Misteria starożytne
Misteria starożytne (gr. lp. μυστήριον od μύστης 'wtajemniczony') – formy kultu religijnego dostępne jedynie dla osób wtajemniczonych, które przeszły rytuał inicjacji. Często odbywały się w nocy, odprawiano je przy śpiewie i tańcach, łączono z przedstawieniem, pokazującym mity związane z bóstwem, które czczono w misterium.
Początki misteriów wiąże się z kultem Demeter i Dionizosa (misteria eleuzyjskie), które w VII wieku p.n.e. zostały usankcjonowane jako element ateńskiego kultu państwowego. Pomiędzy III a I wiekiem p.n.e. (okres hellenistyczny) rozpowszechniły się orgie dionizyjskie oraz misteria orfickie, odwołujące się do mitu o pożarciu przez tytanów Dionizosa-Zagreusa i jego odrodzeniu w postaci Dionizosa-Lyseuksa (Wyzwoliciela).
Synkretyzm religijny doby hellenistycznej doprowadził do rozwoju licznych misterów związanych z kultami wschodnimi: orgiastyczny kult Kybele i Attisa, syryjskie misteria ku czci Atargatis i Adonisa czy najszerzej rozpowszechnione obrzędy na cześć Izydy i Ozyrysa.
Epoka rzymska rozwinęła misteryjny kult tracko-frygijskiego boga Sabazjosa oraz irańskiego bóstwa Mitry.
Bibliografia
- Hasło "Misteria" w encyklopedii Onet. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-29)].
- Walter Burkert, Starożytne kulty misteryjne, Krzysztof Bielawski (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Homini, 2007, ISBN 978-83-89598-83-7, OCLC 749572742.