Mońki

gmina miejsko-wiejska
Budynek urzędu miasta w Mońkach
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	moniecki
TERC	2008063
Burmistrz	Zbigniew Karwowski (2006)
Powierzchnia	161,56 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	15 126[1]
• gęstość	93,6 os./km²
Nr kierunkowy	85
Tablice rejestracyjne	BMN
Adres urzędu: ul. Słowackiego 5a 19-100 Mońki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 42[2][3] Liczba miejscowości 42[3]
Położenie na mapie powiatu
53°24′17,82″N 22°47′49,77″E/53,404950 22,797158
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Mońki – gmina miejsko-wiejska w województwie podlaskim, w powiecie monieckim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

Siedziba gminy to Mońki.

Według danych z 30 czerwca 2004^[4] gminę zamieszkiwało 15 756 osób.

Gmina położona jest na Wysoczyźnie Białostockiej (lub Goniądzkiej^[5]) we wschodniej Nizinie Podlaskiej i w centralnej części powiatu monieckiego.

Według danych z roku 2002^[6] gmina Mońki ma obszar 161,56 km², w tym:

• użytki rolne: 79%
• użytki leśne: 13%

Gmina stanowi 11,69% powierzchni powiatu.

Ślady wczesnego osadnictwa na terenie obecnej gminy Mońki wiążą się z tzw. Pisarową Górą w pobliżu wsi Krzeczkowo, gdzie prowadzone były badania archeologiczne.

Znajdowały się tu trzy folwarki – Waśki, Hornostaje i Krzeczkowo. Mimo zniszczenia większości zabudowań, wciąż istnieją ślady świadczące o ich istnieniu. W XIX wieku na terenie obecnej gminy zbudowano linię kolejową, a także stację w Mońkach. W Hornostajach zlokalizowano koszary 62 Suzdalskiego Pułku Piechoty, można znaleźć informacje o istnieniu linii kolejki wąskotorowej do Moniek^[7].

Przed II wojną światową wieś Mońki znajdowała się w gminie Kalinówka w powiecie białostockim. W 1954 roku nastąpiła reforma administracyjna, w wyniku której zniesiono gminy na rzecz gromad (vide Boguszewo, Downary, Dziękonie, Hornostaje, Kalinówka Kościelna, Kulesze, Mońki, Szpakowo). Przy kolejnej reformie, w roku 1973 utworzono gminę Mońki.

Gmina zbiorowa Mońki powstała po raz piewszy 1 stycznia 1973 roku w powiecie monieckim w województwie białostockim w związku z reformą administracyjną kraju, która reaktywowała gminy w miejsce dotychczasowych gromad (które funkcjonowały w latach 1954–1972 ^[8]. W skład gminy weszło 41 sołectw, należących dawniej (przed 1954) do^[9]:

• gminy Goniądz – 18 sołectw (44%): Dzieżki, Hornostaje, Hornostaje-Osada, Jaśki, Kosiorki, Kulesze, Masie, Mejły, Oliszki, Ołdaki, Pyzy, Rybaki, Sobieski, Świerzbienie, Wojszki, Zblutowo, Zyburty i Żodzie;
• gminy Kalinówka – 13 sołectw (32%): Ciesze, Dudki, Koleśniki, Konopczyn, Kropiwnica, Krzeczkowo, Łupichy, Mońki-Wieś, Potoczyzna, Przytulanka, Rusaki, Sikory i Waśki (a także miasto Mońki);
• gminy Krypno – 2 sołectwa (5%): Boguszewo i Lewonie;
• gminy Trzcianne – 4 sołectwa (10%): Czekołdy, Kołodzież, Zalesie i Znoski;
• miasta Knyszyna – 4 sołectwa (10%): Dziękonie, Kuszyn, Magnusze i Magnusze.

W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.

1 stycznia 1987 do miasta Mońki włączono wieś Mońki-Wieś z gminy Mońki^[10].

1 stycznia 1992 gminę Mońki połączono z miastem Mońki w jedną gminę miejsko-wiejską^[11].

W gminie Mońki znajdują się siedziby trzech parafii Kościoła Rzymskokatolickiego w ramach dekanatu Mońki oraz jedna należąca do dekanatu Knyszyn^[12]:

• Dekanat Mońki

Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza w Mońkach

Parafia św. Brata Alberta Chmielowskiego w Mońkach

Parafia św. Klary w Kuleszach

• Dekanat Knyszyn

Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Boguszewie

W sąsiednim Krypnie znajduje się sanktuarium ze słynącym łaskami obrazem Matki Boskiej.

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

• Piramida wieku mieszkańców gminy Mońki w 2014 roku^[1].

Dla turystyki gminy Mońki najważniejszy jest zlokalizowany w sąsiednich gminach Biebrzański Park Narodowy. W Mońkach istnieją obiekty oferujące noclegi, a w Masiach szkolne schronisko młodzieżowe.

W gminie Mońki znajduje się pięć obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków:

• Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza w Mońkach
• Dworzec kolejowy w Mońkach
• Magazyn kolejowy z ok. 1905 r. w Mońkach
• Dwór w Sikorach
• Młyn w Sikorach

Głównym ośrodkiem edukacji w gminie są Mońki, gdzie znajdują się publiczne przedszkole, dwie szkoły podstawowe (w tym zespół szkół ze szkołą muzyczną), gimnazjum oraz Zespół Szkół kształcenia średniego. Istnieją także dwie wiejskie szkoły podstawowe – w Kuleszach i Boguszewie^[13].

Moniecki Ośrodek Kultury zajmuje się organizowaniem m.in. imprez kulturalnych.

W Mońkach znajduje się szpital powiatowy, a także kilka prywatnych jednostek świadczących usługi opieki zdrowotnej oraz kilka aptek. Tam też zlokalizowany jest dom pomoc społecznej.

W Mońkach znajdują się Komenda Powiatowa Policji oraz Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej. W 2009 roku w Zawodach gminnych OSP wzięło udział 5 drużyn OSP – z Moniek, Sikor, Boguszewa, Mejł i Kulesz^[14].

Boguszewo, Ciesze, Czekołdy, Dudki, Dudki-Kolonia, Dzieżki, Dziękonie, Hornostaje, Hornostaje-Osada, Jaski, Kiślak, Koleśniki, Kołodzież, Konopczyn, Kosiorki, Kropiwnica, Krzeczkowo, Kuczyn, Kulesze, Lewonie, Łupichy, Magnusze, Masie, Mejły, Moniuszeczki, Oliszki, Ołdaki, Potoczyzna, Przytulanka, Pyzy, Rusaki, Rybaki, Sikory, Sobieski, Świerzbienie, Waśki, Wojszki, Zalesie, Zblutowo, Znoski, Zyburty, Żodzie^[2].

Goniądz, Jaświły, Knyszyn, Krypno, Trzcianne

Gmina Mońki zawarła umowę o współpracy z urzędem rejonu olickiego na Litwie^[15].

• Przytulanka (gmina)