Mołdawianie
| |
| Populacja |
ok. 3,4 mln (z czego według oficjalnych danych około 2,564 mln zadeklarowało narodowość mołdawską w mołdawskim a 0,177 mln w naddniestrzańskim spisie powszechnym), liczebność Mołdawian żyjących w diasporze nie została bliżej ustalona. |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Rumunia: 6–7 mln[1] |
| Język | |
| Religia | |
| Pokrewne | |
Mołdawianie (rum. Moldoveni; w cyrylicy urzędowo dziś używanej w Naddniestrzu Молдовень) – naród romański zamieszkujący głównie Republikę Mołdawii oraz Naddniestrzańską Republikę Mołdawską 2,7 mln (1989), częściowo Ukrainę i Rumunię; jest ich ogółem około 10 milionów.
Nazwa i jej znaczenie
Obecnie pod pojęciem Mołdawianie rozumie się:
- Naród zamieszkujący przede wszystkim Republikę Mołdawii i Naddniestrzańską Republikę Mołdawską.
- Rumuńską grupę etniczną
- Mieszkańców historycznego terytorium Hospodarstwa Mołdawskiego (obszary między Karpatami Wschodnimi a Dniestrem i między Morzem Czarnym a Czeremoszem).
Mołdawianie a Rumuni
Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej. Natomiast na terytorium dzisiejszej Republiki Mołdawii różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawianie i Rumuni jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do 1991 roku – a w Naddniestrzu do dzisiaj – używa się do zapisywania cyrylicy, w Rumunii – alfabetu łacińskiego. Część Mołdawian mówi po rosyjsku i ukraińsku.
Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1924 roku, mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się z Rumunią.
Po I wojnie światowej i upadku Imperium Rosyjskiego w 1917 roku Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 roku zjednoczyła się z Rumunią. W latach 1918–1940 cała Mołdawia należała do Królestwa Rumunii. Władze rumuńskie, przyłączywszy Besarabię do Rumunii, przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów[2]. W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią władze sowieckie sztucznie „wzbudzały” tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego ZSRR (mołdawianizm).
W konsekwencji paktu Ribbentrop-Mołotow, po klęsce Francji, sojusznika Rumunii, po dwudziestoczterogodzinnym ultimatum rządu ZSRR wystosowanym 26 czerwca 1940 wobec rządu Rumunii z żądaniem natychmiastowego opuszczenia terytorium północnej Bukowiny i Besarabii przez wojsko i władze rumuńskie, opuszczone terytorium okupowała po przeprowadzonej w dniach od 28 czerwca do 3 lipca 1940 ewakuacji ludności rumuńskiej Armia Czerwona, a następnie 2 sierpnia anektował je ZSRR w formie Mołdawskiej SRR ze stolicą w Kiszyniowie.
Po ataku III Rzeszy na ZSRR, Rumunia jako państwo sprzymierzone z hitlerowskimi Niemcami odzyskała Besarabię, a nawet zajęła tereny etnicznie nierumuńskie na wschód od Dniestru, tzw. Transnistrię. Po przegranej wojnie Rumunia ponownie zmuszona została do oddania ZSRR Besarabii. W ciągu kilku lat (1939-1945) obszar ten trzykrotnie zmieniał przynależność państwową. Ostatecznie z większej części Besarabii i skrawka Transnistrii reaktywowano Mołdawską SRR. Południowa Besarabia (Budziak) oraz północna Bukowina przypadła Ukraińskiej SRR. Zmiany terytorialne nie odzwierciedlały historycznych granic Mołdawii, co spowodowało późniejsze konflikty trwające do dnia dzisiejszego w tzw. Naddniestrzu.
W okresie pieriestrojki w Mołdawii powstał silny ruch narodowy, któremu przewodził Front Ludowy Mołdawii i który domagał się ustanowienia języka mołdawskiego (rumuńskiego) jedynym językiem urzędowym w Mołdawskiej SRR, a także głosił szowinistyczne hasła wymierzone w Rosjan, Gagauzów i Żydów. Po wprowadzeniu postulatów Frontu w sprawie języka w życie, zaczął on domagać się zjednoczenia Mołdawii z Rumunią, co jednak okazało się żądaniem niepopularnym w społeczeństwie Mołdawii[3][4]. W niepodległej Mołdawii zdeklarowani Rumuni są mniejszością narodową (2% 2004), podczas gdy obywatele deklarujący się jako Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.
Terytorium etniczne
Mołdawianie, pomijając Mołdawię, Naddniestrze i Rumunię, są ludnością autochtoniczną na Ukrainie (w regionach historycznych: Bukowina, Podole, Zaporoże, Budziak). Tradycyjnymi krajami docelowymi emigracji Mołdawian w przeszłości były: Polska (szczególnie województwo ruskie ze stolicą we Lwowie – dziś Ukraina), Rosja, Grecja, Carogród (Stambuł), Paryż, Siedmiogród i Budapeszt. Dziś Mołdawianie najczęściej emigrują do Rumunii, Rosji, Włoch, Francji, Hiszpanii i Portugalii.
Etnogeneza
Mołdawianie są potomkami ludów trackich, wschodniosłowiańskich i wołoskich. Proces formowania się narodowości mołdawskiej przebiegał od XIII do XV w., zamieszkująca te tereny ludność pochodzenia słowiańskiego przemieszała się z napływającymi pasterskimi ludami wołoskimi. Kultura Mołdawii kształtowała się pod wpływem kultury bizantyjskiej, rosyjskiej, zachodnioeuropejskiej i w mniejszym stopniu tureckiej oraz polskiej. Większość Mołdawian wyznaje prawosławie, proces chrystianizacji rozpoczął się w IX w.
Statystyki
Mołdawianie na tle populacji niektórych państw
| Rok | Liczba (w tys.) | % |
|---|---|---|
| 1989 | 2833,415 | 65 |
| 2004 | 2564,849 | 75,8 |
W Mołdawii od 1989 r. nieustannie rośnie liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności, przy czym całkowita populacja państwa w przebiegu lat 1989–2004 zmalała o 22,38%.
| Rok | Liczba (w tys.) | % |
|---|---|---|
| 1989 | 218,56 | 40% |
| 2004 | 177,156 | 31,9% |
W Naddniestrzu w przeciągu lat 1989–2004 liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności zmalała o ok. 8%, przy czym całkowita populacja kraju wzrosła o 1,6%.
| Region administracyjny | Liczba (w tysiącach) | % |
|---|---|---|
| Autonomiczna Republika Krymu | 3,7 | 0,2% |
| Obwód winnicki | 2,9 | 0,1% |
| Obwód dniepropietrowski | 4,4 | 0,12% |
| Obwód doniecki | 7,2 | 0,15% |
| Obwód żytomierski | 1,4 | 0,1% |
| Obwód zaporoski | 1,5 | 0,1% |
| Obwód iwanofrankowski | 0,6 | < 0,1% |
| Obwód kijowski | 1,5 | 0,1% |
| Obwód kirowogradzki | 8,2 | 0,7% |
| Obwód ługański | 3,3 | 0,1% |
| Obwód mikołajowski | 13,2 | 1,0% |
| Obwód odeski | 123,8 | 5,0% |
| Obwód połtawski | 2,5 | 0,2% |
| Obwód rówieński | 0,4 | 0,03% |
| Obwód sumski | 0,8 | 0,1% |
| Obwód charkowski | 2,5 | 0,09% |
| Obwód chersoński | 4,2 | 0,4% |
| Obwód czerkaski | 1,6 | 0,1% |
| Obwód czerniowiecki | 67,2 | 7,3% |
| miasto Kijów | 1,9 | 0,1% |
| miasto Sewastopol | 0,8 | 0,2% |
Na Ukrainie żyje obecnie około 409 tys. Mołdawian i Rumunów. Na zachodzie państwa, szczególnie w Obwodzie czerniowieckim, przeważa rumuńska tożsamość narodowa, na południu i wschodzie – mołdawska.
| Region administracyjny | Liczba (w tys.) |
|---|---|
| Obwód moskiewski | 10,418 |
| Obwód rostowski | 7,599 |
| Kraj krasnojarski | 6,537 |
W Rosji w 2004 roku żyło około 173 tysięcy Mołdawian. Dane umieszczone w tabelce pochodzą tylko z trzech regionów państwowych. W Rosji nad rumuńską dominuje mołdawska tożsamość narodowa. Mołdawianie emigrują do Rosji przeważnie w celach zarobkowych i są zazwyczaj skupieni w wielkich miastach.
| Rok | Liczba (w tys.) | % |
|---|---|---|
| 1959 | 15,000 | 0,2% |
| 1970 | 26,000 | 0,2% |
| 1979 | 30,000 | 0,2% |
| 1989 | 33,000 | 0,2% |
| 1999 | 19,458 | 0,13% |
W Rumunii nie powstały do tej pory żadne urzędowe statystyki, które by uwzględniały mołdawską narodowość.
Znani Mołdawianie
- Naukowcy: Dymitr Kantemir, Vasile Stati
- Piosenkarze: Natalia Barbu, Arsenie Todiraș
- Pisarze: Grigore Ureche, Miron Kostyn, metropolita Dosyteusz, Dymitr Kantemir, Mihai Eminescu, Mihail Sadoveanu, Ion Druță
- Politycy: Grigore Kotowski (Grigore Chotovschi), Michaił Frunze (Mihail Frunză), Mircea Snegur, Petru Lucinschi, Władimir Woronin
- Sportowcy: Wiktor Bołogan
- Władcy: Bogdan I, Stefan Wielki, Dymitr Kantemir, Antioch Kantemir
Bogdan I. Portret pędzla Pierre’a Balleta
Zobacz też
- Język mołdawski
- Mołdawia
- Naddniestrze
- Rumuni
- Rumunia
- Władcy Mołdawii
- Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
Przypisy
- ↑ Deklarujący się jako Mołdawianie, a zarazem jako Rumuni. OFFICIAL CHISINAU SEEKS RECOGNITION OF MOLDOVAN ETHNICITY AND MINORITY IN ROMANIA.Eurasia Daily Monitor 4,40 2007.
- ↑ Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997.
- ↑ J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, ISBN 978-83-7780-997-6, s. 150, 119–121.
- ↑ P. Oleksy, Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość – przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim, „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165–168.