Polacy w Rosji
Populacja |
ok. 22–300 tys. |
---|---|
Miejsce zamieszkania | |
Język | |
Religia |
katolicyzm, prawosławie, rzadziej protestantyzm |
Grupa |
Polacy w Rosji – jedna z mniejszości narodowych, zamieszkujących Federację Rosyjską.
Według spisu powszechnego z 2002 roku, Rosję zamieszkiwało około 73 tys. Polaków, osiem lat później podczas kolejnego spisu powszechnego narodowość polską zadeklarowało już tylko około 47 tys. osób[1], natomiast według danych ze spisu powszechnego z 2021 Rosję zamieszkiwało już tylko około 22 tys. Polaków[2].
Liczebność i rozmieszczenie na obszarze kraju
Według danych rosyjskiego spisu powszechnego z roku 2002, polską narodowość zadeklarowało 73 001 (0,05%) mieszkańców kraju, jednak według niektórych polskich szacunków, liczba Polaków w Rosji może dochodzić nawet do 300 tys. osób. Zgodnie z wynikami spisu z 2002 roku Polacy w Rosji zamieszkiwali wówczas przede wszystkim wielkie miasta: Moskwę (4456 osób), Petersburg (4451 osób), w dalszej kolejności obwody królewiecki (3918 osób) i tiumeński (3427 osób), Republikę Karelii (3022 osób) i Kraj Krasnodarski (2958 osób).
Liczba osób deklarujących polską narodowość w spisach powszechnych Rosyjskiej FSRR i Rosji od 1926 roku | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Rok | 1926 spis[3] |
1939 spis[4] |
1959 spis[5] |
1970 spis[6] |
1979 spis[7] |
1989 spis[8] |
2002 spis |
2010 spis |
2021 spis | ||
Populacja | 197 827 | 147 545 | 118 422 | 107 084 | 99 733 | 94 594 | 73 001 | 47 125 | 22 024 | ||
Odsetek | 0,19% | 0,13% | 0,1% | 0,08% | 0,07% | 0,06% | 0,05% | 0.03% | 0.01% | ||
W 1926 roku Rosyjska FSRR obejmowała także terytorium dzisiejszych: Kazachstanu, Kirgistanu, Krymu, wschodniej Białorusi i część Uzbekistanu.
W 1939 roku Rosyjska FSRR obejmowała także terytorium Krymu. W 2021 roku spis powszechny obejmował także terytorium Krymu. |
Obwód | Liczba Polaków | % populacji obwodu |
---|---|---|
Obwód królewiecki | 2788 | 0,30% |
Obwód murmański | 652 | 0,08% |
Obwód leningradzki | 1028 | 0,06% |
Obwód smoleński | 466 | 0,05% |
Obwód pskowski | 359 | 0,05% |
Obwód nowogrodzki | 232 | 0,04% |
Obwód moskiewski | 1987 | 0,03% |
Obwód rostowski | 1074 | 0,03% |
Obwód samarski | 917 | 0,03% |
Obwód wołgogradzki | 764 | 0,03% |
Obwód saratowski | 678 | 0,03% |
Obwód orenburski | 525 | 0,03% |
Obwód archangielski | 390 | 0,03% |
Obwód kałuski | 352 | 0,03% |
Obwód woroneski | 373 | 0,02% |
Obwód włodzimierski | 304 | 0,02% |
Obwód tulski | 269 | 0,02% |
Obwód wołogodzki | 249 | 0,02% |
Obwód briański | 197 | 0,02% |
Obwód niżnonowogrodzki | 378 | 0,01% |
Obwód | Liczba Polaków | % populacji obwodu |
---|---|---|
Obwód omski | 2231 | 0,11% |
Obwód tiumeński | 2418 | 0,07% |
Obwód tomski | 750 | 0,07% |
Obwód magadański | 111 | 0,07% |
Obwód irkucki | 1364 | 0,06% |
Obwód sachaliński | 227 | 0,05% |
Obwód amurski | 368 | 0,04% |
Obwód swierdłowski | 1449 | 0,03% |
Obwód czelabiński | 1185 | 0,03% |
Obwód nowosybirski | 816 | 0,03% |
Obwód kemerowski | 750 | 0,03% |
Obwód kurgański | 303 | 0,03% |
Republika | Liczba Polaków |
% populacji republiki |
---|---|---|
Karelia | 1849 | 0,29% |
Komi | 843 | 0,09% |
Chakasja | 273 | 0,05% |
Jakucja | 297 | 0,03% |
Udmurcja | 235 | 0,02% |
Baszkiria | 504 | 0,01% |
Tatarstan | 443 | 0,01% |
Historia
Historia Polaków na ziemiach rosyjskich sięga początków państwowości rosyjskiej. Wielu wybitnych przedstawicieli kultury rosyjskiej, jak i najwyższych władz było polskiej narodowości i odegrało znaczącą rolę w historii państwa rosyjskiego. Część Polaków to także potomkowie carskich lub radzieckich zesłańców z XIX i pierwszej połowy XX wieku. Wielu Polaków pochodzących najczęściej z byłych republik radzieckich osiedliło się w Rosji dopiero po 1991 roku.
Polacy w Carstwie Rosyjskim
Poszczególni Polacy byli obecni na ziemiach rosyjskich od zarania państwowości rosyjskiej, jednak trwała polska diaspora w Rosji została ukształtowana w okresie od XVII do XX wieku. Początków trwałej diaspory można dopatrywać się w polskiej kolonizacji wschodnich ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, które następnie zostały w XVI i XVII wieku wcielone do państwa rosyjskiego. Znalazłszy się pod rosyjskim panowaniem szlachta polska na ogół przyjmowała poddaństwo rosyjskie wraz z prawosławiem i nie powracała już do Korony. Najznaczniejszym przykładem jest rosyjska gałąź rodu Glinków herbu Trzaska pochodzących z ziemi łomżyńskiej. Po utracie Smoleńska przez Polskę w 1667 roku Glinkowie pozostali w smoleńskim majątku, przyjmując poddaństwo rosyjskie i prawosławie. Carskie władze zachowały im w zamian przywileje szlacheckie w tym herb Trzaska oraz nadania królewskie[9]. Wywodzący się z tejże rodziny Michaił Glinka uważany jest za twórcę narodowej opery rosyjskiej. W rezultacie około dwustu herbów rosyjskich posiada polskie i litewskie korzenie. Część z herbów było używanych w niezmienionej lub tylko nieznacznie zmienionej formie i nadal wyglądały tak samo jak te polskie[10].
W latach 1665–1685 istniało państwo Jaxa na obszarze dzisiejszego Dalekiego Wschodu Rosji, utworzone przez polskiego zesłańca Nicefora Czernichowskiego.
Polacy w Imperium Rosyjskim
Polacy osiedlali się na ziemiach dzisiejszej Rosji dobrowolnie lub pod przymusem – na skutek carskich zsyłek w XIX wieku. Polacy o wysokich kwalifikacjach, jak naukowcy, technicy, niektórzy urzędnicy, artyści, aktorzy osiedlali się najczęściej w metropoliach. Zesłańcy tymczasem byli osiedlani przymusowo w słabo zaludnionych regionach, szczególnie na północy i wschodzie kraju w celu ich zagospodarowania.
Liczebność Polaków (na podstawie kryterium językowego) w 20 największych miastach Imperium Rosyjskiego w 1897, do dziś znajdujących się w granicach Rosji:
Miasto | Liczba Polaków | % populacji miasta |
---|---|---|
Petersburg | 36 729 | 2,90% |
Moskwa | 9236 | 0,89% |
Saratów | 1728 | 1,26% |
Kazań | 1479 | 1,14% |
Rostów nad Donem | 1444 | 1,21% |
Tuła | 658 | 0,57% |
Astrachań | 640 | 0,57% |
Niżny Nowogród | 838 | 0,93% |
Samara | 958 | 1,06% |
Woroneż | 1058 | 1,31% |
Kursk | 1222 | 1,61% |
Orenburg | 718 | 0,99% |
Jarosław | 848 | 1,18% |
Orzeł | 1429 | 2,05% |
Jekaterynodar[11] | 674 | 1,03% |
Penza[12] | 598 | 1,00% |
Kronsztad[13] | 2159 | 3,63% |
Carycyn[14] | 119 | 0,22% |
Iwanowo-Wozniesieńsk[15] | 56 | 0,10% |
Twer[16] | 833 | 1,56% |
Polacy w Rosyjskiej FSRR
W XX wieku liczebność polskiej diaspory w ZSRR zmniejszała się wskutek akcji repatriacyjnych – po wybuchu rewolucji październikowej, w pierwszych latach powojennych i po odwilży politycznej roku 1956. Wielu Polaków zostało przymusowo przesiedlonych przez władze radzieckie w głąb ZSRR w latach 1939–1941.
Czynione są starania[kto?] [kiedy?] o sprowadzenie do kraju rodaków żyjących w najtrudniejszych warunkach we wschodnich rejonach Rosji i w Kazachstanie.[potrzebny przypis]
Polacy w Rosji po 1991 roku
Setki tysięcy kolejnych mieszkańców Rosji posiada polskie korzenie. W Rosji działa szereg organizacji polonijnych, do najznaczniejszych należy Federalna Polska Autonomia Narodowo-Kulturalna „Kongres Polaków w Rosji”, wydawane są także czasopisma polonijne, publikowane polskie książki i prowadzone polskojęzyczne strony internetowe. W Rosji działają tzw. polskie domy, polskie kościoły i odbywają się polskojęzyczne nabożeństwa[potrzebny przypis].
Oprócz niekorzystnych trendów demograficznych położenie polskiej mniejszości utrudniają: autorytarny system rządów w Rosji, zły stan stosunków polsko-rosyjskich oraz antypolska propaganda rosyjskich mediów[17]. Po 2022 roku nasiliły akty wandalizmu i niszczenia polskich miejsc pamięci na terenie Rosji[18].
Religia
W Rosji w okresie carskim powstało wiele katolickich kościołów wybudowanych m.in. na potrzeby polskiej diaspory. Do najcenniejszych należą realizacje zamieszkałego w Moskwie polskiego architekta Tomasza Bohdanowicza-Dworzeckiego: Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Moskwie (1899–1911) i Kościół Polski pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Samarze (1902–1906)[potrzebny przypis].
W 1909 roku Andrzej Gwoździowski zaprojektował kościół Najświętszej Maryi Panny we Władywostoku pozostający do 2001 roku największą świątynią katolicką na wschód od Uralu. W 1923 roku kościół zyskał status katedry nowo utworzonej katolickiej diecezji władywostockiej. Pierwszym biskupem diecezji został Karol Śliwowski. W 1991 roku diecezja władywostocka została zniesiona i przyłączona do diecezji Świętego Józefa w Irkucku[potrzebny przypis].
Do współczesnych realizacji należy Katedra Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny w Irkucku (2000). Projektantami katedry są architekci: A. Chwalibóg, D. Łuniewski, J. Zalewska i M. Matyszczyk, autorem wnętrz i rzeźb jest Wincenty Kućma.
- Kościół św. Katarzyny w Petersburgu
- Kościół Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii w Petersburgu
- Ogród Polski przy kościele Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii w Petersburgu
- Katedra Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Moskwie, T. Bohdanowicz-Dworzecki
- Kościół Polski w Samarze, T. Bohdanowicz-Dworzecki
- Katedra w Irkucku, A. Chwalibóg, D. Łuniewski, J. Zalewska i M. Matyszczyk
- Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Irkucku, W. Kulikowski
- Kościół Przemienienia Pańskiego w Krasnojarsku, W. Sokołowski
- Dawny polski dom parafialny w Krasnojarsku
- Kościół św. Anny w Jekaterynburgu
- Kościół św. Jana Chrzciciela w Bijsku
- Kościół św. Stanisława w Wierszynie
Organizacje polonijne
Regionalne organizacje polonijne powstały w wielu miastach Rosji, w tym w Abakanie, Barnaule, Bijsku, Władykaukazie, Wołgogradzie, Władywostoku, Jekaterynburgu, Kazaniu, Jarosławiu, Królewcu, Krasnodarze, Mineralnych Wodach, Nalczyku, Nowosybirsku, Orenburgu, Permie, Penzie, Rostowie nad Donem, Petersburgu, Samarze, Smoleńsku, Saratowie, Tomsku, Togliattim, Tiumeni, Ufie i Ułan Ude.
Organizacje polonijne powołały w roku 1992 Federalną Polską Autonomię Narodowo-Kulturalną „Kongres Polaków w Rosji” i utrzymują więź ze Stowarzyszeniem Wspólnota Polska. Obywatele Rosji narodowości polskiej mogą otrzymać Kartę Polaka.
Media polskie w Rosji
W Rosji ukazują się czasopisma w języku polskim: „Rodacy” (Abakan), „Gazeta Petersburska” (Petersburg), „Wiadomości Polskie” (Krasnodar) i „Głos znad Pregoły” (Królewiec). Do stałych rubryk miesięcznika „Głos znad Pregoły” należą „Słynni Polacy w Rosji”. „We Wspólnocie Kultury Polskiej” oraz „Polskie drogi”, gdzie drukuje się wspomnienia Polaków z Królewca. „Gazeta Petersburska” i „Głos znad Pregoły” posiadają ponadto własne strony internetowe w językach polskim i rosyjskim.
Niemal w całej Rosji oprócz części Syberii i Dalekiego Wschodu można oglądać polską telewizję TVP Polonia za pomocą sygnału z satelity Eutelsat Hotbird 13C[19]. W Rosji są dostępne wszystkie polskie strony internetowe, w tym serwisy informacyjne, poza treściami chronionymi prawami autorskimi i możliwymi do udostępnienia tylko na terenie Polski. Można także zaprenumerować wszystkie polskie czasopisma, które możliwość taką udostępniają.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей. [online], www.demoscope.ru [dostęp 2023-05-21] .
- ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей.
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей. [online], demoscope.ru [dostęp 2016-02-05] .
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей. [online], demoscope.ru [dostęp 2016-02-05] .
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей.
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей.
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей.
- ↑ Глинка Михаил Иванович, биографическая нциклопедия.
- ↑ А.Б. Лакиер. Русская геральдика (1855) / [§ 91. Окончание параграфа; гербы: Помян-Ястржембец] [online], heraldrybooks.ru [dostęp 2016-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2011-11-16] .
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-12-03] .
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference [online], demoscope.ru [dostęp 2017-12-03] .
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference [online], demoscope.ru [dostęp 2017-12-03] .
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference [online], demoscope.ru [dostęp 2017-12-03] .
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference [online], demoscope.ru [dostęp 2017-12-03] .
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference [online], demoscope.ru [dostęp 2017-12-03] .
- ↑ Czy w rosyjskiej armii walczą Polacy? Jak polska mniejszość próbuje przetrwać w Rosji? [online], tygodnikpowszechny.pl [dostęp 2024-09-03] .
- ↑ Walka z „obcą” pamięcią: niszczenie polskich pomników w Rosji [online], osw.waw.pl, 15 listopada 2023 [dostęp 2024-09-03] .
- ↑ Telewizja Polska S.A. , Jak odbierać program TVP Poloni? [online], styczeń 2015 [dostęp 2016-01-13] .