckiej Michała Czajkowskiego, zgodnie z którą słowo Pomacy należy wiązać z Polakami. Zdaniem greckich badaczy, imię Pomaków, podobnie jak niektóre inne ich imiona własne, wywodzi się z języka starogreckiego[12] Żadna z tych hipotez nie została uznana za satysfakcjonującą.
Przypisy
- ↑ Ethnologue 14 report for language code:BLG.
- ↑ https://academic-accelerator.com/encyclopedia/pomaks
- ↑ Raport Greckiego Komitetu Helsińskiego: Some distinct Pomak festivals in the Rodopi and Evros departments have been reported – wyróżniające pomackie festiwale bywają organizowane w prefekturach Rodopi i Ewros [1].
- ↑ Referat, omawiający pomackie festiwale, wygłoszony na międzynarodowej konferencji w Sufli (prefektura Ewros), zamieszczony w głównie greckojęzycznym wydawnictwie internetowym „Pomakochoria” (ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ Οι Πομάκοι της Θράκης χθες, σήμερα, αύριο. Ένα οδοιπορικό στην ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους – Miejscowości Pomaków – Pomacy Tracji wczoraj, dziś, jutro. Podróż/wycieczka w historię, język i kulturę)[2].
- ↑ Dane 1994, z raportu Greckiego Komitetu Helsińskiego [3], który wskazuje m.in.: Greek authors consider Pomaks to be the descendants of ancient Thracian tribes which were in turn Hellenized, Latinized, Slavized, Christianized and finally Islamized. Those of them who stayed in the mountains succeeded in remaining ‘pure’ descendants of these ancient tribes and they have many Greek, if not Homeric, words in their vocabulary. – Greccy autorzy uważają Pomaków za potomków antycznych plemion trackich, kolejno hellenizowanych, latynizowanych, slawizowanych i chrystianizowanych. Ludność zamieszkująca tereny górskie zachowała część greckiego słownictwa, nawet wywodzącego się jeszcze z epoki Homera.
- ↑ Wystąpienie przedstawiciela Związku Pomaków Prefektury Ksanti, na spotkaniu tematycznym KBWE w Warszawie, 30 września 2009.
- ↑ Wystąpienie Omera Hamdiego z Komotini (Grecja), przytoczone w języku ang. w internetowym wydaniu trackiego dwutygodnika dyskusyjnego Αντιφωνητής online , wygłoszone w trakcie konferencji międzynarodowej, w Holandii, 25.11.2004.
- ↑ Przykład internetowego wydania gazety „Zaglisa”, z Komotini. Tematyka dotyczy społeczności Pomaków, a przytoczony link otwiera stronę z zapisem pomackojęzycznym, na bazie czcionek greckich, z symbolicznym wykorzystaniem tradycyjnego zapisu arabskiego, w nagłówku.
- ↑ Wystąpienie Omera Hamdiego z Komotini (Grecja), przytoczone w języku ang. w internetowym wydaniu trackiego dwutygodnika dyskusyjnego Αντιφωνητής online , wygłoszone w trakcie konferencji międzynarodowej, w Holandii, 25.11.2004. zawiera m.in. informację, że od 1990 w greckiej Tracji ustanowiono absolutny egalitaryzm – the absolute egalitarianism was established in the Greek Thrace.
- ↑ Dane o liczebności 30–35, oparte na badaniach z 1994 r. i podobne, pochodzą z raportu Greckiego Komitetu Helsińskiego The Pomacs – General data on the language. Dane z roku 2004, dostarczone przez samych Pomakow, sugerują ich liczebność w Grecji na około 40 tysięcy osób Αντιφωνητής online.
- ↑ Raport Praw Człowieka Departamentu Stanu USA, Greece 2012 Human Rights Report Executive Summary, s. 28: Some Pomaks claimed members of the Pomak community received monetary incentives to self-identify as Turkish – Niektórzy z członków społeczności Pomaków otrzymali zachęty materialne, w zamian za turecką autoidentyfikację.
- ↑ Co wzmiankuje m.in. raport Greckiego Komitetu Helsińskiego [4]: For Greeks, Pomak is a derivative of the Ancient Greek word ‘Pomax’ (‘drinker’) which reflects the Thracians’ known habit of drinking; and Achrjani is a derivative of the ancient Thracian tribe of ‘Agrianoi’ (Seyppel, 1989:48). – dla Greków, „Pomak” wywodzi się ze starogreckiego „Pomax” (pijak), co wiązałoby się ze znanym trackim zwyczajem spożywania alkoholu; imię własne jednej z grup: Achrjani, pochodzić ma od starożytnego trackiego plemienia „Agriani”.