Marie Under

Marie Under ok. 1903 r.
Data i miejsce urodzenia	27 marca 1883 Tallinn
Data i miejsce śmierci	25 września 1980 Sztokholm
Zawód, zajęcie	poetka
Multimedia w Wikimedia Commons

Marie Under (1902–1924 Marie Hacker, 1924–1980 Marie Adson; ur. 27 marca 1883 w Tallinnie, zm. 25 września 1980 w Sztokholmie) – estońska poetka^[1].

Urodziła się w religijnej rodzinie nauczycielskiej Fredricha i Leeny Under, miała czwórkę rodzeństwa: Evangeline (1880–1932?), Gottrieda (1881–1882), Bertę (1885–1974), Christfrieda (1887–1934)^[2]. Uczęszczała do prywatnej szkoły niemieckojęzycznej, ucząc się tam również rosyjskiego i francuskiego. Fascynowała się poezją Goethego, Schillera i Nietzschego. Jej wczesne wiersze były napisane właśnie w języku niemieckim. Pracowała też w gazecie Teataja^[3]. Gdy miała 17 lat poznała Eduarda Vilde, który zasugerował jej, by raczej pisała poezję w języku estońskim niż po niemiecku^[4].

W 1902 r. poślubiła Carla Hackera (księgowego) i przeniosła się z mężem do Moskwy – tam urodziły się jej dwie córki: Dagmar (1902–1994) i Hedda (1905–1988) i tam poznała malarza Antsa Laikmaa, który admirował i portretował poetkę oraz zachęcał do tworzenia w ojczystym języku^[3].

Cztery lata później rodzina wróciła do Estonii, gdzie Under zaangażowała się w krajowy ruch literacki, skupiając wokół siebie rodzimych twórców. W 1913 r. w Teatrze Estońskim poznała Artura Adsona – pisarza, poetę, krytyka teatralnego – za którego wyszła po rozwodzie z pierwszym mężem^[5], a który później napisał biografię swojej żony-poetki (wydana w 1974 roku). Para odbyła kilka podróży po Europie: 1921–1923 do Niemiec, 1926 do Paryża, później do Polski, Czechosłowacji, Austrii, Węgier, Włoch, Holandii. W 1927 roku Marie i Artur pobrali się^[6].

W 1937 roku Marie Under została honorowym członkiem PEN Clubu. W latach okupacji radzieckiej 1940–1941, Marie publikowała odważną, patriotyczną poezję, kierując się współczuciem wobec deportowanych i cierpiących wojenne trudy rodaków^[3]. 20 września 1944 roku została zmuszona wraz z mężem do opuszczenia kraju – dziewięć dni później trafili na trzy miesiące do szwedzkiego obozu dla uchodźców w Sigtuna^[7]. Przebywanie przez tak długi czas w tym samym pokoju z 11 osobami wpędziło Marie w depresję: cierpiała na bezsenność, musiała przyjmować leki.

Odtąd aż do śmierci żyła na uchodźstwie w Szwecji, a jej nazwisko i twórczość były zakazane w ojczyźnie^[5]. W tym czasie była związana z Muzeum Teatralnym w Drottningholm, wydała także dwa tomy poezji, należała do Związku Pisarzy Szwedzkich^[3].

Oboje zmarli małżonkowie zostali pochowani zgodnie ze swoim życzeniem na cmentarzu Skogskyrkogården w Sztokholmie. W 2016 roku ciała zarówno Under, jak i Adsona oraz córki poetki, Heddy Hacker i siostry – Berty Under – przeniesiono na cmentarz Rahumäe w Tallinnie^[6].

Pod pseudonimem Mutti, Marie Under zadebiutowała w roku 1904 utworem poetyckim w gazecie Postimees^[3].

W roku 1917 wydała tom poetycki „Sonety” (Sonnetid), który spotkał się bardzo dobrym odbiorem^[8][5].

Poetka była związana z ugrupowaniem literackim „Siuru” (od nazwy błękitnopiórego magicznego ptaka z estońskiego eposu Kalevipoeg). W tym kręgu (do czasu rozpadu grupy w 1920 roku) tworzyła poezję inspirowaną niemieckim ekspresjonizmem, przy jednoczesnym nawiązywaniu do tradycyjnych estońskich legend i ballad oraz nasycając wiersze awangardową erotyką^[3][9]. W Tallinnie prowadziła tzw. salon literacki, poetkę nazywano tam „księżniczką Siuru” (est.Siurus prinsessa)^[10]. W krótkim czasie niepodległości Estonii (do 1940 roku) – wraz z pisarzem Friedebertem Tuglasem, Ernstem Enno (pisarzem, poetą), a także Arturem Adsonem i innymi twórcami – Marie Under wyznaczała kierunki sceny literackiej swojego kraju^[11].

Publikowała także na wygnaniu, a jej utwory przetłumaczono na ponad 26 języków^[12]. Tłumaczyła z niemieckiego na estoński sztuki teatralne i poezję^[13].

PEN Club kilkukrotnie nominował poetkę^[14] do literackiej Nagrody Nobla: na oficjalnej liście nominowanych znalazła się w 1950 roku^[15][16][17].

• Sonnetid, 1917
• Eelõitseng, 1918
• Sinine puri, 1918
• Verivalla, 1920
• Pärisosa, 1923
• Hääl varjust, 1927
• Rõõm ühest ilusast päevast, 1928
• Õnnevarjutus, 1929
• Lageda taeva all, 1930
• Kivi südamel, 1935
• Meriballaadid, 1939
• Mureliku suuga, 1943
• Sädemed tuhas, 1954
• Ääremail, 1963
• Kolmteist ballaadi, 1963
• Mu süda laulab, 1981^[5][12][14].

W 2004 roku na ścianie domu przy ulicy Klubbacken 59 w Hägersten (Szwecja), w którym mieszkała para Under-Adson, umieszczono tablicę pamiątkową^[18][19].

Od 2004 działa zespół muzyczny Under Marié^[20].

20 listopada 2006 roku odbyła się premiera spektaklu „Under” teatru Muzeum Sztuki Współczesnej KUMU, opartego na listach, pamiętnikach i wspomnieniach poetki. Przedstawienie zostało wyprodukowane przez Merle Karusoo i Raima Pass^[21].

Hodowca róż, Mart Ojasalu, wyhodował różę „Marie Under”, która została zaprezentowana 17 lipca 2009 r. w tallińskim Ogrodzie Botanicznym^[22].

W 2010 w Tallinnie stanął pomnik Marie Under autorstwa Mati Karmina^[23].

Estońskie Ministerstwo Kultury przyznaje Stypendium im. Marie Under na badania nad literaturą estońską i jej rozwojem^[24].

W 2016–2017 odkryto, że Estonia nie ma pełnych praw do twórczości Under i Adsona, a mają je Niemcy (Bawaria)^[6].