Orzeszkowo

wieś
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	hajnowski
Gmina	Hajnówka
Liczba ludności (2015)	380[2]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	17-200[3]
Tablice rejestracyjne	BHA
SIMC	0029908[4]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Hajnówka Orzeszkowo
Położenie na mapie Polski Orzeszkowo
Położenie na mapie województwa podlaskiego Orzeszkowo
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego Orzeszkowo
52°41′00″N 23°32′34″E/52,683333 23,542778[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Orzeszkowo (gwarowe: Orêškovo^[5]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Hajnówka^[6][4].

Wieś zlokalizowana jest 8 km na południe od Hajnówki, na trasie PKP Hajnówka – Czeremcha, na polanie, w zachodniej części Puszczy Białowieskiej. Przez wieś i jej liczne kolonie przebiegają drogi do przyległego obszaru puszczy, w tym droga do Topiła przez Olszynę i Łozice.

Orzeszkowo powstało przed rokiem 1631, jako wieś osoczników, dla ochrony puszczy białowieskiej^[7]. Pod nazwą Wola Orzeszkowa, jest wymienione w ordynacji z roku 1639 („Trzy dni w puszczy białowieskiej”, Faliński i inni, Białystok 1970). Wieś leśnictwa białowieskiego w ekonomii grodzieńskiej w drugiej połowie XVII wieku^[8].

Nazwa pochodzi prawdopodobnie od imienia Oreszko^[5] – zmienionej wersji cerkiewnosłowiańskiego imienia Arefij.

Orzeszkowo to dawna wieś królewska ekonomii brzeskiej, która w końcu XVIII wieku położona była w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego^[9].

Wieś została zniszczona podczas potopu szwedzkiego, przemarsz Siedmiogrodzian, inkursję moskiewską i przemarsz wojsk litewskich i królewskich. Kolejna fala zniszczeń nastąpiła podczas wojny północnej w wyniku przemarszu wojsk saskich, polskich, litewskich, moskiewskich i szwedzkich^[10].

Podczas powstania styczniowego walczył tu Walery Wróblewski – późniejszy generał Komuny Paryskiej. Świadectwem walk jest istniejąca do dziś mogiła sześciu nieznanych powstańców z roku 1863 zlokalizowana przy budynku szkoły. Druga mogiła znajduje się 1,5 km na południe przy drodze do Jakubowa^{[potrzebny przypis]}.

W roku 1906 uruchomiono przebiegający przez Orzeszkowo odcinek linii kolejowej Siedlce – Wołkowysk. Przystanek kolejowy powstał w okresie późniejszym. Dla okresu I wojny światowej charakterystyczna jest ewakuacja części ludności na obszary położone daleko w głąb Rosji (bieżeństwo), m.in. na Krym.

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś Orzeszkowo liczyła 78 domów i 342 mieszkańców (182 kobiety i 160 mężczyzn). Niemal wszyscy mieszkańcy miejscowości, w liczbie 337 osób, zadeklarowali wyznanie prawosławne, pozostali zgłosili wyznanie rzymskokatolickie (w liczbie zaledwie 5 osób). Podział religijny mieszkańców Orzeszkowa całkowicie odzwierciedlał ich strukturą narodowo-etniczną, gdyż większość mieszkańców wsi, w liczbie 337 osób, podała narodowość białoruską, pozostali podali narodowość polską (5 osób). W okresie międzywojennym Orzeszkowo znajdowało się w gminie Białowieża w powiecie białowieskim^[11].

Najtragiczniejszym wydarzeniem historii najnowszej wsi jest pożar z 12 sierpnia 1946, z którego ocalały zaledwie trzy domostwa. Po tym wydarzeniu, w celu zmniejszenia gęstości zabudowy rozśrodkowano gospodarstwa do licznych kolonii.

W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa białostockiego.

Orzeszkowo liczy około 120 gospodarstw, gdzie mieszka 350–400 osób, głównie wyznania prawosławnego. Istotnym elementem kultury jest Folklorystyczny Zespół Śpiewaczy „Orzeszki”^[12]. („Repertuar zespołów folklorystycznych Białostocczyzny” Zeszyt nr 4, Stanisław Kopa).

Historycznie, Orzeszkowo, jak i całe Podlasie, leży w wielokulturowym obszarze pogranicza. (Znajdująca się nieopodal szosa Hajnówka – Kleszczele biegnie mniej więcej wzdłuż historycznej granicy Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego). Pod względem językowym Orzeszkowo, pomimo niewielkiej odległości od obecnej Białorusi, znajduje się na północnej granicy występowania gwar ukraińskich.

Według stanu z 31 grudnia 2012 mieszkało tu 376 stałych mieszkańców^[13].

We wsi znajduje się cerkiew prawosławna pw. Wniebowstąpienia Pańskiego – siedziba parafii – oraz cmentarz prawosławny założony w XIX wieku^[14].

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Świętych Cyryla i Metodego w Hajnówce.

Orzeszkowo, Orzeszków

• Vital Łuba (red.), Biežanstva 1915 hoda, Prahramnaja Rada Tydniovika Niva, Biełastok 2000, ISBN 83-911514-4-1

• Orzeszkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 416 .