Liga MX
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Dyscyplina | |
| Data założenia |
1943 |
| Założyciel |
10 klubów meksykańskich |
| Poprzednia nazwa |
Liga Mayor |
| Prezes |
Mikel Arriola |
| Partner TV |
Televisa/TUDN (8 klubów) |
| Sponsor tytularny |
BBVA Bancomer |
| Rozgrywki | |
| Liczba drużyn |
18 |
| Niższy poziom ligowy |
Liga de Expansión MX |
| Puchary | |
| Zwycięzcy | |
| Pierwszy zwycięzca | |
| Obecny zwycięzca | |
| Najwięcej zwycięstw |
América |
| Strona internetowa | |
Liga MX (ze względów sponsorskich Liga BBVA MX) – najwyższa klasa rozgrywkowa piłki nożnej mężczyzn w Meksyku. Występuje w niej osiemnaście profesjonalnych klubów, z których najlepszy zostaje mistrzem Meksyku.
Rozgrywki są toczone systemem ligowo-pucharowym. Po zakończeniu regularnego sezonu dwanaście najlepszych zespołów kwalifikuje się do fazy play-off (tzw. Liguilli) – sześć najlepszych do ćwierćfinałów, a cztery kolejne do barażów o ćwierćfinały. Zwycięzca Liguilli zdobywa tytuł mistrzowski. W ciągu roku rozgrywane są dwa niezależne półroczne sezony – jesienią Apertura, natomiast wiosną Clausura. Do 2026 roku są zawieszone spadki z ligi oraz awanse do ligi. Sześć najlepszych meksykańskich zespołów co roku kwalifikuje się do rozgrywek Pucharu Mistrzów CONCACAF, a oprócz tego każdego lata wszystkie osiemnaście drużyn rywalizuje z klubami Major League Soccer w turnieju Leagues Cup, którego trzy pierwsze miejsca również dają awans do Pucharu Mistrzów CONCACAF.
Dwoma najpopularniejszymi i najbardziej utytułowanymi klubami w Meksyku są stołeczny Club América i Chivas Guadalajara, posiadające odpowiednio trzynaście i dwanaście tytułów mistrzowskich i jako jedyne nieprzerwanie występujące w lidze od początku jej istnienia. Spotkania między tymi drużynami są traktowane jako narodowe derby i określane mianem Clásico Nacional[1]. Oprócz wspomnianych wyżej zespołów grono tradycyjnej „wielkiej czwórki” meksykańskiego futbolu uzupełniają inne kluby ze stolicy – Cruz Azul i Pumas UNAM, mające na koncie odpowiednio dziewięć i siedem mistrzostw[2].
Aktualny skład
| Klub | Miasto | Założenie | Stadion | Pojemność | Kraj | Trener | Od | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| América | Meksyk | 1916 | Ciudad de los Deportes | 
|
|||||
| Atlas | Guadalajara | 1916 | Jalisco | 
|
|||||
| Atlético San Luis | San Luis Potosí | 2013 | Alfonso Lastras | 
|
|||||
| Cruz Azul | Meksyk | 1927 | Ciudad de los Deportes | 
|
|||||
| Guadalajara | Guadalajara | 1906 | Akron |
|
|||||
| Juárez | Ciudad Juárez | 2015 | Olímpico Benito Juárez | 
|
|||||
| León | León | 1944 | León |
|
|||||
| Mazatlán | Mazatlán | 2020 | El Encanto |
|
|||||
| Monterrey | Monterrey | 1945 | BBVA |
|
|||||
| Necaxa | Aguascalientes | 1923 | Victoria |
|
|||||
| Pachuca | Pachuca | 1901 | Hidalgo |
|
|||||
| Puebla | Puebla | 1944 | Cuauhtémoc |
|
|||||
| Pumas UNAM | Meksyk | 1954 | Olímpico Universitario |
|
|||||
| Querétaro | Querétaro | 1950 | Corregidora |
|
|||||
| Santos Laguna | Torreón | 1983 | Corona |
|
|||||
| Tigres UANL | Monterrey | 1960 | Universitario | 
|
|||||
| Tijuana | Tijuana | 2007 | Caliente | 
|
|||||
| Toluca | Toluca | 1917 | Nemesio Díez |
|
|||||
Historia
1890–1901: brytyjskie początki futbolu w Meksyku
Futbol przybył do Meksyku w ostatniej dekadzie XIX wieku za sprawą brytyjskich górników z Kornwalii, którzy przenieśli się do stanu Hidalgo, aby pracować w tamtejszych kopalniach surowców mineralnych. Było to możliwe dzięki działalności ówczesnego prezydenta kraju Porfirio Díaza, który udzielił różnym przedsiębiorstwom z Wielkiej Brytanii koncesji na wydobycie między innymi ołowiu, cynku i żelaza[3]. Za pionierów meksykańskiej piłki nożnej uważa się Percy’ego C. Clifforda oraz Roberta J. Blackmore’a, którzy przywieźli do kraju zasady tej dyscypliny oraz spełniającą przyjęte wymagania piłkę do gry w futbol, a później byli głównymi inicjatorami powstania pierwszych rozgrywek amatorskich[4]. Pierwsze spotkania piłkarskie w Meksyku były rozgrywane około 1899 roku na dziedzińcu siedziby kopalni Mina Delores w miejscowości Real del Monte, oddalonej o dziesięć minut drogi od miasta Pachuca, stolicy stanu Hidalgo[3]. Wydarzenie to upamiętniono umieszczoną w tamtym miejscu pamiątkową tablicą o treści: El lugar donde se jugó el primer partido de futbol en México (Miejsce, w którym rozegrano pierwszy mecz piłkarski w Meksyku)[5].
Jednym z pierwszych wielosekcyjnych klubów sportowych w Meksyku był Orizaba Athletic Club, założony w 1898 roku w mieście Orizaba w stanie Veracruz z inicjatywy osiadłego w tej miejscowości dwa lata wcześniej szkockiego robotnika Duncana Macomisha, pracującego w przędzalni juty Santa Gertrudis Jute Mill Company. Klub posiadał wsparcie lokalnych władz, które ufundowały dla niego kilka skórzanych piłek. Koncentrował się jednak głównie na popularyzowaniu krykieta i nie posiadał sekcji piłkarskiej, która powstała dopiero trzy lata później, w 1901 roku[4]. Wówczas także został założony pierwszy w kraju samodzielnie działający klub piłkarski – Pachuca Athletic Club, założony w Pachuce przez brytyjskich pracowników kopalni Compañía Minera Real del Monte. Ze względu na równoległy rozwój futbolu w Orizabie i Pachuce obydwa te miasta uznaje się współcześnie za kolebkę meksykańskiego futbolu, choć można znaleźć opinie faworyzujące pod tym względem jedną z tych miejscowości kosztem drugiej[5].
Nieco później sekcje piłki nożnej powstały w dwóch kolejnych drużynach sportowych w Meksyku. Zdarzenie to miało miejsce w założonym w 1894 roku przez Brytyjczyków zespole Reforma Athletic Club ze stołecznego miasta Meksyk, uznawanym za pierwszy klub sportowy o sformalizowanej strukturze, lecz dotychczas skupiającym głównie graczy rugby, tenisa i lekkoatletów. Futbol pojawił się również w powstałym już w 1827 roku México Cricket Club (najstarszym klubie sportowym w Meksyku), również z siedzibą w stolicy kraju, jako druga sekcja (po krykiecie). W 1901 roku powstała piąta ekipa piłkarska w kraju – British Club, założona przez Percy’ego C. Clifforda, byłego zawodnika Reforma AC. Przez początkowe kilkanaście lat obecności futbolu na meksykańskiej ziemi dyscyplinę tę uprawiali niemal wyłącznie brytyjscy robotnicy oraz w zdecydowanej mniejszości nieliczni zamożni obywatele Meksyku[6].
1901–1910: powstanie ligi amatorskiej
Pomysł zorganizowania pierwszej ligi piłkarskiej w Meksyku zrodził się w 1901 roku wśród trzech brytyjskich imigrantów; Percy’ego C. Clifforda, Roberta J. Blackmore’a i Raymonda N. Penny’ego. Pierwszym krokiem w stronę zrealizowania tego celu było zorganizowane w lipcu 1902 spotkania członków pięciu istniejących wówczas drużyn piłkarskich w Meksyku – Orizaba AC (Orizaba), Pachuca AC (Pachuca), Reforma AC, México CC i British Club (wszystkie trzy z miasta Meksyk)[4]. Podczas zebrania uchwalono powstanie najstarszej ligi piłki nożnej w kraju, o nazwie Liga Mexicana de Football Association Amateur (podczas kolejnych lat znanej głównie pod hiszpańskojęzyczną nazwą Primera Fuerza), posiadającej charakter amatorski i założonej oficjalnie we wrześniu 1902. Prezesem rozgrywek został Percy C. Clifford, zaś funkcję sekretarza objął Robert J. Blackmore, który przetłumaczył zasady dyscypliny z języka angielskiego na hiszpański[7].
Pierwsze mecze w ramach inauguracyjnego sezonu 1902/1903 nowo powstałej, liczącej pięć zespołów i rozgrywanej corocznie ligi odbyły się 19 października 1902 na boisku przy ulicy Paseo de la Reforma w centrum miasta Meksyk. W obecności zamieszkałych w stolicy obywateli brytyjskich oraz ambasadora Wielkiej Brytanii w Meksyku George’a Greville’a rozegrano wówczas dwa spotkania pierwszej kolejki – British Club wygrał 5:1 z México CC, zaś właściciel boiska Reforma AC zremisował 2:2 z Orizaba AC. O całym zdarzeniu poinformował anglojęzyczny dziennik wydawany w stolicy – The Mexican Herald. Sezon ligowy trwał krótko; każdy zespół rozegrał zaledwie cztery mecze, a następne kolejki rozgrywano w około comiesięcznych odstępach – 19 października 1902, 22 listopada 1902, 20 grudnia 1902 i 2 lutego 1903, głównie w popołudniowych godzinach niedzielnych. Daty spotkań zostały zaplanowane tak, aby nie kolidowały z meczami popularniejszego wówczas w Meksyku krykieta. Każda z pięciu drużyn rozgrywała domowe mecze w swoim mieście, a składy zespołów stanowili z nielicznymi wyjątkami sami Brytyjczycy. Tytuł pierwszego zwycięzcy ligi wywalczył prowadzony przez Duncana Macomisha zespół Orizaba AC, który zakończył rozgrywki z bilansem trzech zwycięstw i remisu, zdobywając siedem punktów. Królem strzelców został natomiast angielski zawodnik John Hogg z pięcioma golami na koncie[4].
W ciągu kilku kolejnych lat popularność futbolu nieznacznie wykroczyła poza stolicę i stany Hidalgo oraz Veracruz. Około 1906 roku zaczęto rozgrywać pierwsze mecze piłkarskie w stanie Jalisco, wówczas także z inicjatywy belgijskiego sklepikarza Edgara Everaerta powstał w Guadalajarze zespół Club Unión (obecnie CD Guadalajara). W 1907 roku sir Reginald Tower, ambasador Wielkiej Brytanii w Meksyku, ufundował trofeum nowo założonych rozgrywek pucharowych, na jego cześć nazwanych Copa Tower. Miały one początkowo pełnić rolę turnieju skupiającego drużyny zarówno te z Primera Fuerza, jak i pochodzące spoza miasta Meksyk i jego okolic, a więc będącego pierwowzorem mistrzostw kraju[6]. Pomysł ten ostatecznie zarzucono ze względu na wysokie koszty podróży poszczególnych zespołów i w Copa Tower uczestniczyły głównie kluby z Primera Fuerza równolegle do sezonu ligowego. W 1908 roku powstała druga najstarsza liga amatorska w kraju – Liga Occidental de Jalisco, skupiająca kluby z Guadalajary, która pierwsza wprowadziła system spadków i awansów[7]. Najważniejszą rolę odgrywała jednak wciąż stołeczna Primera Fuerza i z tego względu jej zwycięzców określa się dzisiaj mianem amatorskich mistrzów Meksyku[8]. Czołowym graczem rozgrywek był w tamtych latach angielski zawodnik Alfred C. Crowle, działający również w strukturach organizacyjnych ligi, który obok Clifforda i Blackmore’a jest uznawany za głównego propagatora piłki nożnej w Meksyku w początkowych latach jej istnienia[9].
1910–1930: wzrost popularności futbolu
Wraz z końcem pierwszej dekady XX wieku futbol w Meksyku zaczął wydostawać się spod wpływów brytyjskich, a wskutek tego stał się bardziej otwarty dla meksykańskich obywateli, znacznie zyskując na popularności. Wpływ na to miała głównie sytuacja polityczna – wybuch obejmującej cały kraj rewolucji meksykańskiej i niedługo potem I wojny światowej skłoniła wielu Brytyjczyków do powrotu w rodzinne strony. W 1910 roku w stolicy powstał Club de Fútbol México – pierwszy klub piłkarski złożony z Meksykanów, a futbol został najpopularniejszym sportem uprawianym w prywatnych szkołach. W 1915 roku powstały rozgrywki Liga Amateur de Veracruz, skupiające drużyny ze stanu Veracruz, później zakładano również regionalne ligi amatorskie w stanach Guanajuato i Nuevo León. Mimo powstawania coraz większej liczby zespołów zakładanych przez meksykańskich obywateli (Club América, Club Atlas, Atlante FC czy CD Irapuato) oraz mało znaczących ekip imigrantów z Francji (Amicale Française) czy Niemiec (Germania FV) czołową rolę w rozgrywkach ligowych odgrywała stołeczna drużyna Club España[6]. Klub ten, założony w 1912 roku przez imigrantów z Hiszpanii i złożony głównie z graczy narodowości hiszpańskiej, zdominował rozgrywki piłkarskie w kraju – w latach 1912–1920 pięć razy triumfował w Primera Fuerza oraz trzykrotnie w Copa Tower, zatrzymując to trofeum na własność. Club España, uznawany dziś za pierwszy wielki meksykański zespół, w 1918 roku został uhonorowany przez hiszpańskiego króla Alfonsa XIII tytułem królewskim, nosząc od tamtego czasu nazwę Real Club España[7].
W 1919 roku w rozgrywkach Primera Fuerza nastąpił rozłam w wyniku różnicy zdań pomiędzy zrzeszonymi w strukturach ligowych zwolennikami monarchii a republikanami i hiszpańskimi imigrantami. Ci ostatni, podważający przestrzeganie ich praw i gwarancji, utworzyli nowe rozgrywki o nazwie Liga Nacional, do których dołączył hegemon Real Club España, zaś pozostałe drużyny rywalizowały w mniej prestiżowych rozgrywkach Liga Mexicana[6]. Sytuacja ta utrzymywała się jednak tylko przez dwa sezony, gdyż w 1921 roku, za sprawą ministra edukacji narodowej José Vasconcelosa, zdecydowano się zorganizować pierwsze w historii Meksyku piłkarskie mistrzostwa kraju, uświetniające stuletnią rocznicę uzyskania niepodległości. W tym wyjątkowym sezonie, noszącym nazwę Campeonato del Centenario (Mistrzostwa Stulecia), wzięło udział piętnaście zespołów – dziewięć ze stolicy, trzy ze stanu Veracruz, dwa ze stanu Jalisco oraz jeden ze stanu Hidalgo. Triumfatorem okazał się Real Club España, pokonując w finale inną stołeczną drużynę; złożony z imigrantów z Asturii klub Asturias FC[7].
W 1922 roku istniejące równolegle rozgrywki Liga Nacional i Liga Mexicana połączyły się na powrót, tym razem tworząc stołeczną ligę o nazwie Liga Mayor, będącą kontynuatorem tradycji Primera Fuerza. Wówczas także powstała organizacja Federación Central de Fútbol, pierwowzór krajowej federacji piłkarskiej. W 1923 roku swoje spotkania zaczęła rozgrywać nowo powstała piłkarska reprezentacja Meksyku, złożona głównie z graczy Club América – najlepszej wówczas drużyny w kraju i będącej jedynym w pełni meksykańskim zespołem w stolicy[10]. W 1925 roku Enrique Gavaldá, pochodzący z Katalonii były zawodnik klubów hiszpańskich, założył pierwsze w Meksyku kolegium sędziów piłkarskich o nazwie Colegio Nacional de Árbitros. W 1927 roku został założony Meksykański Związek Piłki Nożnej, przyjęty do struktur FIFA już dwa lata po swoim powstaniu[7].
1930–1943: lata 30. i hiszpańscy imigranci
Lata 30. XX wieku były okresem, podczas którego piłka nożna stała się jedną z najpopularniejszych dyscyplin sportu w kraju. W tamtej dekadzie zmalały hiszpańskie wpływy w lidze, a wielką popularność zyskały złożone z meksykańskich piłkarzy zespoły ze stolicy, występujące w Liga Mayor. Największym klubem tamtej dekady był sponsorowany przez przedsiębiorstwo elektryczne Luz y Fuerza ligowy hegemon Club Necaxa, którego drużynę, złożoną wówczas z graczy takich jak Luis Pérez, Hilario López czy Horacio Casarín, określano wówczas mianem „Once Hermanos” („Jedenastu Braci”). Wielkie emocje wzbudzały mecze Necaxy z głównym rywalem tej ekipy, również cieszącym się dużym rozgłosem proletariackim klubem Atlante FC na czele z napastnikiem Juanem Carreño, które potrafiły przyciągnąć na stołeczny stadion Parque Asturias po kilkanaście tysięcy widzów. Wielu kibiców posiadały także inne zespoły z miasta Meksyk, takie jak Asturias FC, CD Marte, Real Club España czy Club América. Wielką popularność i powszechną sławę wśród meksykańskiej społeczności zdobył najlepszy piłkarz w kraju w tamtych latach, reprezentujący barwy Necaxy napastnik Horacio Casarín, uznawany za pierwszą legendę meksykańskiego futbolu i jednego z najwybitniejszych graczy w historii Meksyku[7].
Około 1937 roku Meksyk stał się głównym celem emigracji hiszpańskich piłkarzy, opuszczających swój kraj z powodu trwającej w nim wojny domowej. W lidze meksykańskiej pojawiła się wówczas fala utalentowanych graczy z Asturii, Katalonii czy Kraju Basków, którzy skupieni w drużynach takich jak Real Club España czy Asturias FC nadawali ton ligowym rozgrywkom. W sezonie 1938/1939 w Liga Mayor wystąpiła nawet reprezentacja Kraju Basków, grająca pod nazwą CD Euzkadi, zajmując drugie miejsce w tabeli[11]. Od tamtego czasu Liga Mayor przestała być organizowana przez Meksykański Związek Piłki Nożnej, gdyż FIFA nie uznawała występów hiszpańskich uchodźców w tych rozgrywkach. Wielu z tych graczy zdecydowało się osiedlić na stałe w Meksyku, później z sukcesami pracując w roli trenerów czy działaczy. To właśnie napływ profesjonalnych piłkarzy z Hiszpanii stał się bezpośrednią przyczyną założenia w Meksyku profesjonalnej i ogólnokrajowej ligi piłki nożnej[7].
1943–1950: powstanie ligi profesjonalnej
W 1943 roku, czterdzieści jeden lat po powstaniu pierwszych amatorskich rozgrywek w Meksyku, zdecydowano się założyć profesjonalną ligę piłkarską, która w przeciwieństwie do istniejących dotychczas lig regionalnych skupiałaby kluby z całego kraju. Modyfikacji, nadzorowanej przez Meksykański Związek Piłki Nożnej, nie przeprowadzono poprzez fuzję lig regionalnych, lecz de facto przez dołączenie do Liga Mayor dwóch klubów z Jalisco i trzech z Veracruz[6]. Grono klubów założycielskich ligi profesjonalnej składa się z dziesięciu drużyn, które wzięły udział w jej pierwszym sezonie (1943/1944):
- Meksyk – Club América, Asturias, Atlante, Real España, Marte
- Jalisco – Atlas, Guadalajara
- Veracruz – ADO, Moctezuma, Veracruz
Nazwa nowych rozgrywek – Liga Mayor – pozostała identyczna jak poprzedniej ligi amatorskiej. W porównaniu z wcześniejszym sezonem (1942/1943), będącym zarazem ostatnim w erze amatorskiej, z rozgrywek wycofały się dwa zespoły; zmagający się z problemami ekonomicznymi Club Necaxa oraz reprezentacja stanu Jalisco (Selección Jalisco), która została rozwiązana, a jej gracze zasilili szeregi Atlasu i Guadalajary[11]. Ze względu na nieproporcjonalnie dużą liczbę obcokrajowców występujących w klubach (z wyjątkiem złożonego z samych meksykańskich zawodników zespołu Guadalajary), w listopadzie 1943 Meksykański Związek Piłki Nożnej ustanowił przepis, na mocy którego w każdej z drużyn mogło występować tylko czterech graczy zza granicy. Od tamtego czasu wielu graczy spoza Meksyku zaczęło omijać tę zasadę poprzez przyjmowanie obywatelstwa meksykańskiego; zapobiegł temu dopiero ustanowiony w 1945 roku dekret prezydenta Manuela Ávili Camacho, nakazujący każdemu ligowemu klubowi posiadanie przynajmniej sześciu urodzonych w Meksyku piłkarzy[7].
Dwoma pierwszymi profesjonalnymi mistrzami Meksyku zostawały zespoły złożone z imigrantów, odnoszące sukcesy jeszcze w erze amatorskiej, czyli Asturias FC i Real Club España, których gwiazdami byli zagraniczni napastnicy – Hiszpan Isidro Lángara (España) oraz Argentyńczyk Roberto Aballay (Asturias), którzy zostawali królami strzelców rozgrywek[12]. Siła i prestiż tych drużyn znacznie spadły po wejściu w życie wspomnianych wcześniej przepisów o obcokrajowcach, wskutek czego sukcesy zaczęły odnosić kluby złożone z Meksykanów – w 1946 roku mistrzem został CD Veracruz (pierwszy mistrz Meksyku spoza stolicy), w 1947 roku Atlante FC, a w 1948 i 1949 roku Club León (pierwszy zespół, który obronił tytuł mistrzowski)[8]. Początkowo trenerami byli niemal wyłącznie obcokrajowcy, z krajów takich jak Hiszpania, Argentyna czy z Europy Środkowej (głównie z Węgier). W ciągu siedmiu lat od powstania rozgrywek do ligi dołączały kolejne drużyny zapraszane przez Meksykański Związek Piłki Nożnej (nie istniał jeszcze system awansów i spadków) – Club León, CD Oro, Puebla FC, CF Monterrey, CD Tampico i San Sebastián de León. W 1948 roku Meksykański Związek Piłki Nożnej ponownie stał się formalnym organizatorem rozgrywek ligowych[7].
1950–1970: meksykanizacja ligi i wprowadzenie awansów
W 1950 roku w rozgrywkach ligowych nastąpił szereg poważnych zmian. Mało znaczące w ostatnich latach wskutek reform dotyczących obcokrajowców zasłużone zespoły Real Club España i Asturias FC, niegdysiejsi hegemoni lig amatorskich, wycofały się z rozgrywek. Doprowadziło to niespotykanej wcześniej na taką skalę meksykanizację ligi, w której wciąż dużą rolę odgrywali zagraniczni piłkarze, jednak stanowili oni zdecydowaną mniejszość. Jeszcze ważniejsza zmiana miała miejsce w organizacji struktury ligowej – założono wówczas drugą ligę meksykańską Segunda División, wskutek czego Liga Mayor zmieniła nazwę na Primera División[6]. Podobnie jak w europejskich krajach wprowadzono spadki i awanse, dzięki czemu rozgrywki przestały mieć charakter zamknięty – do ligi mogły awansować czołowe zespoły z zaplecza najwyższej klasy rozgrywkowej. Liczbę klubów grających w Primera División ustabilizowano – najpierw na poziomie dwunastu, później czternastu i szesnastu[11].
Pierwszym klubem w erze profesjonalnej, który potrafił utrzymać supremację w lidze dłużej niż dwa sezony, był Chivas de Guadalajara. Drużyna ta, na przełomie lat 50. i 60. niemająca sobie równych w całym kraju i określana mianem „Campeonisímo” (od „campeón” – mistrz), w latach 1956–1965 aż siedem razy (na dziewięć sezonów) zdobywała mistrzostwo Meksyku, zyskując ogromną popularność wśród piłkarskich kibiców. Nastał czas nowych gwiazd meksykańskiego futbolu – miejsce wcześniejszych idoli, takich jak Horacio Casarín, Luis „Pirata” de la Fuente czy Adalberto „Dumbo” López zajęła plejada uzdolnionych zawodników, której przedstawicielami byli między innymi Salvador „Chava” Reyes, Jaime „Tubo” Gómez, Juan „Bigotón” Jasso, Héctor Hernández, Guillermo „Tigre” Sepúlveda, Antonio „Tota” Carbajal, Alfonso „Pescado” Portugal, Raúl Cárdenas i Brazylijczyk Zague oraz wybitni trenerzy Ignacio Trelles czy Javier de la Torre[7].
W tamtym czasie do ligi awansowały również po raz pierwszy kluby, które w następnych dziesięcioleciach (wliczając w to obecne czasy) nadawały ton rozgrywkom; Deportivo Toluca (1952/1953), Pumas UNAM (1961/1962) czy Cruz Azul (1963/1964). W latach 60. ogromny wkład w rozwój meksykańskiego futbolu miał ówczesny prezydent Meksykańskiego Związku Piłki Nożnej – Guillermo Cañedo de la Bárcena. Za jego kadencji wprowadzono wiele reform ligowych, powstała północnoamerykańska federacja CONCACAF, zaś Meksykowi przydzielono organizację piłkarskich Mistrzostw Świata 1970. W tamtym czasie założono rozgrywki Pucharu Mistrzów CONCACAF, od początku zdominowane przez kluby meksykańskie[7].
1970–1996: mistrzostwa świata i wprowadzenie Liguilli
W 1970 roku w Meksyku odbyły się Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, co stanowiło kolejny fundamentalny bodziec do rozwoju ligi. Rozbudowano istniejące już stadiony i wzniesiono nowe obiekty, na czele z jednym z największych i najsłynniejszych stadionów piłkarskich świata – stołecznym Estadio Azteca, a także Estadio Jalisco, Estadio Cuauhtémoc, Estadio Nou Camp czy Estadio Nemesio Díez. Mundialowe występy gwiazd światowych boisk, takich jak Pelé, Franz Beckenbauer, Bobby Charlton, Teófilo Cubillas, Luigi Riva i Ladislao Mazurkiewicz, spowodowały zainteresowanie futbolem kolejnych setek tysięcy Meksykanów.
Bezpośrednio przez mistrzostwami rozegrano krótki, półroczny sezon o nazwie México '70, w którym po raz pierwszy zastosowano fazę play-off, znaną potocznie pod nazwą Liguilla, dzięki czemu Primera División stała się rozgrywkami o charakterze ligowo–pucharowym[6]. Tym samym od 1970 roku aż do dnia dzisiejszego mistrzem Meksyku nie zostaje drużyna z największą liczbą punktów, lecz zwycięzca dwumeczu finałowego ligowej fazy play-off, do której kwalifikują się najlepsze kluby regularnego sezonu. Spowodowało to znaczne wyrównanie poziomu ligi – mało której drużynie udało się zdominować rozgrywki na więcej niż sezon, choć zdarzały się wyjątki, takie jak Cruz Azul w latach 1970–1974 (cztery mistrzostwa), Club América w latach 1983–1989 (pięć mistrzostw) albo Club Necaxa w latach 1994–1996 (dwa mistrzostwa i wicemistrzostwo)[7].
Począwszy od lat 80. poziom ligi meksykańskiej zaczął systematycznie wzrastać – dzięki zainwestowaniu dużych pieniędzy w ligowe zespoły przez zamożne przedsiębiorstwa stało się możliwe sprowadzanie do rozgrywek wysokiej jakości obcokrajowców z lig południowoamerykańskich, głównie z Argentyny, ale także z Urugwaju, Chile, Paragwaju czy Kolumbii. Równocześnie postawiono na szkolenie własnej młodzieży, co zaowocowało poprawą wyników reprezentacji Meksyku, która począwszy od 1986 roku regularnie wychodziła z grupy na mistrzostwach świata. W 1991 roku dokonano kolejnej reformy Primera División – do drugiej ligi nie spadał już ostatni klub w tabeli regularnego sezonu, lecz drużyna, która uzbierała najmniejszą średnią punktów na mecz w ciągu ostatnich trzech lat. System ten jest określany jako Porcentaje. Meksykańskie zespoły, oprócz dominacji w Pucharze Mistrzów CONCACAF, trzykrotnie wygrały w tamtym okresie prestiżowe trofeum Copa Interamericana, przyznawane za zwycięstwo z triumfatorem południowoamerykańskiego Copa Libertadores – dwa razy uczynił to Club América, zaś raz Pumas UNAM. Ponadto w 1986 roku Meksyk ponownie zorganizował Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej[7].
1996–2012: wprowadzenie półrocznych sezonów
W 1996 roku miała miejsce kolejna fundamentalna reforma ligi na wzór argentyńskiej Primera División – od tego czasu zamiast rocznych sezonów są rozgrywane krótkie, półroczne sezony – jesienny i wiosenny. W latach 1996–2002 jesienne sezony nosiły nazwę Invierno, a wiosenne Verano, zaś od 2002 roku wyróżniamy jesienny sezon Apertura i wiosenny Clausura. Pierwszym klubem, który zdołał w takim formacie rozgrywek obronić tytuł mistrzowski, był Pumas UNAM, który w 2004 roku został mistrzem Meksyku zarówno w sezonie Clausura, jak i Apertura. Przez ostatnie szesnaście lat istnienia ligi pod nazwą Primera División mocną pozycję wywalczyły sobie zwłaszcza dwa kluby, nie odnoszące do tej pory tylu sukcesów – Deportivo Toluca (w latach 1996–2012 siedem tytułów mistrzowskich i trzy wicemistrzowskie) oraz CF Pachuca (w tym samym okresie pięć mistrzostw i dwa wicemistrzostwa). Czołowymi klubami meksykańskimi stały się także mające swoją siedzibę na północy kraju Santos Laguna (cztery mistrzostwa, cztery wicemistrzostwa), CF Monterrey (trzy mistrzostwa, trzy wicemistrzostwa) i Tigres UANL (mistrzostwo, dwa wicemistrzostwa)[7].
Od 1998 roku meksykańskie kluby zostały dopuszczone do udziału w najbardziej prestiżowych rozgrywkach południowoamerykańskiego kontynentu – Copa Libertadores, zaś w latach 2005–2008 także w Copa Sudamericana. Od 2006 roku niemal co roku biorą także udział w Klubowych Mistrzostwach Świata poprzez regularne zwycięstwa w rozgrywkach Pucharze Mistrzów CONCACAF. W latach 2002 i 2006–2008 meksykańska Primera División znajdowała się według IFFHS w pierwszej dziesiątce najlepszych lig świata[13].
od 2012: rebranding rozgrywek, powstanie Liga MX
W czerwcu 2012 przeprowadzono rebranding ligi meksykańskiej – format rozgrywek pozostał taki sam, zmieniając jednocześnie nazwę ligi z Primera División na Liga MX (równocześnie druga liga zmieniła nazwę z Liga de Ascenso na Ascenso MX i wznowiono rozgrywki o puchar Meksyku pod nazwą Copa MX)[14]. Równocześnie Meksykański Związek Piłki Nożnej przestał być formalnym organizatorem rozgrywek[15]. Rok później ogłoszono natomiast podpisanie umowy z największą w kraju instytucją finansową BBVA Bancomer, opiewającej na 25 milionów dolarów, na mocy której liga zmieniła oficjalną nazwę na Liga Bancomer MX[16].
W kolejnych latach wykrystalizowała się nowa „wielka trójka” meksykańskiej piłki, którą stworzyły Club América, Tigres UANL oraz CF Monterrey. Te trzy kluby zdominowały ligę pod względem budżetu, jakości ściąganych zawodników i liczby zdobywanych trofeów. Trzej giganci pozostają potentatami nie tylko na arenie krajowej, ale również zaliczają się do ścisłej czołówki całego kontynentu amerykańskiego.
W 2016 roku Liga MX ogłosiła, że jej kluby nie będą już brały udziału w Copa Libertadores, ze względu na zmianę formatu tego turnieju[17]. Trzy meksykańskie kluby dotarły do finału tych rozgrywek – Cruz Azul (2001), Guadalajara (2010) i Tigres UANL (2015).
W 2020 roku Liga MX zadecydowała, że przez najbliższe 6 lat nie będzie spadków z ligi ani awansów do ligi. Od tej pory ostatni klub w tabeli sumarycznej zamiast relegacji wyłącznie płaci karę finansową[18]
Triumfatorzy
Legenda:
- pd – po dogrywce
- k – seria rzutów karnych
W kolumnie „mistrz” w nawiasie podano, który w swojej historii tytuł mistrzowski zdobył dany klub.
W kolumnie „zawodnik” w nawiasie podano, który w swojej karierze tytuł króla strzelców zdobył piłkarz.
W kolumnie „trener” w nawiasie podano, który w swojej karierze tytuł mistrza zdobył trener.
Klasyfikacja medalowa
Pogrubioną czcionką zaznaczono kluby, które aktualnie występują w lidze.
Rekordy indywidualne
Najwięcej występów
Stan na 1 lipca 2024.
Pogrubioną czcionką zaznaczono piłkarzy, którzy aktualnie występują w lidze.
Najwięcej goli
Stan na 1 lipca 2024.
Pogrubioną czcionką zaznaczono piłkarzy, którzy aktualnie występują w lidze.
Przypisy
- ↑ Mexico's Clásico de Clásicos. FIFA. [dostęp 2014-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 października 2014)]. (ang.).
- ↑ RÉCORD reúne las 100 leyendas de los '4 grandes' del futbol mexicano. Récord, 9 listopada 2011. [dostęp 2014-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 października 2014)]. (hiszp.).
- ↑ a b Mexican football medal. BBC. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).
- ↑ a b c d Jesús Mejía Cruz: El primer campeón, a 110 años. El Mundo de Orizaba, 2 lutego 2013. [dostęp 2014-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 września 2015)]. (hiszp.).
- ↑ a b Óscar Hernández Vázquez: Cuna del futbol mexicano, una lucha desigual. Kaja Negra, 15 kwietnia 2010. [dostęp 2014-10-20]. (hiszp.).
- ↑ a b c d e f g Conoce la Historia del Fútbol en México. Taringa. [dostęp 2014-10-20]. (hiszp.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n HISTORIA DE LA LIGA MX. Liga MX, 16 lipca 2012. [dostęp 2014-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 lipca 2014)]. (hiszp.).
- ↑ a b Héctor Villa Martínez, Macario Reyes Padilla: Mexico - List of Champions. RSSSF. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).
- ↑ Carlos Calderón: Entre balones y fusiles: ¡Viva la Revolución!. MedioTiempo, 26 listopada 2011. [dostęp 2014-10-20]. (hiszp.).
- ↑ Historia de la Federación Mexicana del Fútbol. FMF. [dostęp 2014-10-20]. (hiszp.).
- ↑ a b c Macario Reyes Padilla, José de Jesus Mora Rivera, Hans Schöggl: México - List of Final Tables. RSSSF. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).
- ↑ Erik Francisco Lugo, Emmanuel Castro Serna, Juan Pablo Andrés: Mexico - List of Topscorers. RSSSF. [dostęp 2014-10-20]. (ang.).
- ↑ Robert Ley: THE STRONGEST NATIONAL LEAGUE IN THE WORLD 2016 : SPAIN SINCE 2010 !. IFFHS, 5 kwietnia 2017. [dostęp 2017-08-21]. (ang.).
- ↑ Nace la Liga MX, regresa Torneo de Copa. Televisa Deportes, 4 czerwca 2012. [dostęp 2014-10-20]. (hiszp.).
- ↑ Jonathan Collazo: Andrés Fassi sugiere en Argentina 'mexicanizar' su liga. MedioTiempo, 2 lutego 2017. [dostęp 2017-02-02]. (hiszp.).
- ↑ Ivan Pérez: BBVA va por la Liga MX; paga 25 mdd. El Economista, 11 czerwca 2013. [dostęp 2014-10-20]. (hiszp.).
- ↑ México fuera de la Libertadores. El Universal, 18 listopada 2016. [dostęp 2020-08-04]. (hiszp.).
- ↑ Juan Manuel Figueroa: Confirman adiós de ascenso y descenso por 6 años y terminó el Ascenso MX. MedioTiempo, 14 kwietnia 2020. [dostęp 2020-12-07]. (hiszp.).
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona ligi (hiszp.)